Γράφει ο Χρήστος Α. Πλειώτας*

Νομικός Λόγος

1/ Κυριακή 22 – 11 – 2020: Γνωστός Πανεπιστημιακός ιατρός, από τηλεοράσεως κάνει έκκληση στον κόσμο να αντιληφθεί, ότι ιατροί και νοσηλευτικό προσωπικό έχουν φθάσει στα όρια τους: «Δεν υπάρχουν στην βόρεια Ελλάδα άλλες κλίνες σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας να περιθάλψουν βαρέως πάσχοντες ασθενείς με covid – 19. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας έχει φτάσει στα όριά του. Ο υλικοτεχνικός εξοπλισμός των δημόσιων νοσοκομείων δεν επαρκεί. Από τώρα θα πρέπει να επιτάξει το κράτος όλες τις ιδιωτικές κλινικές εν όψει του επερχόμενου λόγω χειμώνα ακόμα σφοδρότερου τρίτου κύματος πανδημίας».

2/ Όλα αυτά με οδηγούν σε περίσκεψη: Τι θα γίνει αν φθάσουμε στο σημείο «μηδέν» αυτής της τρομακτικής περιπέτειας που βιώνουμε; Να μην μπορούν όλοι να τύχουν περιθάλψεως και να πρέπει οι γιατροί να αποφασίσουν ποιοι θα διασωληνωθούν και ποιοι θα αφεθούν στην μοίρα τους. Ιδού το τραγικό δίλλημα των ιατρών: Να επιλέξουν (μπροστά σε ένα ενδεχόμενο τέτοιο εφιαλτικό σενάριο) ποια ζωή θα σώσουν και θα ποια θα αφήσουν να σβήσει αβοήθητη. Το έζησαν αυτό συνάδελφοί τους στην Ιταλία και την Ισπανία όταν «με το πιστόλι στον κρόταφο!!!», χωρίς χρονικά περιθώρια και χωρίς να τους επιτρέπεται να αναμένουν έγκριση ή άδεια από άλλη υπερκείμενη αρχή ή μη μόνον από την ιατρική τους συνείδηση, έκαναν τις επιλογές τους: Αποφάσισαν ποιοι θα ζήσουν και ποιοι θα πεθάνουν.

3/ Τι έχει προβλέψει γι’ αυτούς τους «ήρωες» της καθημερινότητας ο ποινικός νομοθέτης; Τους έχει αφήσει ανυπεράσπιστους, εκτεθειμένους στην «μοίρα» της επιλογής τους; Κινδυνεύουν στην ανωτέρω υποθετική περίπτωση να κατηγορηθούν για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως τελεσθείσα δια παραλήψεως;

4/ Ξεκαθαρίζω κάτι: Δεν γνωρίζω τίποτε διαφορετικό από Εσάς σχετικά με την εξέλιξη των πραγμάτων στο πλαίσιο της πανδημίας που βιώνουμε, ούτε έχω ειδικότερη ενημέρωση σχετικά με τους ασθενείς που χρίζουν νοσηλείας σε Μ.Ε.Θ. λόγω covid – 19. Δεν έρχομαι να τρομοκρατήσω ή να κινδυνολογήσω. Επιθυμώ απλώς να εκφράσω σκέψεις ως νομικός, που εδράζονται σε ένα εφιαλτικό μεν, πλην όμως καθόλου φανταστικό σενάριο, με το οποίο η ίδια η ζωή, με τον πλέον «ωμό» τρόπο, «παιδεύει» την σκέψη μας και το οποίο από νομικής πλευράς, ποιος το περίμενε άραγε, αναδεικνύει ταυτόχρονα την ευστοχία του ποινικού νομοθέτη, όταν την 01 – 07 – 2019 θέσπιζε το άρθρο 33 του Ποινικού μας κώδικα και παρέσχε χωρίς να το γνωρίζει «σανίδα σωτηρίας», στους πρωταγωνιστές ιατρούς του Εθνικού Συστήματος Υγείας και όχι μόνο.

5/ Το άρθρο 33 του νέου μας ποινικού κώδικα ψηφίστηκε με τον Ν 4619/2020 και ισχύει από 1 – 07 – 2019. Έχει τίτλο «ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΑΠΟΦΥΓΗΣ ΤΟΥ ΑΔΙΚΟΥ» και ορίζει τα εξής: «Η πράξη δεν καταλογίζεται σ’ εκείνον που την τέλεσε, αν κατά την τέλεσή της αδυνατούσε να συμμορφωθεί προς το δίκαιο, λόγω ανυπερβλήτου για τον ίδιο διλήμματος, εξαιτίας σύγκρουσης καθηκόντων και η προσβολή που προκλήθηκε από την πράξη είναι κατά το είδος και την σπουδαιότητα ανάλογη με την προσβολή που απειλήθηκε».

Η σύγκρουση καθηκόντων ως πραγματικό και κατ’ επέκταση νομικό πρόβλημα ανακύπτει όταν λόγω των περιστάσεων, ο φορέας του εννόμου αγαθού (εν προκειμένω ο ιατρός) δεν δύναται – εκ των πραγμάτων – να συμμορφωθεί με το καθήκον του: «να φροντίσει μία εγγύς του θανάτου ευρισκόμενη ανθρώπινη ζωή», χωρίς ταυτόχρονα να παραβιάσει άλλο ισάξιο του πρώτου καθήκον του: «να μην θέσει ταυτόχρονα σε κίνδυνο (θυσιάσει) μία άλλη εγγύς του θανάτου ευρισκόμενη ανθρώπινη ζωή».

Η σύγκρουση καθηκόντων του ιατρού, είναι μία αδήριτη και τραγική κατάσταση ανάγκης, η οδυνηρότερη που μπορεί να υπάρξει, στο πλαίσιο της οποίας ο ιατρός υφίσταται, βιώνει και καλείται να διαχειριστεί μία εντελώς αδιέξοδη κατάσταση. Ό,τι και να πράξει έγκλημα θα τελέσει!!! Είτε αφήσει όλους τους εγγύς του θανάτου ευρισκόμενους ασθενείς στην μοίρα τους, χωρίς ιατρική φροντίδα, αρνούμενος να επιλέξει ποιος από όλους θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει, είτε επιλέξει ποιον θα σώσει και ποιον θα αφήσει εκτός αναπνευστήρα να πεθάνει. Στην πρώτη περίπτωση τελεί έγκλημα έναντι όλων. Στην δεύτερη περίπτωση έναντι αυτών που συνειδητά άλλως τυχαία επέλεξε να αφήσει αβοήθητους.

Ο κώδικας ιατρικής δεοντολογίας περιγράφει την σύγκρουση καθηκόντων του ιατρού στο άρθρο 15: «Ο ιατρός που βρίσκεται μπροστά σε σύγκρουση καθηκόντων, αντιμετωπίζει την σύγκρουση αυτή με βάση την επιστημονική του γνώση, την σύγκριση των εννόμων αγαθών που διακυβεύονται, τον απόλυτο σεβασμό της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας και την συνείδησή του στα πλαίσια των αρχών του άρθρου 2 του παρόντος».

Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα: Τι θα επιλέξει ο ιατρός όταν δεν μπορεί να σώσει όλες τις ζωές; Ποια ζωή θα περιθάλψει και ποια θα αφήσει άνευ ιατρικής φροντίδας; Ποιον από τους δύο, τρεις ή δεκατρείς θα διασωληνώσει και ποιον όχι; Πόσο εύκολη είναι η επιλογή του να βγάλει από τον αναπνευστήρα έναν ασθενή που είναι σε προχωρημένη ηλικία ή έχει υποκείμενο νόσημα και ο οποίος κρατιέται στην ζωή χάρη στον αναπνευστήρα, προκειμένου να μπει στον αναπνευστήρα ο νεώτερος ηλικιακά ή άλλος χωρίς υποκείμενο νόσημα. Με ποια κριτήρια θα αποφασίσει ποιος έχει την μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης; Με ποια κριτήρια θα επιλέξει ποιος από όλους τους ασθενείς που περιμένουν να μπουν σε Μ.Ε.Θ. και βρίσκονται στον ίδιο άμεσο κίνδυνο ζωής θα εισαχθεί τελικά στο σωτήριο κρεβάτι και ποιος ή ποιοι θα μείνουν εκτός; Αν όλοι ο ασθενείς covid - 19 χαροπαλεύουν και ο ιατρός το βλέπει πως θα κρίνει ποια είναι υπέρτερη ζωή έναντι της άλλης;

6/ Στην περίπτωση του άρθρου 33 Π.Κ. ο ιατρός τελώντας σε μία αφόρητη κατάσταση, που του θολώνει, του συσκοτίζει, του εμποδίζει την διαμόρφωση της βουλήσεώς του, λόγω της τρομερά έντονης από ψυχικής και ηθικής πλευράς πίεσης που υφίσταται, καλείται να πάρει απόφαση, ποιο έννομο αγαθό θα διαφυλάξει (ποια ζωή θα σώσει) την ίδια στιγμή που γνωρίζει ότι θυσιάζει με την πρώτη επιλογή του, ένα άλλο ίσης αξίας έννομο αγαθό (μία δεύτερη ζωή).

Στην σύγκρουση καθηκόντων ο ιατρός περιμένει μόνο από την συνείδησή του να του απαντήσει τι θα πράξει: Γίνεται ο ίδιος χωρίς να το θέλει η καταστρεπτική «μοίρα» ανθρώπων που τον έχουν ανάγκη. Συνεπώς πράττει άδικα… Ασχέτως εάν δεν μπορεί να πράξει διαφορετικά, διότι δεν έχει την δυνατότητα να δώσει σε όλους ευκαιρία ζωής….. Αν αποφασίσει να αρνηθεί να επιλέξει τότε και πάλι ελέγχεται διότι παραβιάζει τον όρκο του.

Σε αυτήν την οριακή και κρίσιμη για τον ιατρό κατάσταση, το δίκαιο του αφήνει την απόλυτη επιλογή να αποφασίσει, παρά την σύγκρουση που υφίσταται και βιώνει άμεσα, παρά την ψυχική ένταση που γεννά το δίλημμα: «Ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει». Ο γιατρός πράττει μεν άδικα έναντι των θυσιαζομένων, πλην όμως η πράξη του (ανθρωποκτονία εκ προθέσεως τελεσθείσα δια παραλείψεως) δεν του καταλογίζεται, λόγω σύγκρουσης καθηκόντων κατ’ άρθρο 33 ΠΚ.

7/ Θέλω να υπογραμμίσω ότι με την θεσμοθέτηση του άρθρου 33 Π.Κ. ο Έλλην νομοθέτης «επεβλήθη» στην έως τότε νομολογία των ποινικών δικαστηρίων μας περιγράφοντας και θεσμοθετώντας συγκεκριμένο λόγο άρσης του καταλογισμού στον ποινικό μας κώδικα, που πριν δεν υπήρχε. Όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση του νέου Π.Κ.: Ενώ ο λόγος αυτός άρσης του καταλογισμού γινόταν δεκτός από όλους τους θεωρητικούς του ποινικού δικαίου, έχοντας διαμορφωθεί εκτός του γραπτού δικαίου αλλά και στα συγγράμματα του ποινικού δικαίου με διάφορες ονομασίες, άλλοτε ως «τραγικό δίλημμα» άλλοτε ως «υπέρβαση του ανθρωπίνως φευκτού της υπαιτιότητας» και άλλοτε ως «σύγκρουση καθηκόντων» η νομολογία των Δικαστηρίων μόνο κατ’ εξαίρεση τον ελάμβανε υπόψη!!!

8/ Ανοίγω μία παρένθεση πριν κλείσω και τονίζω ότι: Το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Σπάρτης υπό την Προεδρία ενός χαρισματικού Δικαστού που τίμησε και διαμόρφωσε με τις αποφάσεις του καθοδηγητικά τα ποινικά χρονικά του ιστορικού μας Πρωτοδικείου – του εξέχοντος, μοναδικού κατ’ εμέ και σπάνιου για την ευθυκρισία του, την αντιληπτική του ικανότητα και το αίσθημα δικαιοσύνης του, Προέδρου Πρωτοδικών Δημητρίου Μακρή – εφήρμοσε την σύγκρουση καθηκόντων ως μορφή καταστάσεως ανάγκης υπό την ισχύ του παλαιού Π.Κ. σε όλες τις περιπτώσεις που βρέθηκαν στο εδώλιο Αντιδήμαρχοι του Δήμου Σπάρτης ως κατηγορούμενοι για ρύπανση και υποβάθμιση περιβάλλοντος, στο γνωστό θέμα της εναπόθεσης των αστικών αποβλήτων του Δήμου Σπάρτης στον ΧΑΔΑ Αφυσσού (θέση προβατομάνδρα). Απηλλάγησαν ελλείψει τελικού καταλογισμού σε ενοχή της πράξεως που τους απεδώθη, με το σκεπτικό ότι δεν τους ήταν δυνατό να συμμορφωθούν προς το δίκαιο, λόγω ανυπερβλήτου γι’ αυτούς διλήμματος, εξαιτίας σύγκρουσης καθηκόντων: Από την μία το καθήκον να μην ρυπαίνουν και υποβαθμίζουν το περιβάλλον, απ’ την άλλη το κατ’ είδος και σπουδαιότητα υπέρτερο του πρώτου καθήκον τους, να διαφυλάξουν ως Αντιδήμαρχοι καθαριότητος την δημόσια υγεία όλων των δημοτών, μέσα από την καθημερινή τους μέριμνα, για την αποκομιδή των αστικών αποβλήτων σε επιλεγμένους εδώ και 10ετίες χώρους, ώστε να μην συσσωρεύονται άναρχα και ανεξέλεγκτα πάσης φύσεως απορρίμματα σε κοινόχρηστους χώρους του Δήμου (δρόμους, πλατείες, σχολεία, εκκλησίες κλπ) δημιουργώντας φωλιές ανάπτυξης μικροβίων τρωκτικών κ.λπ. ανθυγιεινών εστιών καθ’ όλα επικίνδυνων για τον ανθρώπινο οργανισμό και την δημόσια υγεία. Χάριν των πρωτοποριακών αποφάσεων εκείνων των ημερών, η Σπάρτη δεν βρώμισε, οι πολίτες της δεν κινδύνεψαν να ασθενήσουν όπως έγινε στο κοντινό Γύθειο που μπήκε κάποια στιγμή σε κατάσταση ανάγκης, το θέμα λύθηκε με τον πλέον ευδόκιμο τρόπο – δεδομένων των επικρατουσών συνθηκών – και η ένταση «αποτοξινώθηκε» με την δικαιοσύνη να γίνεται ΔΗΜΑΡΧΟΣ!!! σύμφωνα με σχετικό άρθρο που τότε δημοσίευσα και εξακολουθεί να είναι δυστυχώς επίκαιρο έως σήμερα (βλ. άρθρο μου στα τοπικά ΜΜΕ της 17 - 3 – 2014 υπό τον τίτλο: «Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΔΗΜΑΡΧΟΣ».

9/ Το παρόν άρθρο μου έχει ως επίκεντρο τον ανώνυμο και επώνυμο έλληνα ιατρό που ενδεχομένως κληθεί, κάτω από τραγικότερες της παρούσης χρονικής στιγμής περιστάσεις, να αποφασίσει για την σωτηρία μίας ανθρώπινης ζωής, επιλέγοντάς την, έναντι άλλης ισάξιας, υπό το φάσμα μίας γνήσιας σύγκρουσης καθηκόντων ευρισκόμενος. Αυτός ο ιατρός αναπόφευκτα θα προβεί – ότι και να πράξει – σε μία άδικη κατ’ αρχήν πράξη η οποία όμως εν τέλει δεν θα του καταλογιστεί. Διότι μπροστά στο τραγικό και αδιέξοδο από νομικής και ηθικής πλευράς δίλημμα της «ανυπόφορης» και ψυχοφθόρας επιλογής του, θα βρεθεί αντιμέτωπος με μία υπαρξιακή κατάσταση που ουδείς κανονικός άνθρωπος αντέχει. Διότι δεν έχει ελευθερία επιλογής και αποφυγής του αδίκου.

10/ Ας ελπίσουμε ότι δεν θα χρειαστεί και πάλι στο πλαίσιο των χαλεπών ημερών που διάγουμε να υπάρξει επιβεβαίωση από δικαιοδοτικής πλευράς του άρθρου 33 ΠΚ. Ας ελπίσουμε ότι οι εξελίξεις των καιρών θα καταστήσουν το παρόν άρθρο μία υπόθεση εργασίας και μόνο…

(*) Δικηγόρος

* Τα άρθρα δεν απηχούν απαραίτητα τη γνώμη του notospress.gr