Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

Επειδή ο Νοέμβριος είναι ο «πρόδρομος» των Χριστουγέννων και ο μήνας που αρχίζει η 40μερη νηστεία για τη μεγάλη γιορτή , είναι γεμάτος με πολλές και σημαντικές γιορτές , μέσα από τις οποίες οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί έχουν την ευκαιρία και τη δυνατότητα να προετοιμαστούν ψυχικά και πνευματικά για την Εορτή της Γεννήσεως του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού.

1η Νοεμβρίου : Κοσμά και Δαμιανού των Αναργύρων .

Ιδιαίτερα αγαπητοί Άγιοι του Λαού μας , αφού έχουν να κάνουν με την υγεία σωμάτων και ψυχών . Παλαιότερα γίνονταν πανηγύρια στη Τζιά , στην Έδεσσα και στην Καππαδοκία , με θυσίες ζώων , ολονυχτίες κι εγκοιμίσεις των αρρώστων . Οι άρρωστοι , δηλαδή , που γύρευαν τη χάρη των Α. Αναργύρων για να γιατρευτούν , έμεναν όλη τη νύχτα της παραμονής της γιορτής τους μέσα στην εκκλησία και κοιμούνταν εκεί , ελπίζοντας στη θεραπεία τους .

3η Νοεμβρίου : Κατάθεσις σώματος Α. Γεωργίου Μεγαλομάρτυρος .

Μετά την κατάπαυση των διωγμών και την επικράτηση του χριστιανισμού σ' όλο το Ρωμαϊκό κράτος , επί Μεγάλου Κωνσταντίνου , οι χριστιανοί ανήγειραν μεγαλοπρεπή Ναό στη Λύδδα της Ιόππης , όπου μετακόμισαν το ιερό λείψανο του Μεγαλομάρτυρα Γεωργίου , για να το προσκυνούν , πλέον , άφοβα. Έγιναν , δε , μετά την κατάθεση του Ιερού Λειψάνου και τα εγκαίνια του Ναού στις 3 Νοεμβρίου και από τότε , κάθε χρόνο , η Εκκλησία μας , τελεί κατά την ήμερα αυτή την ανακομιδή των Ιερών Λειψάνων του Μεγαλομάρτυρα , προς δόξαν Θεού.

Σε μερικά μέρη (Κάρπαθο , Κρήτη κ.α.) τη μέρα αυτή (αντί του Α. Δημητρίου) άνοιγαν τα βαρέλια τους για να δοκιμάσουν το νέο κρασί . Έτσι ο Άγιος στα μέρη αυτά λεγόταν «Αϊ – Γιώργης ο Μεθυστής» . Σε ένα χωριό της Καρπάθου , μάλιστα, (στα Σπώα) γινόταν μεγάλο πανηγύρι και οι προσκυνητές έπρεπε (σύμφωνα με το έθιμο) να δοκιμάσουν απ’ το κρασί 40 ή 50 νοικοκύρηδων . Πώς , λοιπόν , να μην είναι «μεθυστής» ο Αϊ – Γιώργης ;

8η Νοεμβρίου : Των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ

Τους εμπιστεύεται αλλά και τους «φοβάται» τους Αρχάγγελους ο λαός μας , ιδιαίτερα τον Μιχαήλ , που κατά τη λαϊκή αντίληψη παίρνει τις ψυχές . Τη μέρα της γιορτής του , λέγανε , γράφει στο τεφτέρι του όσους θα πάρει το χρόνο που έρχεται . Ήταν , μάλιστα , τέτοιο το δέος που ένιωθαν για τον Αρχάγγελο Μιχαήλ , ώστε αν κάποιος καθόταν μπροστά τους και τους επιτηρούσε αυστηρά λέγανε : « Στάθηκε μπροστά μου , σαν τον Αρχάγγελο Μιχαήλ» . Στο νησί της Σύμης , τον Μιχαήλ τον λέγανε και «Καϊλιώτη» , επειδή καίει τις καρδιές των ανθρώπων όταν τους παίρνει αγαπημένα τους πρόσωπα . Σ’ όλη την Ελλάδα , όταν κάποιος ψυχομαχάει , λένε ότι «αγγελιάζεται» ή «αγγελοκρούεται» ή «αγγελοσκιάζεται» . Βλέπει , δηλαδή , εκείνη τη στιγμή μπροστά του τον Αρχάγγελο Μιχαήλ , που καρτεράει να πάρει την ψυχή του . Γι’ αυτό και οι γριούλες του λαού μας τη μέρα αυτή «νηστεύανε για να τους πάρει εύκολα την ψυχή ο Άγγελος και να μην παιδεύονται , όταν ήταν να αποθάνουν» . Εκεί στη Σύμη έχουνε και το φημισμένο μοναστήρι του «Αρχάγγελου Μιχαήλ του Πανορμίτη» , που σύμφωνα με τις τοπικές δοξασίες προστατεύει τους ναυτικούς. Λέγανε , μάλιστα , οι παλιοί Συμιακοί , πως άμα οι ναυτικοί που ταξιδεύανε στο Αιγαίο ρίχνανε ένα δέμα ή ένα σφραγισμένο μπουκάλι με μήνυμα και μελετάγανε το όνομα του Αρχάγγελου , τότε η θάλασσα θα το έφερνε μπροστά στο μοναστήρι του .

Στον Αίνο της Θράκης , τη μέρα της γιορτής των Αρχαγγέλων , δεν άφηναν έξω από το σπίτι τα παπούτσια τους ούτε και τα ρούχα τους , μην τα δει ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και τους θυμηθεί κι έρθει να πάρει την ψυχή τους . Στη Βιθυνία της Μ. Ασίας οι μανάδες «σκλάβωναν» τα παιδιά τους στον Ταξιάρχη , αν αρρώσταιναν . Δηλαδή , τα ζύγιζαν κι έταζαν στον Αρχάγγελο κερί και λάδι , τόσες οκάδες , όσο ζύγιζε το παιδί . Μετά από το ζύγισμα περνάγανε στο λαιμό του παιδιού έναν ασημένιο χαλκά και μόλις τέλειωνε το τάξιμο τον έβγαζαν και τον έφερναν να τον κρεμάσουν αφιέρωμα στην εικόνα του Αγίου .

11η Νοεμβρίου : Του Αγίου Μηνά

Στρατιωτικός Άγιος και καβαλάρης , ο Α. Μηνάς , καλπάζει με τ’ άλογό του να προστατεύσει όσους αδικούνται , να πολεμήσει το κακό και να θαυματουργήσει . Τον θεωρούσαν προστάτη των γεωργών και των τσοπάνηδων αλλά κυρίως των ξενιτεμένων . Ο Λαός μας πίστευε πως τον λέγανε Μηνά επειδή μηνούσε (φανέρωνε , δηλαδή) τα χαμένα ζώα του κοπαδιού , τα χρήματα που κάποιος είχε κλέψει κλπ , καθώς και τον ίδιο τον κλέφτη . Ήτανε , δηλαδή , Άγιος Φανερωτής . Για τούτο και οι τσοπάνηδες όταν είχανε χάσει πρόβατα και κατσίκια τάζανε και παρακαλιούντανε στον Άγιο Μηνά να τους τα φανερώσει . Πίστευαν , ακόμα , πως ο Άγιος Μηνάς φύλαγε τα κοπάδια τους από το στόμα του λύκου . Γι’ αυτό , οι γυναίκες των τσοπάνηδων , τη μέρα αυτή , δεν χρησιμοποιούσαν ψαλίδι (το έδεναν , μάλιστα και με μια κλωστή) ούτε οι άντρες άνοιγαν σουγιά , ώστε και το στόμα του λύκου να μείνει κλειστό , όπως έμειναν κλειστά τα ψαλίδια και οι σουγιάδες . Στο χωριό Πελεκάνος της Δ. Μακεδονίας είχανε ένα ιδιαίτερο έθιμο τη μέρα της γιορτής του Α. Μηνά :

«Ξημερώματα του Αϊ – Μηνά παίρνει η μάνα του σπιτιού ένα κομμάτι μάλλινο ύφασμα και με μια βελόνα το ράβει , χωρίς να βλέπει , πίσω από τη ράχη της . Η κόρη τη ρωτάει :

-Τι ράβεις , μάνα ;

-Ράβω του λύκου το στόμα , να μην τρώει , να μη βλέπει , να μην ακούει .

Το επαναλαμβάνουν τρεις φορές . Κατόπιν , το «ραμμένο στόμα» το κρεμούν στον πυρομάχο του τζακιού για να ξεραθεί .»

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ , Αικ. Τσοτάκου – Καρβέλη

Η γιορτή του Α. Μηνά ήταν για τους παλαιούς ένα ορόσημα για τον ερχομό του χειμώνα και του χιονιού . Λέγανε :

«Ο Αϊ – Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα :

Έρχομαι και δεν έρχομαι και τ’ Αϊ-Φιλίππου αυτού είμαι».

Ο Άγιος Μηνάς είναι Πολιούχος στο Ηράκλειο της Κρήτης και οι παλαιοί Κρητικοί διηγούνταν θαύματα που έκανε ο Άγιος για να προστατεύσει την πόλη (τότε λεγόταν Χάνδακας) από διάφορους εχθρούς .

12η Νοεμβρίου : Ιωάννου του Ελεήμονος

Πατριάρχης Αλεξανδρείας στα χρόνια του αυτοκράτορα Ηρακλείου ήταν ο Άγιος Ιωάννης , ο οποίος από τις μεγάλες ελεημοσύνες που έκανε ονομάστηκε «Ελεήμων» .

Οι ζητιάνοι του καιρού εκείνου (που ήταν πολλοί) τον είχανε ανακηρύξει Προστάτη τους . Για τούτο , την ημέρα της γιορτής του , στην Κωνσταντινούπολη , πήγαιναν οι ζητιάνοι όλοι μαζί στην εκκλησία κι έκαναν Αρτοκλασία .

13η Νοεμβρίου : Φιλίππου Αποστόλου

Ημέρα σημαδιακή για τον ερχομό του χειμώνα :

«Ο Αϊ – Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα :

Έρχομαι και δεν έρχομαι και τ’ Αϊ-Φιλίππου αυτού είμαι».

Ο Λαός μας πίστευε πως ο Άγιος Φίλιππας ήταν γεωργός κι επειδή αυτήν την εποχή δουλεύανε ολημερίς για να τελειώσουνε τις δουλειές τους πριν έρθει ο χειμώνας , δεν «κρατάγανε» τη γιορτή του Αγίου Φιλίππου όπως κάνανε με άλλες γιορτές και για να δικαιολογηθούνε λέγανε :

«Ο φτωχός ο Φίλιππας

Όλη μέρα δούλευε

Και το βράδυ απόκρευε».

Οπότε , δουλεύανε κι αυτοί , όπως ο Φίλιππας , στα χωράφια και οι γυναίκες τους φτιάχνανε με ζυμάρι μακαρόνια , τα μαγειρεύανε και τα πήγαιναν των αντρών τους εκεί στο χωράφι για να φάνε .

Βέβαια , το πρωί , φεύγοντας για το χωράφι περνάγανε πρώτα από την εκκλησία προσεύχονταν , έπαιρναν αντίδωρο και αγιασμό και φεύγοντας έλεγαν την ευχή «Καλό Σαρανταήμερο».

Την άλλη μέρα από τη γιορτή του Α. Φιλίππου αρχίζει η Μικρή Σαρακοστή , η σαραντάημερη , δηλαδή , ελαφριά νηστεία για τα Χριστούγεννα , που οι χριστιανοί νηστεύουν το κρέας και το γάλα . Γι’ αυτό και η γιορτή του Αγίου Φιλίππου ήτανε μια μικρή Αποκριά και στα σπίτια όλα , τον παλιό καιρό , αποκρεύανε το βράδυ , τρώγανε, δηλαδή, για τελευταία φορά , πριν από τα Χριστούγεννα , κρέας . Και βέβαια φτιάξανε και γι’ αυτό μιαν όμορφη παράδοση , που τη λέγανε το βράδυ τ’ Αγιο - Φιλίππου μαζεμένοι γύρω από το αναμμένο τζάκι :

«Ο άι-Φίλιππας ήταν γεωργός . Σα σήμερα έκανε χωράφι, όλη την ημέρα . Το βράδυ ήρθ' απ' το χωράφι αποσταμένος . Έδεσε τα βόδια του στο παχνί να φαν , κι αυτός έκατσε να ξαποστάσει . Κει που καθόταν , του λέει η γυναίκα του , πως οι χωριανοί δεν έχουνε κρέας να κάνουν αποκριές , ήταν όλοι φτωχοί !

Στη στιγμή σηκώνετ' ο άι-Φίλιππας , πηγαίνει στο παχνί και παίρνει το καλύτερο βόδι του και το σφάζει . Λιάνισε το κρέας του και το μοίρασε στους χωριανούς . Απόκρεψε ο κοσμάκης και συγχώραε τα πεθαμένα του άι-Φίλιππα . Έφαε κι ο άι-Φίλιππας και κοιμήθηκε...

Το πρωί σηκώνεται , πάει στο παχνί, τί να δει ! Θεού πρόνοια βρίσκει πάλι τα δυο του βόδια δεμένα. Το ένα ήταν καλύτερο από κείνο πού 'σφαξε. Του το 'δωκε ο Θεός ακόμα τρανύτερο !

Άμα πέθανε ο άι-Φίλιππας , άγιασε γιατ' ήταν πολύ αγαθός άνθρωπος . Γι' αυτό τον γιορτάζουμε την ημέρα της αποκριάς...».

Οι απλοί και αγαθοί χωρικοί , οι αγρότες , ξεχώριζαν και λάτρευαν ιδιαίτερα τον Άγιο Φίλιππο , τον είχανε σαν συγχωριανό τους και παράδειγμα καλού ανθρώπου . Γι΄ αυτό άμα συζητάγανε για κάποιο νοικοκύρη που βόηθαγε τους φτωχούς λέγανε: «Αυτός ο άνθρωπος είναι σαν τον Άη-Φίλιππο». Κι αυτό τα έλεγε όλα .

Στην Κύπρο , πάλι , σύνδεσαν τον όνομα Φίλιππος με το φιλί . Έτσι απ’ την επομένη της γιορτής του μέχρι τα Χριστούγεννα δεν κάνανε συνοικέσια , αρραβωνιάσματα και γάμους , άρα τέλειωναν και τα φιλιά. Γι’ αυτό λέγανε : «Ως τ' Αγίου Φιλίππου , όσοι φίλησαν , φίλησαν» . Κι όταν τέλειωνε η Σαρακοστή των Χριστουγέννων πειράζανε τους ανύπαντρους και αναρραβώνιαστους , λέγοντάς τους να σκουπίσουν τα χείλη τους και να ετοιμαστούνε για χαριεντίσματα και φιλιά : «Σφουγγάτε τα χειλούδια σας , τ' Άι-Φιλίππου διάβη ...»

21η Νοεμβρίου : Τα Εισόδια της Θεοτόκου

Τη μέρα αυτή οι γέροντας γονείς της Παναγίας μας , ο Ιωακείμ και η Άννα, αφιέρωσαν την κόρη που τους έδωσε ο Θεός , τη Μαρία , σε ηλικία 3 ετών , στο Ναό για να Τον ευχαριστήσουν .

Η γιορτή αυτή ήταν σημαντική για τους γεωργούς , μιας και έπεφτε μέσα στην πιο σπουδαία δουλειά τους , το όργωμα και τη σπορά . Έτσι στα μέρη που αργούσαν να αρχίσουν το όργωμα τη λέγανε «Αρχισπορίτισσα» , στα μέρη που έπρεπε να έχουν σπείρει τουλάχιστον τα μισά , τη λέγανε «Μεσοσπορίτισσα» κι εκεί που έπρεπε να έχουν τελειώσει «Ξεσπορίτισσα» . Σε πολλά μέρη τη λέγανε τη μέρα αυτή και «Πολυσπορίτισσα» , επειδή έβραζαν στη χύτρα «πολυσπόρια» (σιτάρι , καλαμπόκι , κουκιά , φασόλια , λαθούρια , ρεβίθια κ.α.) τα οποία μοίραζαν στον κόσμο «για τα χρόνια πολλά», για να εξασφαλίσουν , δηλαδή , κατά το ερχόμενο έτος την αφθονία των καρπών . Σε πολλά χωριά έπαιρναν τα πολυσπόρια και τα πηγαίνανε στην πηγή , τα έριχναν μέσα και λέγανε : «Όπως τρέχει το νερό, να τρέχει και το βιό». Τέλος , τη μέρα αυτή μαντεύανε και τον καιρό παρατηρώντας στη δύση το βασίλεμα της Πούλιας .

26η Νοεμβρίου : Του Αγίου Στυλιανού και Νίκωνος του «Μετανοείτε»

Ο Λαός μας ταίριαξε το όνομα «Στυλιανός» με το ρήμα «στυλώνω» . Επομένως , ο Άγιος Στυλιανός «στυλώνει» τις γυναίκες που εγκυμονούν και «στυλώνει» , επίσης , τα παιδιά που είναι άρρωστα , για να γίνουν καλά . Για τούτο , τη μέρα αυτή τη «φυλάγανε» οι μανάδες και δεν κάνανε καμιά δουλειά , για να προστατεύει ο Άγιος Στυλιανός τα παιδιά τους . Σε πολλά , μάλιστα , μέρη , όταν ένα παιδί γεννιότανε ασθενικό , του δίνανε το όνομα «Στυλιανός» για να «στυλώσει» ο Άγιος το παιδί και να «ξεγερέψει» . Σε περιόδους βρεφικών επιδημιών τα βαφτιστικά ονόματα Στέλιος παρουσιάζονταν συχνότερα . Η ονοματοθεσία αυτή δινόταν κι από πρωτύτερα , σαν υπόσχεση (τάμα) στον Άγιο , για να κρατηθεί το παιδί – έμβρυο και να μην αποβάλει η έγκυος . Γι’ αυτό και ο Άγιος Στυλιανός στις εικόνες του παρουσιάζεται με ένα μωρό παιδί , φασκιωμένο , στην αγκαλιά του , ενώ σε όλα τα παιδικά κρεβατάκια και τις κούνιες , παλιά , πάνω απ’ το κεφαλάκι του παιδιού κρεμάγανε ένα εικονισματάκι του Αγίου Στυλιανού .

30η Νοεμβρίου : Ανδρέου του Αποστόλου

«Ο Άγιος Αντρέας αντριεύει (μεγαλώνει) τα σπαρτά» όπως και τα ζωντανά , λέγανε οι παλαιοί χωριάτες . Έτσι , τη μέρα της γιορτής του , φτιάχνανε «πολυσπόρια» και τα πηγαίνανε στην εκκλησία για να τα διαβάσει ο παπάς και να τα μοιράσουνε μετά στα σπίτια «για να πάει καλά η χρονιά , με πλούσια μπερεκέτια», (πλούτη , αφθονία) . Επίσης στη γιορτή του Α. Ανδρέα φτιάχνανε λουκουμάδες ή τηγανίτες . Πιστεύανε πως άμα δεν τηρούσανε το έθιμο ο Άγιος θα τρυπήσει τα τηγάνια της νοικοκυράς . Γι’ αυτό και τον λέγανε «Τρυποτηγανά» . Στην περιοχή της Κοζάνης , το βράδυ , σε κάθε αγροτόσπιτο , η νοικοκυρά έφτιαχνε λαλαγγίτες και από το ζυμάρι τους σταύρωνε το αμπάρι στο κατώγι του σπιτιού , για να υπάρχει πάντοτε επάρκεια αγαθών .

Στην Κύπρο , ο Άγιος Ανδρέας , ο «Αϊ - Ντρικάς» , όπως τον λένε εκεί , θεωρείται ιατρός τυφλών , κωφών , παραλύτων και επιληπτικών. Στο μοναστήρι του , που βρίσκεται στην Καρπασίτικη ανατολική πλευρά του νησιού , συνέρεε , μέχρι το μοιραίο 1974 , πλήθος προσκυνητών , υγιών και ασθενών . Πολλοί Κύπριοι πήγαιναν εκεί τα παιδιά τους , για να τα βαπτίσουν και να τους δώσουν το όνομα Άντρος και Αντρούλα , δηλαδή, Ανδρέας και Ανδριάνα .

Στην Πάτρα , όπου μαρτύρησε ο Άγιος Ανδρέας λέγανε ότι στο κενοτάφιο του Αγίου έβρισκαν φύκια . Αυτό πίστευαν ότι συνέβαινε επειδή ο Άγιος, που ήταν ψαράς , σε κάθε μεγάλη τρικυμία έβγαινε και βοηθούσε τα ψαροκάικα που κινδύνευαν . Σε τόπους που βρίσκονταν κοντά στη θάλασσα , ο Άγιος Ανδρέας θεωρούταν προστάτης των ψαράδων και των ναυτικών .

Σε άλλα μέρη το όνομα του Αγίου Ανδρέα συνδέθηκε με τη λέξη «άνδρας» κι έτσι τη μέρα της γιορτής του στη Σκύρο τα νεαρά κορίτσια νήστευαν για να ονειρευτούν το βράδυ τον μελλοντικό τους σύζυγο . Στο χωριό Χαλκειό της Χίου, τα κορίτσια άναβαν τα καντήλια στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα , παρακαλώντας τον να τα καλοπαντρέψει.

Η γιορτή του Αγίου Ανδρέα , στο τέλος του φθινοπώρου , σηματοδοτεί την έναρξη του χειμώνα . Του Αγίου Ανδρέα , όπως λέει ο λαός , «αντριεύει» το κρύο , ο βοριάς και ο χειμώνας , πέφτουν τα πρώτα χιόνια στα βουνά και κρυώνουν ακόμη και τα άχυρα . Οι αγροτικές δουλειές λιγόστευαν , η μέρα μικραίνει και η νύχτα μεγαλώνει και οι άνθρωποι μαζεύονταν νωρίς στα σπίτια τους απολαμβάνοντας τη θαλπωρή του τζακιού τους . Είναι χαρακτηριστικό το λαϊκό στιχούργημα από την Μήλο :

– Άγιε Ανδρέα πώς περνάς;

Το χειμώνα πού θα πας;

– Στο κονάκι μου θα κάτσω

και την παραστιά θ’ ανάψω

και κρασί θα σας κεράσω!

Στη Μεσαρά της Κρήτης , στις 30 Νοεμβρίου , έστρωναν στα σπίτια τα χειμωνιάτικα χαλιά και έβγαζαν από τις κασέλες τις μπατανίες , τα βαριά μάλλινα κλινοσκεπάσματα.

Αξίζει , τέλος , να σημειωθεί πως στη γιορτή του Αγίου , στις 30 Νοεμβρίου 1822 έγινε η απελευθέρωση της πόλης του Ναυπλίου από τους Τούρκους . Γι’ αυτό ο Άγιος Ανδρέας θεωρείται πολιούχος και του Ναυπλίου .

Με το καλό , λοιπόν , να βγει ο Νοέμβρης και «καλό χειμώνα» να έχουμε !!!