Τα Σεπτεμβριανά και ο διωγμός των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη

Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης*

Ο όρος «Σεπτεμβριανά» έχει καθιερωθεί για το πογκρόμ που εξαπέλυσε ο τουρκικός όχλος, υπό την καθοδήγηση της κυβέρνησης Μεντερές, εναντίον της πολυπληθούς και ευημερούσας ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου 1955. Αποτέλεσμα του διήμερου οργίου βίας ήταν να ξεκινήσει η σταδιακή συρρίκνωση της ελληνικής κοινότητας των 100.000 έως τότε Ελλήνων που ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη, φτάνοντας στις μέρες μας μόλις στις 2.000 άτομα. Εκτός από τους 2.000 καταγεγραμμένους σήμερα Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη, υπάρχουν ταυτόχρονα και πολλοί Κρυπτοχριστιανοί που φοβούνται να δηλώσουν την θρησκευτική τους ταυτότητα υπό τον φόβο των συνεπειών και είτε εκπληρώνουν θρησκευτικά καθήκοντα κρυφά ,είτε τα εκπληρώνουν μονάχα όταν βρίσκονται εκτός της Τουρκίας .

Oι γενοκτονίες, η ακραία καταπίεση, οι βίαιες πρακτικές του Μεσαίωνα, οι διώξεις και οι αναγκαστικοί εξισλαμισμοί, περιλαμβάνονται διαχρονικά στις «αναγκαστικές» μεθόδους διατήρησης αυτού του ποσοστού.

Πογκρόμ (από τη ρωσική λέξη погром που σημαίνει «συντρίβω») είναι μια μαζική και οργανωμένη επίθεση εναντίον κάποιας συγκεκριμένης ομάδας ατόμων για λόγους είτε εθνικής καταγωγής είτε θρησκευτικής πεποίθησης, με ταυτόχρονη καταστροφή του περιβάλλοντός τους (σπίτια, επιχειρήσεις, θρησκευτικοί χώροι, κοκ).

Περίπου 100.000 Τούρκοι ξεχύθηκαν στους δρόμους και έκαψαν κάθε περιουσία Ελλήνων που βρήκαν στον δρόμο τους, ενώ πολλές ήταν και οι περιουσίες Εβραίων και Αρμενίων που δεν γλύτωσαν από την μανία. Χρειάστηκαν μόλις λίγες ώρες για να μετατρέψουν πολλές συνοικίες της Κωνσταντινούπολης σε κρανίου τόπο.

Η νύχτα 6ης προς 7ης Σεπτεμβρίου του 1955 είναι για τους Έλληνες της Πόλης ορόσημο καθώς αποτελεί την αρχή του τέλους για την ακμάζουσα ελληνική κοινότητα που μετρούσε παρουσία στο σταυροδρόμι αυτό των δύο ηπείρων, μεγαλύτερη των 2.000 ετών. Αφορμή για το μαζικό αυτό κύμα βίας, το οποίο προκάλεσε σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Αμερικανού γερουσιαστή, Χόμερ Κέιπχαρτ, ζημιές άνω των 300.000.000 δολαρίων, ήταν μία είδηση γεμάτη ψεύδη που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Istanbul Ekspres» και φιλοξενούσε μία παραποιημένη φωτογραφία του σπιτιού του Κεμάλ Ατατούρκ στην Θεσσαλονίκη με το ρεπορτάζ να λέει πως Έλληνες τοποθέτησαν εκρηκτικό μηχανισμό ο οποίος προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές. Όπως αναφέρει ο Βρετανός πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη, Μάικλ Στιούαρτ, τα γεγονότα είχαν οργανωθεί από την τουρκική κυβέρνηση με σκοπό να συμπέσουν με το πέρας της τριμερούς διάσκεψης στο Λονδίνο για το Κυπριακό. Ο ίδιος διπλωμάτης παράλληλα αποκαλύπτει κι άλλες πληροφορίες.

1) Ούτε ο τουρκικός στρατός, ούτε και η τουρκική αστυνομία που βρίσκονταν στους δρόμους δεν έκαναν το παραμικρό για να εμποδίσουν τον όχλο από το καταστροφικό του έργο. (3)

2) Ο Χικμέτ Μπιλ, ηγετικό στέλεχος της οργάνωσης «Η Κύπρος είναι Τουρκική» (Kibris Turktur), είχε συνάντηση και εκτενή συνομιλία με τον πρωθυπουργό Μεντερές στις 5 Σεπτεμβρίου.

Την εμπλοκή της τουρκικής κυβέρνησης στα επεισόδια παραδέχθηκε με την ομιλία του και ο ίδιος ο Τούρκος πρωθυπουργός, Μεντερές στην τουρκική εθνοσυνέλευση όταν πλέον δεν μπορούσε να κατηγορεί άλλο τους κομμουνιστές για τις λεηλασίες. Ο Μεντερές λοιπόν παραδέχθηκε πως ήταν εκ των προτέρων γνώστης των επεισοδίων που θα γίνονταν στην Κωνσταντινούπολη, γεγονός που επισφραγίζει εν πολλοίς τι ακριβώς συζητήθηκε με τον Χικμέτ Μπιλ. Η ανθρωπογεωγραφία του πλήθους σύμφωνα με την τουρκική εφημερίδα Μιλιέτ είχε ως εξής: Προβοκάτορες, οδηγούς και αρχηγούς, καταστροφείς, λαφυραγωγούς, διαδηλωτές με εθνικά κίνητρα και περίεργους, δηλαδή αυτούς που ανακατεύτηκαν με το πλήθος μόνο και μόνο για να δουν τι συμβαίνει. Παράλληλα όπως ειπώθηκε από αυτόπτες μάρτυρες, το πλήθος κρατώντας τουρκικές σημαίες προσπαθούσε να στρατολογήσει κόσμο ακόμα και την ώρα της διαδήλωσης παρακινώντας οποιονδήποτε Τούρκο έβλεπαν στον δρόμο, στα καφενεία και τα μπαλκόνια, κρατώντας σημαίες, πορτρέτα μέχρι και ανδριάντες του Κεμάλ Ατατούρκ ενώ μοίραζαν και κονκάρδες της οργάνωσης «Η Κύπρος είναι τουρκική». Κατά πολλούς, υπήρξαν οργανωμένα τάγματα και όχι οργισμένο πλήθος. Στα επεισόδια συμμετείχε και μεγάλος αριθμός Τούρκων που δεν έμεναν στην Κωνσταντινούπολη και είχαν μεταφερθεί εκεί είτε τις προηγούμενες ημέρες με λεωφορεία, είτε με πλοιάρια το ίδιο βράδυ. Σε πολλά σημεία της πόλης είχαν μεταφερθεί και τοποθετηθεί φτυάρια, αξίνες, λοστοί και κάθε άλλο αντικείμενο που μπορούσε να προκαλέσει καταστροφές.

Πέραν από τις εκκλησίες, τα μοναστήρια, τους τάφους και τα γνωστά κτήρια της ελληνικής κοινότητας, η πόλη ήταν γεμάτη με καταστήματα και περιουσίες οι οποίες είχαν πινακίδες στην τουρκική γλώσσα και δεν μαρτυρούσαν σε τίποτα την ελληνική καταγωγή των ιδιοκτητών τους. Αυτά λοιπόν που στοχοποίησαν τους Έλληνες ήταν τα εξής:

1) Οι συντομογραφίες GMR οι οποίες είχαν γραφτεί με μπογιά πάνω στις ελληνικές περιουσίες και τα καταστήματα.

2) Πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το τουρκικό κράτος είχε αναθέσει σε μία ειδική οργάνωση την καταγραφή των περιουσιών όλων των μη μουσουλμάνων που κατοικούσαν στην Πόλη προκειμένου να «εξουδετερωθούν» πιο εύκολα.

Η αγριότητα των επεισοδίων θα μπορούσε να συγκριθεί με την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 έστω και καθ υπερβολή. Μπορεί μαζικές δολοφονίες να μην καταγράφηκαν ,ωστόσο σημειώθηκε πληθώρα φόνων ιερωμένων ενώ γενικότερα ο κλήρος έγινε στόχος βασανισμών( Βασανισμοί, βιασμοί και κάθε είδους βαρβαρότητα).

Ο αγώνας των Ελλήνων στην Κύπρο δεν εθεάθη με θετικό τρόπο στο εσωτερικό της Τουρκίας· τουναντίον, δημιουργήθηκε εξαιρετικά αρνητικό κλίμα εις βάρος της Ελλάδας. Το αρνητικό κλίμα στρεφόταν και κατά της διαβιούσας στην Κωνσταντινούπολη ελληνικής κοινότητας. Οι Ρωμιοί της Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι ταυτίστηκαν σκοπίμως με τους Ρωμιούς της Κύπρου (όπως αποκαλούνταν οι Έλληνες της νήσου), κατηγορήθηκαν από τον τουρκικό Τύπο ότι χρηματοδοτούσαν των αγώνα τον Ελληνοκυπρίων διενεργώντας εράνους. Επρόκειτο ουσιαστικά για ιδανική ευκαιρία του τουρκικού κράτους να στοχοποιήσει την ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης και τελικά να την εκδιώξει από τη χώρα.

Από τη διαρκώς αυξανόμενη τουρκική επιθετικότητα δεν υπάρχει άμεση επίπτωση στην ελληνική κοινότητα, ωστόσο έμμεση επίπτωση υπάρχει, σχετικά με την επιβολή, ειδικά για την ελληνική κοινότητα, ενός πολύ σκληρού κανονισμού εκλογών για τα ευαγή ελληνικά ιδρύματα, στα οποία δεν έχουν γίνει δέκα χρόνια εκλογές.

Μερικά ιδρύματα μπορεί να κηρυχθούν κατειλημμένα και να αναλάβει τη διοίκηση τους το ίδιο το κράτος αν και με τη ''Συνθήκη της Λοζάνης'', αυτά τα ιδρύματα διοικούνται από τη μειονότητα.

Η «αιμορραγία» των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη συνεχίζεται, διότι πέρα από την εθνικιστική συμπεριφορά, είναι και η ύφεση της τουρκικής οικονομίας.

Οι εντάσεις αυξάνονται και κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ,η τιμή της τουρκικής λίρας συνεχίζει να μειώνεται και να υποτιμάται.

Η εφαρμογή του εθνικού Κτηματολογίου της Τουρκίας , οδήγησε στην απώλεια του μεγαλύτερου μέρους των ελληνικών περιουσιών που καταχωρήθηκαν αυθαίρετα στο Τουρκικό Δημόσιο.

Το 2022 ιδρύθηκε η Ελληνική Επιχειρηματική Λέσχη Τουρκίας, μια πρωτοβουλία της Πρεσβείας της Ελλάδας στην Άγκυρα, σε συνεργασία με τη Γενική Πρόξενο της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη και τον Προϊστάμενο του Γραφείου Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων.

Η ελληνική επιχειρηματικότητα μετρά πάνω από 20 χρόνια παρουσίας στην Τουρκία, με δεκάδες πλέον επιχειρήσεις να δραστηριοποιούνται στην Κωνσταντινούπολη, την Άγκυρα κι άλλες μεγάλες τουρκικές πόλεις. Η Τουρκία δεν σεβάστηκε ποτέ και δεν εφάρμοσε ως όφειλε την Συνθήκη της Λωζάνης . Μία Συνθήκη που είχε υπογράψει η ίδια ενώπιον εγγυήτριων δυνάμεων και η οποία προβλέπει ότι οφείλει να σέβεται τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας στην Τουρκία και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Για την τροποποίηση μίας διεθνούς Συνθήκης, θα πρέπει να υπογράψουν πάλι όλα τα κράτη που είχαν υπογράψει εξαρχής την Συνθήκη. Για την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία , η χώρα έχει καταδικαστεί επανειλημμένα , ενώ αλλεπάλληλες είναι και οι αρνητικές αποφάσεις του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου , της ευρωπαϊκής επιτροπής , του Στέιτ Ντιπάρτμεντ , του ευρωπαϊκού δικαστηρίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.α.

Στην εφαρμογή των Συνθηκών πολλές φορές έχει διαπιστωθεί να αναφύονται περιπτώσεις προβλημάτων ερμηνείας των διατάξεών τους σε έννοιες που κατά την σύστασή τους ή παραβλέφθηκαν ή δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν.

Σε τέτοιες περιπτώσεις η ερμηνεία γίνεται (αναζητείται) είτε δια της διπλωματικής οδού,απ΄ ευθείας από τα συμβαλλόμενα μέρη, είτε δια διεθνούς διαιτητικής ή δικαστικής πράξης, όπου αποφαίνεται το αρμόδιο διεθνές δικαστήριο ή άλλο δικαστικό όργανο. Στο εσωτερικό πεδίο, εκάστου των συμβαλλομένων, η ερμηνεία δίδεται είτε από το νομοθετικό σώμα, (εκδίδοντας ερμηνευτικούς νόμους, διατάγματα), είτε από τα δικαστήρια.

Γενικά η διεθνής νομολογία έχει διατυπώσει τους ακόλουθους επτά ερμηνευτικούς κανόνες:

-Την αρχή της καλής πίστης, που οδηγεί στην αναζήτηση της πραγματικής πρόθεσης των συμβαλλομένων, βάσει του κειμένου ή άλλων στοιχείων.

-Την αρχή της καθόλου έρευνας΄του κειμένου και όχι τμηματικά αυτού.

-Την αρχή όπου σαφείς διατάξεις δεν χρήζουν ερμηνειών, όπου εν προκειμένω εφαρμόζονται έστω και αν δεν ικανοποιούν τους συμβαλλόμενους.

-Την αναζήτηση της σκοπιμότητας.

-Την ερμηνεία εκ της συμπεριφοράς των συμβαλλομένων στη πράξη

-Την προσφυγή σε προπαρασκευαστικές εργασίες, εφόσον το κείμενο παρουσιάζει ασάφειες. Και τέλος,

-Την εφαρμογή της "συσταλτικής ερμηνείας" που επάγει τις ολιγότερες υποχρεώσεις από τους συμβαλλομένους.

Κατά την ευρεία έννοια Αναθεωρήση Συνθήκης ονομάζεται κάθε τροποποίηση των διατάξεων συγκεκριμένης Συνθήκης που μπορεί να επέλθει μόνο κατόπιν κοινής συμφωνίας των Κρατών που έχουν συνομολογήσει αυτή.

Κατά τη "στενή ερμηνεία" του όρου αναθεώρηση σημαίνει τροποποίηση των διατάξεών της συγκεκριμένης συνθήκης ή άλλων Συνθηκών σύμφωνα με την προβλεπόμενη υπό της συγκεκριμένης Συνθήκης ειδική διαδικασία. Δηλαδή διαδικασία που προβλέπει η ίδια η Συνθήκη είτε αμέσως είτε μετά την παρέλευση συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος.Κατά κανόνα με καταγγελία συνθήκης λήγουν μόνο οι διμερείς συνθήκες. Η καταγγελία συνθήκης εκ μέρους μιας των συμβαλλομένων Χωρών αποτελεί πάντα μονομερής πράξη. Δι΄ αυτής ένα συμβαλλόμενο Κράτος ανακοινώνει τη πρόθεσή του, με ρητή κοινοποίηση, ότι παύει να δεσμεύεται από τη συγκεκριμένη Συνθήκη.

Στη προκειμένη περίπτωση εξετάζεται ειδικότερα η δυνατότητα (προβλεπόμενη) που μπορεί να παρέχει η ίδια η Συνθήκη για την ευχέρεια καταγγελίας της. Αν δεν υφίσταται τέτοια διάταξη που να περέχει τέτοια ευχέρεια τότε η καταγγελία συνιστά πράξη αθέμιτο, και τούτο διότι θεωρητικά δεν βασίζεται σε μονομερή βούληση αλλά στη συμβατική άδεια που παρέχει η συνθήκη από τη σύναψή της.Σε περιπτώσεις συλλογικής ή πολυμερούς διακρατικής Συνθήκης η καταγγελία επιφέρει την μείωση και μόνο του αριθμού των συμβαλλομένων Κρατών. Πολλές διεθνείς συνθήκες σήμερα προβλέπουν λόγο καταγγελίας σε περιπτώσεις ουσιώδους παραβίασης της συνθήκης.

Τα άρθρα 54 έως 63 της Σύμβαση της Βιέννης για το δίκαιο των συνθηκών (1969) προβλέπουν τους τρόπους λήξης και αναστολής αυτών. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται πως η λήξη ισχύος πραγματοποιείται κυρίως με την εκτέλεση των συμβατικών δεσμεύσεων. Εκτός αυτού, όμως, η λήξη είναι δυνατόν να επέλθει λόγω της κοινής βούλησης των συμβαλλομένων για κατάργηση ή αντικατάσταση, ή της αρνητικής βούλησης ενός εκ των συμβαλλομένων (καταγγελία), ή και λόγω της επέλευσης απρόβλεπτων εξωτερικών γεγονότων (π.χ. πόλεμος). Όσον αφορά την αναστολή, αυτή καθίσταται εφικτή είτε επειδή έχει προβλεφθεί από το περιεχόμενο της ίδιας της συνθήκης, είτε επειδή έχουν επιβληθεί όροι στους οποίους συμφώνησαν μεταγενέστερα όλα τα συμβαλλόμενα κράτη.

Άρα, για την τροποποίηση της Συνθήκης της Λωζάνης, απαιτείται η σύμπραξη όλων των μερών, δηλαδή όλων των κρατών που την υπέγραψαν.

(*) Δικηγόρος Αθηνών - Συνταγματολόγος - Υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος Πρώτης (1ης) Κοινότητας Δήμου Αθηναίων με υποψήφιο δήμαρχο τον Κώστα Μπακογιάννη (Κολωνάκι , Κουκάκι , Μοναστηράκι , Μεταξουργείο , Εξάρχεια , Σύνταγμα , Ομόνοια , Πλάκα , Ψυρρή , Λυκαβηττός , Άγιος Παύλος , Κάτω Ιλίσια , Νεάπολη Εξαρχείων , Λόφος Στρέφη , Ιουλιανού , Πεδίο του Άρεως , αρχαιολογικό Μουσείο )