Ευτυχία και Ψυχική Υγεία

Γράφει η Γωγώ Χίου*

Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για την προσωπική ευτυχία (εφεξής «ευτυχία»), εννοιολογικοί, ψυχολογικοί και ακαδημαϊκοί. Υπάρχουν όμως και άλλοι τόσοι, βιωματικοί. Πολύ σύντομα και για λόγους κοινής γλώσσας, στο παρόν κείμενο θα προσδιορίσουμε με απλό τρόπο την ευτυχία ως την κατάσταση ζωής, την οποίαν βιώνει το άτομο και αισθάνεται καλά. Εντοπίζει μέσα του ένα συναίσθημα ευχάριστο, το οποίο θέλει να διατηρήσει. Στο παρόν κείμενο θα διεργαστούμε πάνω στην προσωπική/ατομική ευτυχία και όχι τη συλλογική, η οποία αποτελεί αρκετά διαφορετικής υφής έννοια και περιλαμβάνει περισσότερους παράγοντες.

Αντιστοίχως, για την ψυχική υγεία μπορεί κανείς να βρει πολυάριθμους ορισμούς, ωστόσο και πάλι για λόγους κοινής γλώσσας και επικοινωνίας, θα την ορίσουμε ως μία κατάσταση στην οποίαν το άτομο είναι σε θέση να αντιληφθεί, αξιολογήσει, μεταβολίσει και αξιοποιήσει αυτά που συμβαίνουν μέσα του και γύρω του, με τρόπο αποτελεσματικό για το ίδιο και τους άλλους. 2.

Και οι δύο έννοιες, προκειμένου να τις έχουμε «εξασφαλισμένες, οφείλουν να αναφέρονται ή αλλιώς να συμβαίνουν, στο παρόν, καθώς και οι δύο είναι έννοιες, δηλαδή καταστάσεις, δυναμικές και μεταβάλλονται.

Το παρόν κείμενο δε φιλοδοξεί να αποτελέσει άλλο ένα ακαδημαϊκό ή ερευνητικό κείμενο, αλλά να καταδείξει με τρόπο εύληπτο τη σύνδεση που -φρονεί η υπογράφουσα- ότι υπάρχει μεταξύ ευτυχίας και ψυχικής υγείας.

Εάν πάρουμε ως δεδομένο και βάση για την ανάλυσή μας, το γεγονός ότι η κακή ψυχική κατάσταση του ατόμου καθορίζει απόλυτα την ευτυχία του, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το άτομο αυτό είναι δυστυχισμένο. Ωστόσο, οφείλουμε να αναρωτηθούμε εδώ, εάν έχουν θέση στη συζήτησή μας οι έννοιες της υποκειμενικότητας και αντικειμενικότητας των δύο παραπάνω βασικών εννοιών που διεργαζόμαστε.

Ας ξεκινήσουμε με την ευτυχία. Ίσως πολύ περισσότερο εδώ, η πολύ αναλυτική περιγραφή ή ο εξαιρετικά συγκεκριμένος ορισμός του όρου παρέλκει, καθώς η κατάσταση μέσα στην οποία αισθάνεται ευτυχισμένο ένα άτομο, τα χαρακτηριστικά που προσδίδει σε μια συνθήκη προκειμένου αυτή να το κάνει να νιώσει ευτυχισμένο και οι προϋποθέσεις τις οποίες θέτει, διέπονται ολοκληρωτικά από υποκειμενικότητα, αρκεί να υπάρχει συνειδητότητα αυτών που κάνει και συμβαίνουν.

1. https://worldhappiness.report/ed/2023/
2. Περιγραφή της «ψυχικής υγείας» από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας https://www.who.int/data/gho/data/themes/theme-details/GHO/mental-health

Μπορεί ένα άτομο να νιώσει ευτυχισμένο μέσα σε μια συνθήκη, μια κατάσταση, ανάμεσα σε ανθρώπους, με δεδομένα ζωής, ευχητικό ορίζοντα και όνειρα, που διαφέρουν απόλυτα από εκείνα που χρειάζεται ή επιλέγει ένα άλλο άτομο. Η προσωπική ευτυχία λοιπόν, έναντι της συλλογικής, την οποίαν δεν αναλύουμε στο παρόν κείμενο, είναι κάτι αρχικά εσωτερικό, υποκειμενικό και εν τέλει εξωτερικευμένο. Η εσωτερική ευτυχία που αισθανόμαστε, δηλαδή, αντικατοπτρίζεται στον τρόπο που επικοινωνούμε, αλληλεπιδρούμε, σχετιζόμαστε με άλλα άτομα, δημιουργούμε και τελικά απολαμβάνουμε.

Η ψυχική υγεία, από την άλλη, αποτελεί μία έννοια πιο οριζόμενη, λιγότερο ανεξάρτητη και συντονισμένη με πρότυπα που έχουν προκύψει από κλινικές μελέτες. Η απουσία ψυχικής υγείας μπορεί να σημαίνει, είτε την ύπαρξη μιας ψυχικής ασθένειας, γνωστής και ονοματισμένης, είτε τη δυσκολία αντιμετώπισης της καθημερινότητάς μας, με τρόπο που να μην μας δημιουργεί στρες και έκπτωση της λειτουργικότητάς μας σε ατομικό, ομαδικό και κοινωνικό επίπεδο.

Πολλές φορές στη ζωή των ανθρώπων συμβαίνουν γεγονότα, τα οποία καταμαρτυρούν το γιατί ένα άτομο δε νιώθει καλά και δυσκολεύεται να ανταπεξέλθει σε όσα θέλει και χρειάζεται. Υπάρχουν, όμως και περιπτώσεις, που το άτομο δε δύναται να είναι όπως θέλει, νιώθει ευάλωτο, οι επιλογές του δεν το κάνουν ευτυχισμένο και προσπαθεί συνεχώς για την αλλαγή, χωρίς όμως να έχει το αποτέλεσμα που επιθυμεί, χωρίς να μπορεί να εξηγήσει γιατί συμβαίνει αυτό ή χωρίς να μπορεί να ανατρέξει σε συμβάντα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την υπέρμετρη πνευματική, ψυχική και συχνά σωματική κούραση, τη βίωση ενοχών, το αίσθημα ανικανότητας και συχνά τον χαρακτηρισμό του εαυτού ως αδύναμου, ανάξιου και λίγου. Ακούμε συχνά γύρω μας, ότι η οικογένειά μας, το περιβάλλον μας, ο τρόπος που μεγαλώσαμε, τα άτομα που ήταν υπεύθυνα για αυτό, το σχολείο μας, οι παρέες μας, τα βιώματά μας εν γένει σε νεαρή ηλικία, παίζουν εξέχοντα ρόλο στον σημερινό εαυτό μας. Είναι όντως έτσι. Οι ρόλοι που κληθήκαμε να αναλάβουμε κατά το μεγάλωμά μας, εκείνοι που έπρεπε να αναλάβουμε και δε μας δόθηκε η ευκαιρία να το κάνουμε, το πώς μάθαμε να σχετιζόμαστε με τους σημαντικούς άλλους, η διαδικασία της αποπαίδωσης και το «χτίσιμο» του εαυτού ως αλληλεπιδρώντος με τον άλλον και όχι ως εξαρτώμενου, συμβάλλουν επίσης στη διαμόρφωσή μας και το πώς είμαστε, τελικά.

Διαβάζοντας κανείς τις τελευταίες γραμμές, πιθανά να σκεφτεί «με διαμόρφωσαν έτσι, δε φταίω, δεν ήθελα πολλά από αυτά που έγιναν στη ζωή μου» ή «διαφωνώ με τον τρόπο που (μου) έγιναν». Όταν αναφερόμαστε στην περίοδο και τη διαδικασία του μεγαλώματος, η ευθύνη ανήκει στον ενήλικο, φροντιστή, επιβλέποντα, ώστε να γίνουν τα πράγματα σωστά για εμάς. Τι γίνεται όμως αφού μεγαλώσουμε και φτάσουμε σε μια ηλικία που διαπιστώσουμε, ότι ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε, ο τρόπος που σχετιζόμαστε, αυτά που αντέχουμε, όσα μπορούμε να κάνουμε, αυτά που μας τρομάζουν, αυτά που μας αγχώνουν, είναι πράγματα με τα οποία δε συμφωνούμε; Τι γίνεται εάν αυτό που είμαστε, όπως εμείς το περιγράφουμε και το βιώνουμε, δε μας κάνει ευτυχισμένους; Ποιος έχει την ευθύνη της αλλαγής; Η απάντηση ξεκινάει ως εξής: εκείνος που θέλει να νιώσει ευτυχισμένος και να έχει τον έλεγχο του εαυτού του. Όπως το ορίζει ο ίδιος. Δηλαδή, εμείς.

Και την ίδια στιγμή, κανένα άλλο άτομα δεν έχει μεγαλύτερη δύναμη να αλλάξει αυτό που δε μας αρέσει, ή δε μας διευκολύνει ή μας κάνει μη λειτουργικούς, ή δυστυχισμένους, από ό,τι εμείς οι ίδιοι. Ακόμη και όταν αισθανόμαστε ή ακόμη και όταν πιστεύουμε και ερμηνεύουμε γνωστικά, ότι κάποιο άλλο άτομο ή άτομα μπορούν να βελτιώσουν αυτό που νιώθουμε ή αυτό που κάνουμε, χρειάζεται να σκεφτούμε ότι πιο κοντά στον εαυτό μας από ό,τι οποιοσδήποτε άλλος, είμαστε εμείς. Εμείς, τον φτάνουμε πιο εύκολα και μπορούμε να τον επηρεάσουμε καλύτερα.

Ας ολοκληρώσουμε, λοιπόν, το εν λόγω κείμενο λέγοντας, ότι κομμάτι της προσωπικής ευτυχίας, ή καλύτερα, βάση αυτής, αποτελεί η φροντίδα της ψυχικής μας υγείας. Αποτελεί το μέσο και το όπλο μας, ώστε να ζήσουμε με τρόπο όσο πιο κοντινό γίνεται, στον ιδεατό μας. Χρειάζεται να φροντίσουμε τον εαυτό μας να αισθανθεί καλά, για να μπορέσει να μας βοηθήσει κι εκείνος να βιώσουμε τη ζωή μας με τρόπο που θα ορίσουμε σε μεγάλο βαθμό εμείς. Και αν δε μπορέσουμε να τον ορίσουμε στο απόλυτο ποσοστό, θα ξέρουμε γιατί δεν το καταφέραμε, θα μπορούμε να το εξηγήσουμε, θα το δεχτούμε χωρίς ενοχικό συναίσθημα και αυτό θα μας προσδώσει άλλο ένα μικρό ποσοστό ευτυχίας..

(*)Κοινωνική Λειτουργός

Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Λακωνίας

ΜΚΟ «Αποστολή»

27310 25480