Τι προβλέπει το νομοσχέδιο για τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών

Τι ισχύει διεθνώς για τον γάμο ανθρώπων του ίδιου φύλου

Γράφει ο Χρήστος Τσίχλης*

Στην Ελλάδα το έτος 2015, ο νόμος 4356/2015 τροποποίησε τις διατάξεις για το σύµφωνο συµβίωσης προς δύο βασικές κατευθύνσεις: Αφενός η ισχύς του συµφώνου επεκτείνεται και στα οµόφυλα ζευγάρια, και αφετέρου η σηµασία και οι συνέπειες του συµφώνου ενισχύονται, δεδοµένου ότι αναγνωρίζονται οικογενειακοί δεσµοί µεταξύ των µερών. Το Συμβούλιο της Επικρατείας, με την απόφαση 2003/2018, έκρινε Συνταγματικό το νόμο 4356/2015 για σύμφωνο συμβίωσης μεταξύ ανθρώπων του ίδιου φύλου

(ΣτΕ Γ΄ Τμ. 2003/2018 επταμ.). Αφορμή για να προσφύγουν τότε στο Συμβούλιο της Επικρατείας οι Μητροπολίτες κ.λπ., απετέλεσε η απόφαση του υπουργού Εσωτερικών με την οποία καθορίζεται ο τρόπος εγγραφής στα Ληξιαρχεία (ληξιαρχικές πράξεις) των συμφώνων ελεύθερης συμβίωσης ομοφυλοφίλων ζευγαριών και καθορίζεται η τήρηση των ληξιαρχικών βιβλίων.

Οι προσφεύγοντες ζητούν να ακυρωθεί ο νόμος ως αντισυνταγματικός και αντίθετος στον Αστικό Κώδικά (οικογενειακό δίκαιο και χρηστά ήθη) τονίζοντας ότι η καθιέρωση του συμφώνου ελεύθερης συμβίωσης ομοφυλοφίλων ζευγαριών, προσβάλει τα κρατούντα στην Ελλάδα χρηστά ήθη, όπως αυτά καταγράφονται στο άρθρο 5 του Συντάγματος. Η δημοσιοποίηση μιας ομοφυλοφιλικής σχέσης, λόγω των επίμαχων νομοθετικών διατάξεων, τόνιζαν οι προσφεύγοντες στο Συμβούλιο της Επικρατείας, θα ισοδυναμεί για τον μέσο γονέα και τους εξ αίματος συγγενή των συμβιούντων ομοφυλοφίλων, που θα συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης, με ένα ιδιότυπο καταναγκαστικό κοινωνικό στιγματισμό από την πλευρά του νομοθέτη, που θα επιτείνει σημαντικά τα αισθήματα θλίψης και αισχύνης των γονέων και των άλλων εξ αίματος συγγενών των ατόμων που συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης ομοφυλοφίλων.

Με απόφαση του το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε ότι ο αποκλεισμός των ομόφυλων ζευγαριών από το σύμφωνο συμβίωσης στην Ελλάδα συνιστά παραβίαση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και συγκεκριμένα του άρθρου 14 (απαγόρευση διακρίσεων) και του άρθρου 8 (δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής). Το ευρωπαϊκό Δικαστήριο συμπλήρωσε ότι από τις 19 χώρες που έχουν εισάγει αυτή τη μορφή ένωσης ζευγαριών με νομική προστασία, μόνο στην Λιθουανία και στην Ελλάδα έχει χορηγηθεί το δικαίωμα αυτό αποκλειστικά σε ζευγάρια διαφορετικού φύλου. Το 2008 θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, το σύμφωνο συμβίωσης , όμως απέκλειε τα ομόφυλα ζευγάρια και αφορούσε μόνο ετερόφυλα ζευγάρια. Γι΄ αυτό το λόγο η Ελλάδα είχε καταδικαστεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έπειτα από προσφυγή ομόφυλων ζευγαριών.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ο πολιτικός γάμος των ανθρώπων του ίδιου φύλου, ισχύει από το 2015. Αν και ορισμένα αμερικανικά κράτη ενέκριναν το γάμο ατόμων του ίδιου φύλου ήδη από το 2003, η πρακτική δεν έγινε νόμιμη σε εθνικό επίπεδο μέχρι τον Ιούνιο του 2015, όταν το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ αποφάσισε ότι τα ζευγάρια του ίδιου φύλου έχουν συνταγματικά προστατευμένο δικαίωμα να παντρευτούν και ότι τα κράτη πρέπει να αναγνωρίσουν τους γάμους των ομόφυλων ατόμων. Η απόφαση ακολούθησε μια αλλαγή στην αμερικανική κοινή γνώμη για την υποστήριξη τέτοιων γάμων. Στην Γαλλία ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έδωσε την τελική έγκριση σε νομοσχέδιο για τη νομιμοποίηση του γάμου ανθρώπων του ίδιου φύλου τον Μάιο του 2013.

Στην Αγγλία η βασίλισσα Ελισάβετ Β’ έδωσε τη βασιλική της συγκατάθεση σε διάταξη που νομιμοποιεί τους γάμους ομόφυλων ζευγαριών στην Αγγλία και την Ουαλία τον Ιούλιο του 2013. Το βρετανικό κοινοβούλιο είχε εγκρίνει το μέτρο μια ημέρα πριν από την έγκρισή της. Ο νόμος ήταν προτεραιότητα για τον τότε πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον. Οι πρώτοι νόμιμοι γάμοι ομοφυλόφιλων στην Αγγλία έγιναν τον Μάρτιο του 2014.

Στην Ισπανία η ώθηση για νομιμοποιημένους γάμους ομοφύλων ξεκίνησε σε μεγάλο βαθμό το 2004 από την κυβέρνηση υπό την ηγεσία του πρωθυπουργού Χοσέ Λουίς Ροντρίγκεζ Θαπατέρο. Το επόμενο έτος, το κοινοβούλιο της χώρας ενέκρινε νομοσχέδιο στα τέλη Ιουνίου 2005 που τέθηκε επίσημα σε ισχύ στις αρχές Ιουλίου. Στην Σουηδία ο γάμος ομόφυλων ζευγαριών έγινε νόμιμος την 1η Μαΐου 2009, μετά την ψήφιση νόμου περί γάμου που ψηφίστηκε από το σουηδικό κοινοβούλιο στις αρχές Απριλίου. Η χώρα είχε επιτρέψει το σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια από το 1995.

Στον Καναδά η νομιμοποίηση του γάμου ομοφυλόφιλων εξαπλώθηκε στις επαρχίες του Καναδά ξεκινώντας το 2003 με μια σειρά δικαστικών υποθέσεων. Ένας νόμος που εγκρίθηκε από το ομοσπονδιακό νομοθετικό σώμα της χώρας που νομιμοποιεί τους γάμους ομοφυλόφιλων τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 2005.Το Βέλγιο έγινε η δεύτερη χώρα που νομιμοποίησε τους γάμους ομοφυλόφιλων στα τέλη Ιανουαρίου 2003, αφού το Κοινοβούλιο υποστήριξε συντριπτικά έναν νέο νόμο που παραχωρεί στα ομόφυλα ζευγάρια δικαιώματα αντίστοιχα με αυτά των ετεροφυλόφιλων ζευγαριών. Η νομοθεσία τέθηκε σε ισχύ αργότερα το ίδιο έτος. Στην Ολλανδία τα ομόφυλα ζευγάρια απέκτησαν δικαιώματα γάμου και υιοθεσίας μέσω μέτρων που εγκρίθηκαν στα τέλη Δεκεμβρίου 2000. Η νομοθεσία τέθηκε σε ισχύ τον επόμενο Απρίλιο και έθεσε τα θεμέλια για τη μελλοντική νομοθεσία σε ολόκληρο τον κόσμο.

Στην Νορβηγία ο γάμος μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου έγινε νόμιμος την 1η Ιανουαρίου 2009, μετά την ψήφιση νομοσχεδίου που ψηφίστηκε από Νορβηγούς νομοθέτες τον Ιούνιο του προηγούμενου έτους. Αυτός ο νόμος του 2008 αντικατέστησε έναν νόμο του 1993 που επέτρεπε το σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια. Στην Πορτογαλία ο γάμος γκέι ζευγαριών έγινε νόμιμος τον Ιούνιο του 2010, όταν τέθηκε σε ισχύ η νομοθεσία που ψηφίστηκε νωρίτερα το ίδιο έτος. Ο νόμος ψηφίστηκε από το πορτογαλικό κοινοβούλιο τον Ιανουάριο, αναθεωρήθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας τον Απρίλιο και επικυρώθηκε από τον πρόεδρο της χώρας τον Μάιο του ίδιου έτους. Στο Λουξεμβούργο ο γάμος του ίδιου φύλου έγινε νόμιμος την 1η Ιανουαρίου 2015, μετά από ένα νομοσχέδιο που ψηφίστηκε από τους βουλευτές της χώρας τον Ιούνιο του 2014. Ο πρωθυπουργός Xavier Bettel, ο οποίος είναι ανοιχτά ομοφυλόφιλος, υποστήριξε το μέτρο και έγινε ο πρώτος ηγέτης της Ευρώπης Ένωσης που παντρεύτηκε τον σύντροφό του.

Η Ιρλανδία νομιμοποίησε τον γάμο ατόμων του ιδίου φύλου μέσω δημοφιλούς δημοψηφίσματος στα τέλη Μαΐου 2015, καθιστώντας την πρώτη χώρα που νομιμοποιεί τέτοιους γάμους με λαϊκή ψηφοφορία. Το 2017, ο Leo Varadkar εξελέγη ως ο πρώτος ανοιχτά ομοφυλόφιλος πρωθυπουργός της χώρας. Στην Δανία η Βασίλισσα της Δανίας Μαργαρίτα Β’ έδωσε τη βασιλική της συγκατάθεση για το νομοσχέδιο για τους γκέι γάμους στη χώρα λίγες μέρες αφότου το νομοθετικό σώμα ψήφισε τη νομοθεσία τον Ιούνιο του 2012. Η Δανία ήταν η πρώτη που αναγνώρισε το σύμφωνο διαβίωσης μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών το 1989.

Τι προβλέπει το νέο νομοσχέδιο στην Ελλάδα: Δεν πρόκειται παρά για την αναγνώριση μιας υπάρχουσας κατάστασης, που εν μέρει ρυθμίζεται με το σύμφωνο συμβίωσης από το 2015, με το προωθούμενο νομοθέτημα να καλύπτει τα κενά, που διαπιστώνονται, κυρίως σε ό,τι αφορά στην τεκνοθεσία. Η βασική πρόβλεψη του νομοσχεδίου είναι η προστασία των παιδιών, που μεγαλώνουν σε ομόφυλες οικογένειες και που πλέον θα αντιμετωπίζονται ισότιμα με τα παιδιά των ετερόφυλων ζευγαριών. Τα παιδιά αυτά σήμερα βρίσκονται «στον αέρα», καθώς στη χώρα μας αναγνωρίζεται μόνο ο ένας σύντροφος ως γονέας.

Με το σημερινό καθεστώς, αν ο αναγνωρισμένος γονιός αποβιώσει, τότε το παιδί, βιολογικό ή υιοθετημένο στο εξωτερικό, θεωρείται από την πολιτεία ορφανό και παραδίδεται σε ίδρυμα, παρά το γεγονός ότι υπάρχει άλλος γονέας εν ζωή. Αντίστοιχα, δικαιώματα δεν υπάρχουν για τον μη αναγνωρισμένο γονέα ούτε σε περίπτωση διάλυσης της σχέσης. Δεύτερη διευθέτηση, το θέμα της ελληνικής ιθαγένειας, που ένα παιδί οικογένειας ομόφυλου ζευγαριού, που είχε γεννηθεί στο εξωτερικό, δεν μπορεί σήμερα να λάβει στη χώρα μας, καθώς δεν αναγνωρίζεται το πιστοποιητικό γέννησής του, στο οποίο αναγράφονται ως γονείς δύο άτομα του ιδίου φύλου. Με το νέο νόμο, κάθε πολιτικός γάμος θα αναγνωρίζει τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις, ανεξάρτητα από το φύλο των συζύγων. Ως αποτέλεσμα, θα μπορούν να αναγνωριστούν στη χώρα μας και πολιτικοί γάμοι ομόφυλων ζευγαριών, που έχουν συναφθεί στο εξωτερικό.

Το νομοσχέδιο δεν καταργεί τη διάκριση των φύλων, δεν έχει προβλέψεις για ορολογία τύπου «γονέας 1» και «γονέας 2», αλλά προβλέπει την αναφορά σε δύο μητέρες ή δύο πατέρες για τα παιδιά. Ταυτόχρονα, δίνεται στα ομόφυλα ζευγάρια η δυνατότητα υιοθεσίας παιδιού, αλλά όχι η παρένθετη μητρότητα, η απόκτηση δηλαδή παιδιού μέσω παρένθετης μητέρας, που στη χώρα μας επιτρέπεται μόνο όταν συντρέχουν λόγοι υγείας σε ετερόφυλα ζευγάρια. Ειδικότερα, στο ζήτημα της τεκνοθεσίας -όπου εκδηλώνονται και οι πιο ισχυρές αντιδράσεις- η κυβερνητική πρωτοβουλία δεν θα αναγνωρίζει ως δικαίωμα στα ομόφυλα ζευγάρια ανδρών την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, μέσω παρένθετης μητέρας, κάτι που είχε εκφράσει ως επιθυμία του ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ , αν και για την ώρα παραμένει γρίφος αν η απαγόρευση θα συμπεριλάβει και τα ομόφυλα ζευγάρια γυναικών, από τη στιγμή που οι γυναίκες έχουν ήδη δικαίωμα στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

Θα αναγνωρίζονται, ωστόσο, τα παιδιά που γεννήθηκαν στο εξωτερικό αλλά και όσα θα γεννηθούν και με παρένθετη μητέρα, επίσης στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα η επιλογή αυτή απαγορεύεται, αλλά αν ένα ζευγάρι βγει στο εξωτερικό και αποκτήσει παιδί με παρένθετη μητέρα, το ελληνικό κράτος θα το αναγνωρίσει. Οι δε γονείς θα δηλώνονται ως «πατέρας πατέρας» ή «μητέρα μητέρα» και όχι με τους προσδιορισμούς «γονέας 1» ή «γονέας 2». Επιπλέον, το νομοσχέδιο θα αναγνωρίζει ίσα δικαιώματα σε ομόφυλα ζευγάρια, θα εξαιρεί όμως τα διεμφυλικά άτομα ή όσα δηλώνουν «τρίτο φύλο», ενώ θα αναγνωρίζεται αυτόματα ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών που παντρεύτηκαν στο εξωτερικό, αν και θα κληθούν να επιλέξουν αν θα κρατήσουν το γάμο τους ή το σύμφωνο συμβίωσης που θα κάνουν στην Ελλάδα. Μια ανασκόπηση διαφορετικών ερευνών που εξετάζει τον αντίκτυπο της άρνησης του γάμου στην υγεία και την ευημερία των ομοφυλόφιλων ανδρών και λεσβιών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ισότητα του γάμου είναι ένα βαθιά σύνθετο ζήτημα.

Όμως, υποστήριξε ότι η στέρηση από τις λεσβίες και τους ομοφυλόφιλους άνδρες των πλεονεκτημάτων του γάμου, δεν είναι μόνο μια πράξη διάκρισης, καθώς επίσης: τους θέτει σε μειονεκτική θέση σε σύγκριση με τους υπόλοιπους πολίτες της χώρας, παρεμποδίζει την ψυχική τους υγεία, την ευημερία και την κοινωνική κινητικότητα τους στερεί τα δικαιώματα από διάφορες πολιτιστικές, νομικές, οικονομικές και πολιτικές πτυχές της ζωής τους. Όσοι αντιδρούν, υποστηρίζουν ότι γάμος ομόφυλων σημαίνει από χέρι κατάργηση της πατρότητας-μητρότητας. Οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στον γονέα 1, 2, 3 και βάλε. Οδηγεί στην ακραία εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος με την παρένθετη μητρότητα. Αυτό σημαίνει στην πράξη πολιτικός γάμος ομόφυλων ζευγαριών υποστηρίζουν. Άλλοι αρνούνται την αναγνώριση του γάμου ομοφυλοφίλων, διότι το Ιερό Μυστήριο του Γάμου κατά την Ορθόδοξη Πίστη μας δεν επιδέχεται οποιασδήποτε αλλοίωσης, αναφέρουν . Οποιαδήποτε θέματα οικονομικού η γραφειοκρατικού χαρακτήρα, καλύπτονται ήδη από το σύμφωνο συμβίωσης και την κείμενη νομοθεσία.

Παράλληλα, αρνούνται την υιοθεσία παιδιών από ομοφυλόφιλους θεωρώντας ότι είναι «αδιανόητη η αντικατάσταση της Μητέρας και του Πατέρα από «γονέα ένα και γονέα δύο». Είναι αδιανόητο να στερήσεις από ένα παιδί τη λέξη «Μητέρα» υποστηρίζουν. Υποστηρίζουν ότι θα πρέπει πολεμήσουμε με όλες τις δυνάμεις για να διαφυλάξουμε τον ιερό θεσμό της οικογένειας, τον θεσμό που κράτησε όρθιο το έθνος και σήμερα είναι σημαντικότερος από ποτέ. Τοιουτοτρόπως το ελληνικό Σύνταγμα λαμβάνει ειδική μέριμνα για την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών και την εξασφάλιση του δικαιώματος τους να μεγαλώνουν σε μία ισορροπημένη οικογένεια με μητέρα και πατέρα όπως και για την προστασία της μητρότητας. Το ερώτημα που τίθεται ευλόγως είναι αν μπορούν τα παιδιά να αναπτυχθούν σωστά και ισορροπημένα ως προς τη σωματική και την πνευματική τους υγεία το ίδιο μέσα σε οικογένειες ετερόφυλων και ομόφυλων ζευγαριών.

Με άλλα λόγια, η μητέρα γυναίκα και ο πατέρας άνδρας σε μια σχέση και μια οικογένεια λειτουργούν συμπληρωματικά τόσο ανατομικά όσο και ψυχοσυναισθηματικά και συμβάλλουν στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει ο καθένας. Άνδρας και γυναίκα είναι πλάσματα ισοδύναμα αλλά με διαφορετικά σωματικά, και χαρακτηρολογικά γνωρίσματα που έχει καθορίσει από τη μια η βιολογία, από την άλλη η ανατροφή τους και οι πολιτισμικές σταθερές της κοινωνίας στην οποία μεγάλωσαν και έχουν περάσει στο ψυχικό DNA τους με τη μορφή του συλλογικού υποσυνειδήτου. Για την ακρίβεια, τη γυναίκα ως μητέρα τη χαρακτηρίζει η ευαισθησία, η αυτοθυσία, η διαισθητική ικανότητα και γι αυτό όχι τυχαία στη φύση είναι το θηλυκό που κυοφορεί και μεγαλώνει τα τέκνα. Αντίθετα, ο άνδρας ως πατέρας είναι το πρότυπο της δύναμης, της σταθερότητας και της ασφάλειας. Αναντίλεκτα, δηλαδή, τα παιδιά για την ομαλή ανάπτυξη τους χρειάζονται και τα δύο αυτά πρότυπα και εύκολα γίνεται σαφές ότι σε ένα ομόφυλο ζευγάρι δεν υπάρχει συμπληρωματικότητα, αφού είναι αδύνατο το μητρικό πρότυπο να το ενσαρκώσει πλήρως ένας άντρας ή το πατρικό πρότυπο μια γυναίκα.

Η εκκλησία υποστηρίζει: «Πρόκειται για νομοθετική ἀναγνώριση τῆς σεξουαλικῆς παρέκκλισης. Οἱ Χριστιανοί —ἀκόμη κι ἐκεῖνοι πού διατηροῦν χαλαρή σχέση μέ τήν Ἐκκλησία— γνωρίζουμε ὅτι ὁ Θεός δημιούργησε δύο φύλα, τόν ἄνδρα καί τή γυναίκα. Τρίτο φύλο δέν ὑπάρχει. Κατά τή φυσική τάξη πού ἐγκαθίδρυσε ὁ Θεός, ὁ ἄνδρας ἕλκεται ἀπό τή γυναίκα καί ἡ γυναίκα ἀπό τόν ἄνδρα. Ἡ ἕλξη αὐτή ἀνοίγει τόν δρόμο τοῦ γάμου πού στή χριστιανική Ἐκκλησία θεωρεῖται «μυστήριον μέγα», μυστήριο ἀγάπης, πηγή καί λίκνο τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς καί ὁδός πού ὁδηγεῖ στή χριστιανική τελειότητα συζύγους καί παιδιά.

Ἡ Ἐκκλησία εὐλογεῖ αὐτή τήν ἔγγαμη σχέση καί θεωρεῖ τήν οἰκογένεια, πού ὁ χριστιανικός γάμος ἐγκαινιάζει, μικρή «κατ᾽ οἶκον» ἐκκλησία. Εἶναι πολύ φυσικό, λοιπόν, ἐκτός ἀπό τόν εὐλογημένο χριστιανικό γάμο ἡ Ἐκκλησία νά μήν ἀποδέχεται κανενός εἴδους ἄλλο γάμο γιά τά μέλη της, τούς χριστιανούς. Εἰδικότερα γιά τό φαινόμενο τῆς ὁμοφυλοφιλίας ἡ «θέση» της ἀπό τήν ἵδρυσή της μέχρι σήμερα εἶναι κάτι περισσότερο ἀπό ξεκάθαρη: Ἡ ὁμοφυλοφιλία δέν εἶναι θεμιτή σεξουαλική ἐπιλογή, ἀλλά παρέκκλιση καί διαστροφή τῆς φύσεως».

(*)Δικηγόρος Αθηνών - Συνταγματολόγος