Ο Σταύρος Νιάρχος (3 Ιουλίου 1909 - 15 Απριλίου 1996) ήταν Έλληνας εφοπλιστής, επιχειρηματίας, συλλέκτης έργων τέχνης και ιδρυτής του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του Σπύρου Νιάρχου, εμπόρου λαδιών, και της Ευγενίας Κουμάνταρου, κόρης του αλευροβιομήχανου Σταύρου Κουμάνταρου και μέλους της ομώνυμης οικογένειας. Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από το χωριό Βαμβακού Λακωνίας ενώ από την πλευρά της μητέρας του ήταν ανηψιός του Νικόλαου Κουμάνταρου, βιομήχανου, εφοπλιστή & βουλευτή, και πρώτος ξάδελφος της Ντόλλυ Γουλανδρή. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά ασχολήθηκε με την οικογενειακή επιχείρηση αλευρόμυλων. Την περίοδο εκείνη αγόρασε μέσω της οικογενειακής εταιρείας 6 φορτηγά πλοία.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου πήρε μέρος στις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Νορμανδία, γι' αυτό και τιμήθηκε με τον «Μεγαλοσταυρό του Τάγματος του Φοίνικος», με τον «Ταξιάρχη του Τάγματος του Γεωργίου του Α΄» και με τον «Ταξιάρχη του Τάγματος των Αγίων Γεωργίου και Κωνσταντίνου».

Στη συνέχεια ασχολήθηκε επιτυχώς με τη ναυτιλία, κυρίως με τις μεταφορές πετρελαίου, αποκτώντας τεράστια περιουσία. Το 1958 ίδρυσε τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά, τα οποία το 1985 περιήλθαν στο ελληνικό δημόσιο. Επίσης το 1955 έκανε τη βασική επένδυση για τη δημιουργία των Διυλιστηρίων Ασπροπύργου, τα οποία κρατικοποιήθηκαν το 1976.

Το 1970 η τέως σύζυγός του Ευγενία Λιβανού βρέθηκε νεκρή στο ιδιόκτητο νησί του στην Σπετσοπούλα. Παρ' ότι βρέθηκαν ίχνη ξυλοδαρμού, οι αρχές αποφάνθηκαν ότι ο θάνατός της προκλήθηκε απο υπερβολική κατανάλωση βαρβιτουρικών. Ένα χρόνο αργότερα έκανε και πέμπτο γάμο, καθώς παντρεύτηκε την αδελφή της Ευγενίας Λιβανού, Τίνα Λιβανού (πρώην σύζυγο του Αριστοτέλη Ωνάση), η οποία πέθανε το 1974.

Η συλλογή έργων τέχνης του, ήταν μια από τις σπουδαιότερες διεθνώς. Ανάμεσα στα έργα της συλλογής του ξεχωρίζει μια πολύ ακριβή αυτοπροσωπογραφία του Πάμπλο Πικάσο (Yo, Picasso), του 1901, που ανήκει στην μπλε περιόδο του καλλιτέχνη. Άλλοι σημαντικοί πίνακες είναι κάποιοι του Βίνσεντ βαν Γκογκ, καθώς και ο πίνακας του Πωλ Γκωγκέν, Cavaliers sur la plage, του 1902. Την συλλογή συμπλήρωσε αργότερα ο γιος του Φίλιππος, με έργα όπως το Red Marilyn και το Green Car Crash (Green Burning Car I) του Άντι Γουόρχολ. Απεβίωσε το 1996 και με τη διαθήκη του άφησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του στο ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος».

Η προσωπική ζωή του Σταύρου Νιάρχου πάντα σκανδάλιζε την κοινωνία. Παντρεύτηκε το 1930 την Ελένη Σπορίδη, κόρη ναύαρχου, αλλά ο γάμος διήρκησε ελάχιστους μήνες. Το 1939 τέλεσε δεύτερο γάμο με την Μελπομένη Κάππαρη, κόρη εφοπλιστή από τη Σύρο, και το 1947 νυμφεύθηκε σε τρίτο γάμο, την Ευγενία Λιβανού, κόρη του εφοπλιστή Σταύρου Λιβανού. Με την Ευγενία απέκτησαν τέσσερα παιδιά: τον Φίλιππο, επιχειρηματία, εφοπλιστή και συλλέκτη έργων τέχνης, τον Σπύρο, επιχειρηματία, τον Κωνσταντίνο, επιχειρηματία και ορειβάτη και την Μαρία.

Το 1965 παντρεύτηκε με πολιτικό γάμο με την Σαρλότ Φορντ, δισέγγονη του ιδρυτή της ομώνυμης αυτοκινητοβιομηχανίας, με την οποία απέκτησε μία κόρη, την Έλενα Φορντ, επιχειρηματία. Το 1971 παντρεύτηκε την Τίνα Λιβανού, αδερφή της Ευγενίας.

Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Το Ίδρυμα που φέρει το όνομα του μεγιστάνα έχει συνδεθεί με την προοπτική ανάπτυξης και της Λακωνίας. Ωστόσο μένει η Λακωνία να πείσει την Διοίκηση ότι αξίζει και πρέπει να στηριχθούν οικονομικά έργα όπως η Αναστήλωση του Αρχαιολογικού Θεάτρου Σπάρτης και η Μελέτη και Κατασκευή του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της Σπάρτης. Σημαντική είναι η στήριξη του Συνδέσμου Σπάρταθλον αλλά κατά καιρούς και οι μικρές ανάγκες ττοπικών φορέων της Λακωνίας.

Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) (www.SNF.org) είναι ένας από τους μεγαλύτερους ιδιωτικούς φιλανθρωπικούς οργανισμούς στον κόσμο και πραγματοποιεί δωρεές στους τομείς της τέχνης και του πολιτισμού, της παιδείας, της υγείας και του αθλητισμού και της κοινωνικής πρόνοιας. Το Ίδρυμα ενισχύει οργανισμούς που προβλέπεται να προσφέρουν αισθητά, διαχρονικά και θετικά αποτελέσματα στην κοινωνία, με έμφαση σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όπως τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι, και επίσης επιδεικνύουν αποτελεσματική διοίκηση και σωστή διαχείριση. Το ΙΣΝ στηρίζει ενεργά προγράμματα που συμβάλλουν στην συνεργασία φορέων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ως αποτελεσματικά μέσα υποστήριξης του κοινού καλού.

Το 2016, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος συμπληρώνει 20 χρόνια κοινωφελούς δράσης. Από την έναρξη της λειτουργίας του, το 1996, έως σήμερα, το ΙΣΝ έχει διαθέσει συνολικά €1.5 δισεκατομμύρια ($1.8 δισεκατομμύρια), μέσω 3.526 δωρεών σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, σε 111 κράτη ανά τον κόσμο.
Τον Ιούνιο του 2015, το Ίδρυμα ανακοίνωσε μία νέα πρωτοβουλία, ύψους €100.000.000 ($112 εκατομμύρια), επιπλέον των τακτικών του δωρεών, ως συμβολή στην προσπάθεια αντιμετώπισης της επιδεινούμενης κρίσης στην Ελλάδα, παρέχοντας άμεση υποστήριξη στα πιο ευάλωτα μέλη της ελληνικής κοινωνίας. Η νέα πρωτοβουλία ακολουθεί τις δύο προηγούμενες πρωτοβουλίες του 2012 και 2013, ύψους €100.000.000 ($130 εκατομμύρια) έκαστη. Η πρωτοβουλία του 2012, η οποία έχει πλέον ολοκληρωθεί, αποσκοπούσε, επίσης, στην άμεση ανακούφιση από τις δυσμενείς συνέπειες της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, ενώ η πρωτοβουλία του 2013 έχει ως στόχο την αντιμετώπιση του υψηλού ποσοστού ανεργίας των νέων, σκοπεύοντας στη δημιουργία καλύτερων προοπτικών εργασίας και ευκαιριών για τη νέα γενιά.

Η μεγαλύτερη μεμονωμένη δωρεά του Ιδρύματος είναι το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) στην Αθήνα. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου είναι €617 εκατομμύρια ($854 εκατομμύρια), ποσό που συμπεριλαμβάνει δύο δωρεές αξίας €5 εκατομμυρίων ($6 εκατομμυρίων) έκαστη, προς την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και την Εθνική Λυρική Σκηνή, για τη μετάβαση στα νέα τους κτίρια. Σχεδιασμένο από τον Renzo Piano, περιλαμβάνει τις νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, καθώς και το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος. Το ΚΠΙΣΝ αποτελεί επιβεβαίωση της δέσμευσης του Ιδρύματος στο μέλλον της χώρας, καθώς και μοχλό σημαντικής βραχυπρόθεσμης και μεσοπρόθεσμης οικονομικής ανάπτυξης.

Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος είναι κοινωφελής οργανισμός που πραγματοποιεί δωρεές σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς μόνο. Το ΙΣΝ δεν ζητά ούτε δέχεται δωρεές από φυσικά πρόσωπα, εταιρίες ή άλλους οργανισμούς. Επιπλέον, το ΙΣΝ δεν πραγματοποιεί δωρεές και δεν παρέχει υποτροφίες σε μεμονωμένα πρόσωπα, τα οποία όμως ενισχύονται μέσα από τις πολλές δράσεις και προγράμματα των κοινωφελών οργανισμών που υποστηρίζει. Για να προσφέρετε ενίσχυση προς οποιονδήποτε από τους δωρεοδόχους οργανισμούς του ΙΣΝ, ή για να αιτηθείτε στήριξης από τα προγράμματα που υλοποιούν δωρεοδόχοι του ΙΣΝ, παρακαλούμε επικοινωνήστε απευθείας με τους οργανισμούς.

Τα οικονομικά στοιχεία του Ιδρύματος ελέγχονται από την Deloitte.