Γράφει ο Παναγιώτης Κομνηνός, δικηγόρος

Παρά την για διάφορους λόγους πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού ή, για να ακριβολογούμε, των κομμουνιστικών καθεστώτων – πλην ελαχίστων που εξακολουθούν να ανθίστανται ή και να μεταλλάσσονται – ο θεωρητικός θεμελιωτής του κομμουνισμού, ο Κάρολος Μαρξ, εξακολουθεί να υπάρχει και να γοητεύει όχι μόνο ως πολιτικός διανοητής αλλά και ως μεγάλος φιλόσοφος.

Ο Κ. Μαρξ όχι μόνο επισήμανε τις κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες στις ανθρώπινες κοινωνίες αλλά, σε αντίθεση με τον άλλο μεγάλο της διανόησης και ιδρυτήτου φιλελευθερισμού τον Άνταμ Σμιθ καθώς και με τους θεωρητικούς διανοητές του σοσιαλισμού, προχώρησε πολύ πιο πέρα απ’ αυτούς και το έτος1848 σε συνεργασία με τον Φρίντριχ Ένγκελς υπέδειξε με το λεγόμενο Κομμουνιστικό Μανιφέστο τον τρόπο με τον οποίο οι θεωρίες του για αταξική κοινωνία και κοινοκτημοσύνη των αγαθών θα μπορούσαν να γίνουν πραγματικότητα.

Και ανεξάρτητα αν η πρώτη απόπειρα υλοποίησης των ιδεών του, που ο ίδιος υπολόγιζε να γίνει στην Αγγλία, ξεκίνησε με την Οκτωβριανή Επανάσταση (1917) στη Ρωσσία και ακολούθως επεκτάθηκε και σε άλλες χώρες, παντού όμως με τα γνωστά στο τέλος αποτελέσματα, παρά ταύτα ο Μαρξ θα εξακολουθήσει να είναι χρήσιμος στην ανθρωπότητα.

Θα είναι χρήσιμος όχι τόσο ως συστημικός θεωρητικός για άκαιρες και επιπόλαιες απόπειρες εκμετάλλευσης των ιδεών του αλλά κυρίως ως φιλόσοφος – διανοητής που εμβάθυνε στη σκέψη και τον στοχασμό σε ό,τι αφορά τον ανθρωποκεντρισμό των ιδεών του.

Μάλιστα μεταξύ άλλων, ο Κ. Μαρξ έκανε λόγο για την αναγκαιότητα εσωτερικών αλλαγών του ανθρώπου, από τις οποίες θα προκύψει ο νέος άνθρωπος στη θέση του παλιού, ο οποίος παλιός άνθρωπος εξακολουθεί να είναι επικίνδυνος για τον εαυτό του και για τους άλλους χωρίς καμμιά σημαντική βελτίωση από τον χρόνο της ιστορικής ύπαρξής του ως σήμερα. Πλην όμως για να συμβεί τούτο, οπότε κατά τον ίδιο ‘’από την περίοδο της προϊστορίας της ανθρωπότητας θα αρχίσει η περίοδος της ιστορίας’’, θα πρέπει ο άνθρωπος να ανατρέψει τον εαυτό του.

Αλλά τι εννοούσε ο Μαρξ θέτοντας ως προϋπόθεση βελτίωσης του ανθρώπου την ανατροπή του εαυτού μας; Αλήθεια, τι άλλο θα μπορούσε να εννοεί αν όχι μια άλλη διαφορετική επανάσταση με αντιπάλους όχι τρίτους αλλά τους ίδιους τους εαυτούς μας;

Δηλαδή μιαν αληθινά ριζοσπαστική επανάσταση, που, αν πετύχαινε, ίσως και να μη χρειαζόταν να υπάρξει στο μέλλον καμμιά άλλη ελλείψει πλέον αντιπάλου, οπότε και θα γινόταν πραγματικό το φιλοσοφικό όραμα της εμφάνισης του νέου ανθρώπου στη θέση του παλιού, που θα μπορούσε να κατανοήσει επιτέλους τόσο τον οικουμενικό όσο και τον συμπαντικό του προορισμό και να οδεύσει προς το καλύτερο.

Αλλά ας φέρουμε τα πράγματα στο δικό μας χωροχρόνο, στον γνώριμο και καθημερινό δικό μας ‘’παλιό’’ και ας τα δούμε με μια τολμηρή και αισιόδοξη διάθεση, επιχειρώντας κάτι πιο οικείο και επιθυμητό και ίσως και συμβατό με τις δικές μας σημερινές αγωνίες.

Μήπως η μαρξιστική σκέψη για ανατροπή του εαυτού μας – χωρίς βέβαια συγκριτικές απόπειρες συνολικής προσέγγισης και πολύ περισσότερο χωρίς ουτοπικές προσδοκίες αλλά με μέτρο, ρεαλισμό και σύγχρονο προβληματισμό – θα μπορούσε να φανεί χρήσιμη και σ’ εμάς τους Έλληνες έστω και με την πιο απλή μεθοδολογική εκδοχή της;

Και να λειτουργήσει ως μέσο, που μπορεί να μας οδηγήσει στο βασικό προαπαιτούμενο της αναστροφής των πραγμάτων προς το καλύτερο. Ώστε βασίμως να προσδοκάμε να συμβούν αυτά που πράγματι τα αξίζουμε και εμείς ως χαρισματικός λαός αλλά και η χώρα μας, που μπορεί να είναι ‘’ελάχιστη σε έκταση χώρου, είναι όμως απέραντη σε έκταση χρόνου’’, όπως είπε και ο Ελύτης στην ομιλία του στη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών κατά την απονομή στον ίδιο του βραβείου Νόμπελ για την ποίηση, το έτος 1979;

Και καταφέρουμε να πετύχουμε τη γενίκευση μιας μικρής επανάστασης – όπως πολλοί από εμάς ήδη την έχουν αποδεχτεί – ενάντια σε όλα εκείνα τα αρνητικά και προσδιοριστικά της μιζέριας μας χαρακτηριστικά, που από παλιά μας καταδυναστεύουν. Και γίνει έτσι το ‘’θαύμα’’, το οποίο κατά βάθος όλοι προσδοκάμε;

Και προκύψει ένας νέου τύπου Έλληνας – πολίτης, σύγχρονος και οικουμενικός στη θέση του παλιού και εσωστρεφούς, που αδιάκοπα αντιμάχεται τον εαυτό του. Του κουρασμένου, του εγωιστή και του απρόβλεπτου, που στο εξής θα σέβεται τους νόμους. Θα εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του. Θα προστατεύει την ξεχωριστή κατάκτησή του∙ την δημοκρατία. Θα εμβαθύνει στην αυτογνωσία. Θα ανακτήσει τη χαμένη του προσωπική και εθνική αυτοεκτίμηση. Θα πιστοποιεί τον αυτοέλεγχό του. Θα προστατεύει τις αξίες του. Θα απαλλαγεί από τα φοβικά του σύνδρομα;

Τελικά, μήπως έφτασε ο χρόνος για τη διαφορετική αυτή επανάσταση ενάντια στον παλιό μας εαυτό; Όταν μάλιστα όλα τα σημάδια του καιρού το ίδιο δείχνουν. Και οι μαγνητικές βελόνες. Και τα ανεμολόγια. Όταν όλα προς την ίδια κατεύθυνση είναι στραμμένα. Και δείχνουν πως η κάθε διέξοδος για το μέλλον μας, περνάει κυρίως μέσα από εκείνη τη δύσβατη, δηλαδή μέσα από τον ίδιο μας τον εαυτό.

Τι άλλο χρειάζεται για να πειστούμε. Και τι χειρότερο μπορεί να περιμένουμε απ’ ότι έχει συμβεί, ώστε να αδιαφορούμε αναποφάσιστοι και να εκλιπαρούμε για την βοήθεια τρίτων, παραμένοντας πεισματικά ίδιοι και απαράλλακτα παμπάλαιοι;

Τώρα, πρέπει να γίνουν οι εσωτερικές ανατροπές και οι ανθρώπινες υπερβάσεις και όσο πιο γρήγορα το τολμήσουμε τόσο το καλύτερο. Και η προτροπή του Μαρξ, αν την αποδεχτούμε, ίσως να αποδειχτεί σωτήρια. Άλλωστε, τα ίδια περίπου είχε διαμηνύσει και ο Χριστός, αλλά Αυτόν, όπως και οι περισσότεροι άνθρωποι, ως πλάσματα εγωπαθή, καχύποπτα και δύσπιστα συνήθως Τον αγνοούμε.

Και τότε, αν έτσι συμβεί και έστω στην ανάγκη, ο Μαρξ γίνει περισσότερο αποδεκτός, τότε ας μας πούνε κάποιοι και μαρξιστές. Και κάποιοι άλλοι ας μας πούνε και ρεβιζιονιστές. Δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτα. Θα έχουμε γίνει καλύτεροι ως άτομα σε μια σύγχρονη Πολιτεία και δημιουργική κοινωνία.