ΜΥΣΤΡΑΣ. Στα Πλαίσια των φετινών Παλαιολογείων της Σπάρτης θα διενεργηθεί ημερίδα – Συνεδριακή εκδήλωση στην Αίθουσα διαλέξεων του Ινστιτούτου Έρευνας Βυζαντινού Πολιτισμού στο Μυστρά την Κυριακή 28 Μαΐου 2017 με γενική θεματική «Το Βυζάντιο στους Παλαιολόγειους χρόνους: Πολιτική παρακμή - πολιτισμική άνθηση».

Στην ημερίδα αυτή και στις 6 το απόγευμα ομιλητής θα είναι ο Απόστολος Πιερρής με θέμα Το Βυζαντινό Παράδοξο. (Κλασσικισμός, Δόγμα, Πολιτική και Προβλήματα Ταυτότητας).

«Με παράδοξο εννοώ πρωτίστως το αίνιγμα πολιτιστικής ακμής και πολιτικής παρακμής που χαρακτηρίζει ιδιότυπα την τελευταία Παλαιολόγεια φάση του Βυζαντίου», εξηγεί ο κ. Πιερρής στην περιγραφή της ομιλίας του.

Και συνεχίζει:
«Δεύτερο παράδοξο και αίνιγμα είναι η συνύπαρξη και συνέργεια του θεολογικού και μοναστικού Ησυχασμού αφ’ ενός του κλασσικισμού στον λόγο και τις τέχνες αφ’ ετέρου. Τούτο ανάγεται στην γενικότερη προβληματική των ουσιωδών σχέσεων Ορθοδοξίας και Ελληνισμού.
Από την αρχή η προυπόθεση για το concept που προέβαλα ήταν να μην καταλήξει τόσο και τέτοιο εγχείρημα σε «μια από τα ίδια» και αδιάφορα, αλλά να κάνουμε την διαφορά. Έτσι πρότεινα τον υιοθετηθέντα γενικό τίτλο του Συνεδρίου, και φυσικά στην ομιλία μου θα επικεντρωθώ στην επίλυση του αινίγματος που θέτουν τα Βυζαντινά παράδοξα.
Στην ίδια λογική κινούνται και οι ακόλουθες παρατηρήσεις που έκανα για μια πληρέστερη και καινοτόμο προσέγγιση της Παλαιολόγειας περιόδου του Βυζαντίου.

Α. Επιστημονικά ζητήματα.
1/ Για την Παλαιολόγεια περίοδο χαρακτηριστικό και καθοριστικό είναι το κίνημα του Ησυχασμού. Δημιουργική θεολογική σκέψη, σχέση με φιλοσοφία και γενικώτερο κλασσικισμό της εποχής, πολιτικοιστορικές επιπτώσεις. Δεν νοείται συζήτηση του ύστερου Βυζαντίου χωρίς ανάλυση της σημασίας του Ησυχαστικού κινήματος, της θεολογικής σκέψης του Γρηγορίου Παλαμά και του ρόλου του Μοναχισμού. Πρέπει να καλυφθεί.
2/ Σχέση της Ιταλικής Αναγέννησης προς την Παλαιολόγεια τέχνη και τον πολιτιστικό κλασσικισμό της εποχής. Θέματα θεμελιώδους εξάρτησης της πρώτης από την δεύτερη αρχομένης από το δεύτερο μισό του 13ου αιώνα. Έχουμε να κάνουμε με το φαινόμενο «La maniera Greca».
Χαρακτηριστικά με τον Duccio di Buoninsegna και την γένεση του «Δυτικού τρόπου» από την Βυζαντινή τέχνη. (Cf. K. Christiansen, «Duccio and the Origins of Western Painting», The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Summer 2008). Ο Cimabue ακολουθεί. [Είχα την ιδέα να προσκληθεί κάποιος από το Metropolitan Museum of Arts όπου υπάρχει η «Madonna and Child», εμβληματικό έργο του θέματος «από το Βυζάντιο στην Δύση», και από χρονολογική επίσης άποψη, 1295-1300].
3/ Πρότεινα για «εξωτερικό συνεργάτη», και προς ισορροπία, π.χ. σημαίνουσα σοβαρή ερευνήτρια του Βυζαντίου - Carolyn Connor (Art and Miracles in Byzantium, Women in Byzantium, Osios Loukas etc).
4/ Η Πόλη, για τις αμαρτίες της, στο τέλος ήταν ένα σύμβολο, ίσως μόνο μια σφραγίδα. Η ζωντανή πραγματικότητα ήταν το Δεσποτάτο και εκεί παίχθηκε το δράμα. (Ο Παπαδιαμάντης το ήξερε, δείτε την
έξοχη «Γυφτοπούλα» του). Πρέπει να αναδειχθεί κατάλληλα αυτή η πτυχη, αφού μάλιστα το συνέδριο λαμβάνει χώρα στον Μυστρά. Να αξιοποιηθεί ιδιαιτέρως δε για την συνέχεια της ταυτότητας του Ελληνισμού η ακολουθία αρχαία Σπάρτη - Μυστράς - Μάνη. (Αναφέρω συμβολικά στις Συναντήσεις που κάνω της Σπάρτης, την μοιραία «σύμπτωση» να αρχίζει και να μορφοποιείται ο κλασσικός Ελληνισμός με την Δωρική Σπάρτη, να τελειώνει ο Βυζαντινός με τον Μυστρά, και να αρχίζει ο Νεοελληνικός με την Μάνη ( - αλλά αυτή η αρχή φευ δεν ευοδώθηκε!)
5/ Σημαντικότατο είναι να δούμε πως οι ίδιοι οι Βυζαντινοί ιστορικοί έβλεπαν τις εξελίξεις στην τελευταία περίοδο. Φραντζής, Κριτόβουλος, Δούκας, Χαλκοκονδύλης. Προκύπτουν διαφορές προσέγγισης, μορφής και νοήματος των ιστορικών γεγονότων. (Μπορεί να αναδειχθεί κάλλιστα αυτή η ζωντάνια σε ένα στρογγυλό τραπέζι).
6/ Αντίστοιχες διαφορές προσεγγίσεων ανακύπτουν και στον θρησκευτικό, θρησκειολογικό και πολιτισμικό πεδίο. Εμβληματική είναι η τριάδα των θεολόγων και λογίων Γεωργίου Σχολαρίου, Βησσαρίωνος και Πλήθωνος. Εξαντλούν συστηματικά τις δυνατές «θέσεις»!
7/ Τέλος, παρά την ιστορική και θεολογική, τρίτη διαφοροποίηση ακριβώς ανάλογη παρατηρείται και στο πολιτικό πεδίο. Η αυτοκρατορική πολιτική τον 14ο αιώνα είναι αντίθετη από τους Ιωάννη και Μανουήλ στον Ανδρόνικο, ενώ αντίστοιχη διαφορά εμφανίζεται μεταξύ Μανουήλ και Ιωάννη τον 15ο, όπως και μεταξύ των Δεσποτών αδελφών Δημητρίου και Κωνσταντίνου.

Β/ Οργανωτικά θέματα.
1/ Αν είναι δυο συνεδρίες να μοιραστούν ορθολογικά τα θέματα γενικότερα - ειδικότερα, πρωί - βράδυ.
2/ Να προστεθεί ένα στρογγυλό τραπέζι συζήτησης των διαφορών ιστορικής προσέγγισης (Φραντζής κλπ.) και θρησκευτικής (Βησσαρίων, Σχολάριος, Πλήθων), καθώς και των σχέσεων μεταξύ των διαφορών στα δύο επίπεδα. να συναρτηθούν οι διαφορές αυτές και οι σχέσεις τους προς τις ιδεολογικές αντιθέσεις εντός του κλασσικισμού μεταξύ Πλατωνιστών και Αριστοτελιστών, και επίσης προς τις πολιτικές διαφορές (Αυτοκράτορες Μανουήλ - Ιωάννης, Δεσπότες Κωνσταντίνος - Δημήτριος - Θωμάς).
3/ Λογοτεχνικό event: να διαβαστούν από ικανό ηθοποιό επιλεγμένα αποσπάσματα της «Γυφτοπούλας» του Παπαδιαμάντη σχετικά με το θέμα μας. (τα γεγονότα στο μυθιστόρημα εξελίσσονται τις τελευταίες ημέρες της Πτώσης).
Με την ίδια λογική και από την ίδια αρχή έπονται και άλλα συναφή προς ολοκλήρωση της αναβάθμισης μιας συνεδριακής Ημερίδας.

Επειδή δεν κατέστη δυνατόν να υλοποιηθεί ο σχεδιασμός που περιγράφεται στην πάρα πάνω προβληματική με την επιλογή των κατάλληλων ειδικών μελετητών κάθε ενός από τα αξονικά θέματα που ανέδειξα, θα προσπαθήσω μέσα σε μια ώρα να ανασυνθέσω την αληθή εικόνα του ύστερου Βυζαντίου χρησιμοποιώντας όλες τις μνημονευθείσες καίριες και χαρακτηριστικές παραμέτρους των δομών του πεδίου του. Γι αυτό ετέθη στο Πρόγραμμα ως θεματική της ομιλίας μου η συμπερίληψη των επιστημονικών παρατηρήσεών μου:
«Το Βυζαντινό Παράδοξο και το Δεσποτάτο του Μορέως στους Παλαιολόγειους Χρόνους: Πολιτική Παρακμή, Πολιτισμική Άνθηση
•το καθοριστικό κίνημα του Ησυχασμού
•η σχέση της Ιταλικής Αναγέννησης προς την Παλαιολόγεια τέχνη και τον κλασσικισμό!
•Διαφορές στο πως οι ίδιοι οι Βυζαντινοί ιστορικοί έβλεπαν τις εξελίξεις στην τελευταία περίοδο: Φραντζής, Κριτόβουλος, Δούκας, Χαλκοκονδύλης
•Αυτοκρατορικές και Δεσποτικές διαφορές Στρατηγικής και Εξωτερικής Πολιτικής».

Η είσοδος είναι ελεύθερη.