Ο μπιντές και ο κροκόδειλος

Γράφει ο Χρήστος Κ. Αλεξάκος*

Σκοτεινό Κυριακάτικο πρωί και ο θόρυβος της καταρρακτώδους βροχής με έστειλε κατευθείαν μπροστά από τη βιβλιοθήκη. Δεν ξέρω ακριβώς γιατί αλλά το όλο σκηνικό μου άνοιξε την όρεξη για διάβασμα. Ήθελα να διαβάσω κάτι διαφορετικό, ποιοτικό, υπερρεαλιστικό, λογικό αλλά και αντιφατικά παράλογο, κάτι πιο ειδικό και σίγουρα σαρκαστικό. Κάτι σύγχρονο αλλά και διαχρονικό. Κάτι για να ξεχαστώ από το βομβαρδισμό κατάθλιψης που γίνεται στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση. Προφανώς το υποσυνείδητό μου ήξερε πολύ καλά τι ήταν αυτό. Καθόλου τυχαίο πως το μάτι μου έπεσε στο «Μπιντέ» του Μάριου Χάκκα και στον «Κροκόδειλο» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Τυχαία επιλογή; Σίγουρα όχι. Απλά υποσυνείδητη και ταιριαστή στο σκηνικό που περιέγραψα. Τα τράβηξα έξω και κάθισα αναπαυτικά, όπως ταιριάζει σε τέτοιες περιπτώσεις. Ξεκίνησα με Χάκκα και «Μπιντέ». Εκστασιασμένος ως συνήθως όταν διαβάζω και ξαναδιαβάζω Χάκκα, ξαφνικά σταμάτησα και χωρίς να το σκεφτώ έκανα την εναλλαγή διαβάζοντας τον «Κροκόδειλο» του Ντοστογιέφσκι και μετά ξανά Χάκκα και μετά ξανά Ντοστογιέφσκι. Κάτι τα έδενε αυτά τα δύο βιβλία που είχα ξαναδιαβάσει στο παρελθόν. Κάποιος κοινός παρανομαστής.

Διάβαζα ώρες, κράταγα σημειώσεις και ταυτόχρονα σκεφτόμουν ή μάλλον επεξεργαζόμουν πληροφορίες. Από τη μία γέλαγα και από την άλλη σκοτείνιαζα, προβληματιζόμουν, ταυτιζόμουν, θύμωνα και ντρεπόμουν. Τι ωραία εναλλαγή συναισθημάτων, πόσο υγιεινή τροφή για σκέψη. Σου ξυπνάει το μυαλό 100% ειδικά σε περιόδους μουνταμάρας. Τόσο ο μοναδικός αυτοσαρκασμός και τα λεκτικά παιχνίδια του Χάκκα όσο και το σπάνιο σατιρικό και ευθυμολογικό ύφος του «Κροκόδειλου», του κατά κανόνα «σκοτεινού» και γεμάτου πόνο, Ντοστογιέφσκι.

Ο Χάκκας βαθιά προβληματισμένος καταπιάνεται με ζητήματα υπαρξιακής αγωνίας που αφορούν τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του, με τον καθορισμό της προσωπικής ζωής πέρα από πολιτικο-κοινωνικούς όρους και με ένα διάχυτο αίσθημα ενοχής απέναντι στον εαυτό μας διότι ενδίδουμε στην αλλοτρίωση των ταγών που επιλέγουμε να καθορίσουν τη ζωή μας. Μέσα από τον «Μπιντέ» αναδεικνύεται μια νοσταλγία που όλοι μας βιώνουμε και επαναπροσδιορίζονται έννοιες όπως «πρόοδος» και «ανάπτυξη» καθώς και η αναζήτηση της ομορφιάς και της ουσίας της ζωής με όρους αλληλεγγύης, απλότητας, συντροφικότητας και συνύπαρξης. Όταν μετά από πολλά χρόνια κόπων και δουλειάς, καθισμένοι αλλά κουρασμένοι, στυμμένοι, κάτισχνοι και σταφιδιασμένοι στη λεκάνη της λουξ τουαλέτας-βραβείο, αντικρίζουμε απέναντί μας έναν μπιντέ να μας χαμογελά και να μας κοροϊδεύει για τη δήθεν πρόοδο μας, τότε αντιλαμβανόμαστε την φοβερή μας «κοινωνική εξέλιξη» του να πλενόμαστε από κάτω σε συνάρτηση με όσα μαγικά πράγματα στερηθήκαμε. Και ακούγοντας το καζανάκι με τον καταρράκτη του νερού στη λεκάνη να οδεύει, μέσω της σωλήνας, ολοταχώς για το βόθρο, «χαιρετίζουμε» την πρόοδό μας. Όλα γύρω από τον μπιντέ που μας δουλεύει.

Μήπως τελικά την ώρα της κρίσης έχει έρθει η στιγμή να κάνουμε ένα βήμα πίσω; Να δούμε πού ήμασταν. Τις κοινές πανανθρώπινες, υπαρξιακές ή μη, αγωνίες αλλά και τους αγώνες και τις διαφορετικές επιδιώξεις των ανθρώπων των περασμένων δεκαετιών. Έτσι ώστε να κάνουμε στη συνέχεια τα δύο δικά μας βήματα μπροστά.

Απ την άλλη πλευρά έρχεται ο «Κροκόδειλος» του Ντοστογιέφσκι. Σε μια βαθιά κρίση, το πολιτικό και το κοινωνικό ταυτίζονται. Τα μέλη της κοινωνίας δεν παραμένουν άσχετα με την πολιτική όπως και η πολιτική δεν είναι αυτόνομη σε σχέση με τους ανθρώπους που εκπροσωπεί. Στον «Κροκόδειλο» δεν βλέπουμε μόνο την ευθύνη του όποιου συστήματος αλλά και του καθενός ως πολιτικό ον. Όταν το τέρας μας καταπίνει, το ζήτημα είναι πώς αντιδρούμε εμείς σ’ αυτό. Ο Ντοστογιέφσκι αναφέρεται στον κροκόδειλο ως το ξένο κεφάλαιο που έχει φέρει στη χώρα το 1865 ο Γερμανός ιδιοκτήτης του για να επενδύσει ώστε να βγάλει από την εκμετάλλευσή του, διπλά και τριπλά. Όταν το ζώο καταπίνει έναν ολόκληρο άνθρωπο, ο συμβολισμός είναι σαφέστατος και απόλυτα ταιριαστός στην εποχή του αλλά και στη δική μας. Ο κεφαλαιούχος ήταν και είναι ο Γερμανός που θέλοντας να αυξηθεί το κεφάλαιό του, τότε αλλά και τώρα, δεν θα διστάσει να καταπιεί ανθρώπους». Και όχι μόνο αυτό αλλά ο Γερμανός κάτοχος του κροκόδειλου, αρνείται να μαχαιρώσει την ιδιοκτησία του προκειμένου να σώσει μια ανθρώπινη ζωή.

Με εκκωφαντικό τρόπο ο Ντοστογιέφσκι στηλιτεύει το παντοδύναμο οικονομικό σύστημα και σατιρίζει την υποτιθέμενη δημοκρατία της Ευρώπης. Το σύστημα, που υποσκελίζει τον άνθρωπο, υποδεικνύοντάς του πώς θα ζήσει, πώς θα σκεφτεί, ακόμα και πώς θα αγαπά ανάλογα με τις ανάγκες που του επιβάλλει. Επίσης, σατιρίζει τη στάση του ανθρώπου απέναντι σ’ αυτές τις επιταγές. Γελάς πολύ με τον ήρωα της ιστορίας Ιβάν μέσα στην κοιλιά του κροκοδείλου, που ονειρεύεται να μείνει για πάντα εκεί μέσα. Ωστόσο, την ίδια στιγμή σε διαπερνά μια ανατριχίλα για τον ίδιο ακριβώς λόγο. Ο ήρωας μένει στην κοιλιά του τέρατος, βολεύεται και αρνείται να βγει θεωρητικοποιώντας μάλιστα το θεμιτό της παραμονής μέσα στην κοιλιά.

Μας θυμίζει κάτι αυτό; Είμαστε ήδη την κοιλιά του τέρατος και αγορεύουμε όχι για την έξοδό μας από αυτό, αλλά για τους λόγους που βρεθήκαμε μέσα του, ακόμα και για τα καλά που ανακαλύψαμε εκεί.

Ο Ντοστογιέφσκι περιγράφοντας το περιστατικό λέει: «Κι όμως δεν είναι όνειρο, είναι η αληθινή, αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα».

Ο Χάκκας έγραψε το «Μπιντέ» το 1970 και ο Ντοστογιέφσκι τον «Κροκόδειλο» το 1865. Και αυτό είναι που με προβληματίζει περισσότερο από όλα. ‘Ότι «δεν είναι όνειρο, είναι η αληθινή, αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα» ακόμα και σήμερα στα τέλη του 2013. Είναι τελικά διαχρονική η αθεράπευτη στέρηση του ανθρώπου όπως και τα ανεκπλήρωτα όνειρά του. Με άλλα λόγια ο κοινός παρανομαστής.

Πηγές
Μάριος Χάκκας, «Ο μπιντές και άλλες ιστορίες», Εκδόσεις Κέδρος, 1970.
Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, «Ο Κροκόδειλος», Εκδόσεις Εντύποις, 2012.

*Ο Χρήστος Αλεξάκος είναι Σύμβουλος Οργανωσιακής Ανάπτυξης και Συμβουλευτικός Ψυχολόγος. Σπούδασε Διοίκηση Επιχειρήσεων και είναι κάτοχος μεταπτυχιακών τίτλων στη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού καθώς και Κλινικής- Συμβουλευτικής Ψυχολογίας με διάκριση.
Είναι αναγνωρισμένο και συνεργαζόμενο μέλος του Αμερικάνικου Ψυχολογικού Συλλόγου (Αριθμ. Μητρώου 2859-2811). Είναι ιδρυτής και σύμβουλος υποστήριξης ψυχικής υγείας στην Counseling 4U – Συμβουλευτική Υποστήριξη Ψυχικής Υγείας (www.counseling4u.gr)
Για οπουδήποτε απορία ή παρατήρηση παρακαλώ επικοινωνήστε στο e-mail: cxos@aol.com