ΣΠΑΡΤΗ. Θα ήταν τουλάχιστον χρήσιμο και σε κάθε περίπτωση αναγκαίο να δούμε πως η σύγχρονη ελληνική Πολιτεία διαχειρίζεται τα μνημεία πολιτισμού. Αφορμή παίρνουμε από την χαρακτηριστική περίπτωση εγκατάλειψης των Βασιλικών τάφων της Αρχαίας Πελλάνας / Λακεδαίμονος, όπου το μελάνι που έχει χυθεί είναι πολύ.

Στην σημερινή αναφορά μας θα συγκρίνουμε τα μνημεία των βασιλικών αλλά και άλλων τάφων όπου η αρχαιολογική σκαπάνη αλλού αναδεικνύει και αλλού αφήνει να χαθούν.
Τα ερωτήματα που δεν έχουν απαντηθεί είναι:

«Γιατί στη Λακωνία υπάρχει τόση υστέρηση στην ανάδειξη των αρχαιολογικών της μνημείων;»
«Ποιές δυνάμεις και γιατί κρατούν τον μνημειακό πλούτο της Λακωνίας θαμμένο…»
«Δεν ισχύουν σε όλη την Ελλάδα οι ίδιοι κανόνες, οι ίδιες αρχές και οι ίδιοι νόμοι για την προστασία και ανάδειξη των αρχαιολογικών μνημείων;»


Ας συγκρίνουμε κάνοντας αρχή από την περιοχή των Μυκηνών όπου και ο Βασιλικός Τάφος του Αγαμέμνονα.

Ο Βασιλικός Τάφος του Αγαμένονα

Ο θολωτός τάφος του Ατρέως δέσποζε στη δυτική πλαγιά της ράχης της Παναγίτσας, στα νοτιοδυτικά της ακρόπολης των Μυκηνών και επάνω στον οδικό άξονα, που συνέδεε τις Μυκήνες με το Ηραίο του Άργους. Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους και τελειότερους μυκηναϊκούς θολωτούς τάφους και ο πιο εντυπωσιακός από τους εννέα, που συνολικά έχουν βρεθεί στις Μυκήνες. Χρονολογείται μεταξύ του 1350 και του 1250 π.Χ. και θεωρείται ως ένα από τα ωριμότερα δείγματα του τύπου. Είναι βέβαιο ότι χρησιμοποιήθηκε για την ταφή κάποιου σημαντικού μέλους της βασιλικής οικογένειας των Μυκηνών. Ήδη από την εποχή του περιηγητή Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.) οι κάτοικοι της περιοχής γνώριζαν το μνημείο ως «θησαυρό», δηλαδή ως θησαυροφυλάκιο του ιδρυτή της μυθικής μυκηναϊκής ακρόπολης, του Ατρέως. Μέχρι σήμερα ο τάφος είναι γνωστός και ως «θησαυρός του Ατρέως» ή «τάφος του Αγαμέμνονα».

Ας δούμε όμως τι γίνεται στον φερόμενο τάφο του Μενέλαου, στην αρχαία Λακεδαίμονα

Ο Βασιλικός τάφος του Μενέλαου

Οι πρόσφατες έρευνες στην Πελλάνα οδήγησαν σε μια σπουδαιότατη ανακάλυψη. Στη θέση «Πελεκητή», γύρω στα 700 μ. βορειοδυτικά του σημερινού χωριού, ανακαλύφθηκε ένας μεγάλος τάφος που δημιουργεί προϋποθέσεις επανεκτιμήσεως της τοπογραφίας και της πολιτικής γεωγραφίας της Λακωνίας στα μυκηναϊκά χρόνια. Στη θέση αυτή είχε σκάψει το έτος 1926 ο τότε αρχαιολόγος κ. Θεόδωρος Καραχάλιος και είχε ανακαλύψει δύο σχετικά μικρούς τάφους με αρκετά αγγεία. Παραπλεύρως από τους τάφους εκείνους βρέθηκαν προς το τέλος του περασμένου αιώνος και συγκεκριμένα το 1980 σε συστηματικές ανασκαφές του Προϊσταμένου της Ε΄ Εφορίας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Ε ΈΠΚΑ) Δρ. Θεόδωρου Σπυρόπουλου τρεις ακόμη τάφοι, ο ένας από τους οποίους είναι μνημείο σπουδαιότατο από κάθε άποψη.
Ο τάφος αυτός είναι λαξευμένος στο βράχο. Ένας μεγάλος διάδρομος, λαξευμένος κι αυτός στο βράχο, οδηγεί σε ένα τεράστιο θάλαμο που έχει κάτοψη κυκλική και σχηματίζεται προς τα πάνω σε θόλο. Ο τάφος λοιπόν είναι λαξευτός θολωτός. Η διάμετρός του είναι 10,05 μ. είναι «Βασιλικός» και από την άποψη αυτή ο τάφος της Πελλάνας είναι σήμερα ο μεγαλύτερος λαξευτός Μυκηναϊκός τάφος που έχει ανακαλυφθεί έως τώρα. Λιγοστοί τάφοι του σχήματος αυτού είναι γνωστοί στην υπόλοιπη Ελλάδα (Παλαιόκαστρο Γορτυνίας, Βολιμίδια Μεσσηνίας, Κεφαλληνία κ.ά.). Ο τότε μεγαλύτερος τάφος ήταν ένας στα Βολιμίδια Μεσσηνίας, με διάμετρο θαλάμου 6,13 μ. και ήδη ο τάφος αυτός εθεωρείτο σημαντικό στο είδος του μνημείο. Ο φερόμενος ως τάφος του Μενέλαου έχει εγκαταλειφθεί κινδυνεύοντας από τη διάβρωση και τις πλημμύρες.

Ας δούμε τώρα πόσο υπέροχα έχει αξιοποιηθεί ένα άλλο μνημείο στην Βούντενη Πατρών.

Μυκηναϊκό Πάρκο Βούντενης - Πατρών

Ο μυκηναϊκός οικισμός της Βούντενης αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εγκαταστάσεις της λεγόμενης περιφέρειας του Μυκηναϊκού κόσμου με χρήση που κράτησε σχεδόν πεντακόσια χρόνια (1500-1000) π.Χ.
Η επιλογή της θέσης δεν ήταν τυχαία. Ο έλεγχος του ανοιχτού προς την θάλασσα ορίζοντα και των γύρω χερσαίων περασμάτων, η φυσική οχύρωση του πλατώματος Μπόρτζι, όπου βρίσκεται ο οικισμός και η ύπαρξη του μαλακού πετρώματος (κιμιλιά) απαραίτητου για την διάνοιξη θαλαμωτών τάφων είναι ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της περιοχής που έπαιξαν σημαντικό ρόλο όχι μόνο στην επιλογή της θέσης για την ίδρυση του οικισμού αλλά και την αποτελεσματική προστασία και την εκμετάλλευση των διαθέσιμων πλουτοπαραγωγικών πηγών. Νοτιοανατολικά του οικισμού, στις θέσεις με τα τοπωνύμια Αγραπιδιά και Αμυγδαλιά, βρίσκεται το νεκροταφείο του οικισμού που καταλαμβάνει έκταση 18 στρεμμάτων.

Όπως αποδείχτηκε από τις ανασκαφικές έρευνες που έγιναν τόσο στον οικισμό όσο και στο νεκροταφείο, η ζωή του οικισμού διήρκεσε σχεδόν πεντακόσια χρόνια (1500-1000 π.Χ.). Νοτιοανατολικά του οικισμού στη θέση Αγραπιδιά και Αμυγδαλιά βρίσκεται το νεκροταφείο του μυκηναϊκού οικισμού, έκτασης 18 στρεμμάτων το οποίο είναι οργανωμένο σε επάλληλα άνδηρα ύψους 2-4 μέτρων.

Το Μυκηναϊκό Πάρκο ερευνήθηκε κατά πρώτο από τους αρχαιολόγους Ν. Κυπαρίσση το 1923 και συνεχίστηκε συστηματικά και αναδείχτηκε από τον Λ. Κολώνα το 1988-1994 και 2004-2007 με την έρευνα 78 τάφων στην θέση Αμυγδαλιά. Τα δε ενδιαφέροντα αντικείμενα που βρέθηκαν στην συγκεκριμένη περιοχή κοσμούν σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο της Πάτρας και αναδεικνύουν τον Οικισμό της Βούντενης ως ένα σπουδαίο Μυκηναϊκό κέντρο της Αχαΐας.

Για να δούμε τώρα πως έχει αξιοποιηθεί ο Τάφος του Βαφειού, απ’ όπου μάλιστα προέρχονται και πασίγνωστα Κύπελλα του Βαφειού

Ο Θολωτός Τάφος του Βαφειού

Μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις στην Ελληνική γη είναι το Βαφειό κοντά στις Αμύκλες. Στο λόφο Βλησίδι του Βαφειού το έτος 1889 ανεσκάφη από τον αρχαιολόγο Χρήστο Τσούντα και έφερε στο φως τον θολωτό τάφο και σε αυτόν σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα πρώϊμης μυκηναϊκής εποχής τα οποία χρονολογούνται γύρω στο 1500 π.Χ. περίπου.

Η ταφή αποδόθηκε στο λεγόμενο πρίγκιπα του Βαφειού. Ο μυκηναϊκός θολωτός τάφος του Βαφειού, κατασκευασμένος με μικρές λαξευμένες πέτρες, έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών αρχαιολογικών μελετών, αποκτώντας διεθνή φήμη ακριβώς για τα δύο χρυσά κύπελλα. Ο τάφος περιείχε ένα στενόμακρο λάκκο, μέσα στον οποίο βρέθηκαν σπουδαία ταφικά ευρήματα: τα δύο περίφημα χρυσά κύπελλα με τις ανάγλυφες παραστάσεις, και από την πρώτη στιγμή της ανακάλυψής τους θεωρούνται κορυφαία αριστουργήματα της κρητομυκηναϊκής μεταλλοτεχνίας, έργα ενός ή δύο καλλιτεχνών του 15ου αι. π.Χ.

Οι παραστάσεις σώζουν δύο από τις ωραιότερες σκηνές σύλληψης ταύρων. Στην παράσταση του ενός κυπέλλου απεικονίζει κυνήγι άγριων ταύρων, ενώ το δεύτερο δείχνει εξημερωμένους ταύρους να οργώνουν τον αγρό. Η παράσταση με το κυνήγι τοποθετήθηκε σε χαρτονόμισμα που είχε εκδώσει η Τράπεζα της Ελλάδος το 1932. Εκτός από αυτά τα δύο πολύ γνωστά ευρήματα, στο δάπεδο του τάφου βρέθηκαν σφραγιδόλιθοι, δύο χρυσά δαχτυλίδια, χρυσές και αργυρές περόνες και σε έναν κτιστό λάκκο πολεμικά όπλα, εγχειρίδια, αργυρά και χρυσά αγγεία. Πολύτιμα ευρήματα που επισημαίνουν πόσο σπουδαία ήταν η περιοχή κατά τα υστεροελλαδικά, τα μυκηναϊκά χρόνια.

Τα εκπληκτικά ευρήματα που βρέθηκαν στο θολωτό τάφο του Βαφειού εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και κάθε μέρα πλήθος κόσμου επισκέπτονται από κάθε γωνία της γης για να θαυμάσουν τα εκθέματα.

Δυστυχώς ο αρχαιολογικός χώρος στο Βαφειό είναι πλήρως εγκαταλελειμμένος. Κάποια έργα υποστήριξης που έγιναν πριν αρκετά χρόνια με σιδηροκατασκευές έχουν σκουριάσει σε βαθμό διάβρωσης και η ξύλινη υποστήριξη που κατασκευάστηκε γύρω από τον τάφο έχει σαπίσει με τα χρόνια. Τα χώματα πέφτουν συνεχώς από την κορυφή του τάφου, ενώ μέρη του ταφικού διαδρόμου έχουν καταρρεύσει. Μνημείο σε απόλυτη εγκατάλειψη που κάποιες εποχές οι επισκέπτες δεν μπορούν καν να προσεγγίσουν από την βλάστηση.
Η Λακωνία λέγεται ότι είναι ένα ανοικτό Μουσείο. Όπου σταθείς και όπου κοιτάξεις έχεις να δείς και να θαυμάσεις τα σημάδια του παρελθόντος. ¨όχι όμως και τα έργα του παρόντος. Με εξαίρεση τον Βυζαντινό Μυστρά και την Ακρόπολη της Σπάρτης (εσχάτως) σχεδόν όλα τα μνημεία της αρχαίας εποχής δεν έχουν καν σημανθεί, πόσο μάλλον αναδειχθεί.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι το Παυλοπέτρι όπου βρίσκεται το Προιστορικό Νεκροταφείο.

Προιστορικό Νεκροταφείο Βιγκλαφίων

Στα Βιγκλάφια στην παραλία που λέμε Παυλοπέτρι, απέναντι δηλαδή απ' το νησάκι Παυλοπέτρι, σκαλισμένοι επάνω στο βράχο, βρίσκονται δεκάδες τάφοι της προϊστορικής εποχής του χαλκού.
Αρκετοί απ' αυτούς συνδέονται μεταξύ τους, ενώ είναι διαφορετικού μεγέθους. Επίσης η διεύθυνση τους δεν έχει αυστηρά καθορισμένο σημείο στον ορίζοντα. Γεγονός βέβαια είναι πως η πλαγιά που είναι σκαλισμένοι βρίσκεται προς την Ανατολή. Υπάρχουν όμως κι άλλοι που βρίσκονται στην κορυφή του λόφου.
Το όλο θέμα βεβαίως απαιτεί περισσότερη μελέτη, αφού προϊστορικής εποχής τάφοι είναι ελάχιστοι στην πατρίδα μας. Το ενδιαφέρον που υπάρχει για το συγκεκριμένο μνημείο δεν βλέπουμε να μεταφράζεται ούτε σε έργο ούτε σε αποτέλεσμα.

Δείτε σε βίντεο του Νίκου Μπακή, τους σπουδαιότερους Βασιλικούς Τάφους της Ελλάδος, του Αγαμέμνονα και του Μενελάου. Φυσικά και ο Τάφος του Μενελάου δεν μπορεί να συγκριθεί στο μέγεθος ή στην μεγαλοπρέπεια με του Αγαμέμνονα στις Μυκήνες, αλλά είναι ο μεγαλύτερος λαξευτός θολωτός Βασιλικός Τάφος που ανακαλύφθηκε ποτέ στα μυκηναϊκά χρόνια.

Βασιλικός Τάφος Αγαμέμνονα

Βασιλικός τάφος Μενελάου