Η κατάσταση στη Μέση Ανατολή και Διεθνές Δίκαιο

Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης*

Οι μάχες στη Μέση Ανατολή, μετά την αιφνιδιαστική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ ,είναι οι πιο πρόσφατες στον πόλεμο μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, που μαίνεται εδώ και 70 χρόνια.

Το Κράτος της Παλαιστίνης είναι ένα μερικώς αναγνωρισμένο κράτος στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, το οποίο διεκδικεί δύο αποκομμένα εδάφη του Ισραήλ, αυτά της Λωρίδας της Γάζας και την Δυτικής Όχθης . Η Χαμάς είναι εθνικιστική παλαιστινιακή σουνιτική παραστρατιωτική οργάνωση και πολιτικό κόμμα που κατέχει σήμερα την πλειοψηφία των εδρών του εκλεγμένου νομοθετικού συμβουλίου στην Παλαιστινιακή Εθνική Αρχή και κατέχει και τον πλήρη έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας. Πολλά κράτη αναγνωρίζουν τη Χαμάς ως μια τρομοκρατική οργάνωση, ενώ οι διεθνείς οργανισμοί την κατηγορούν για πολλαπλά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Ο ιδρυτής του Ισραήλ Νταβίντ Μπεν-Γκουριόν ανακήρυξε το σύγχρονο κράτος του Ισραήλ στις 14 Μαΐου του 1948, φιλοδοξώντας να δημιουργήσει ασφαλές καταφύγιο για τους Εβραίους μετά τις διώξεις που υπέστησαν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι διωγμένοι Εβραίοι αναζήτησαν εθνική εστία σε μία γη με την οποία, μέχρι σήμερα, ισχυρίζονται ότι συνδέονται με ισχυρούς ιστορικούς και θρησκευτικούς δεσμούς.

Οι Παλαιστίνιοι θρηνούν για την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, αποκαλώντας τη Νάκμπα ή καταστροφή, καθώς είχε ως αποτέλεσμα την εκδίωξή τους και στάθηκε εμπόδιο στις φιλοδοξίες να αποκτήσουν κρατική υπόσταση.

Στον πόλεμο που ακολούθησε, περίπου 700.000 Παλαιστίνιοι, ο μισός αραβικός πληθυσμός τής υπό βρετανική διοίκηση τότε Παλαιστίνης, έφυγαν ή εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους, καταλήγοντας στην Ιορδανία, στον Λίβανο και στη Συρία, καθώς και στη Γάζα, τη Δυτική Οχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Το «δίκαιο του πολέμου», αναφέρεται στις επιτρεπόμενες μεθόδους αλλά και τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιήσουν σε καιρό πολέμου οι αντιμαχόμενες πλευρές και βασίζεται στις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 και τα πρωτόκολλα του 1977.

Ένας από τους βασικούς πυλώνες του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου είναι ότι δεν πρέπει στοχοποιούνται άμαχοι.

Παράλληλα, προβλέπει ότι σε περίπτωση που μια επίθεση «ενδέχεται να προκαλέσει παράλληλες απώλειες ή τραυματισμούς αμάχων» δεν πρέπει να πραγματοποιείται.

Υπάρχουν και άλλα άρθρα, τα οποία απαγορεύουν, μεταξύ άλλων, την αιχμαλώτιση ομήρων, τις υπερβολικές καταστροφές, την ιδιοποίηση περιουσιών και τις επιθέσεις σε νοσοκομεία. Προβλέπεται, επίσης, και η ανθρωπιστική βοήθεια στους αμάχους.

Αυτοάμυνα

Στο διεθνές δίκαιο, το jus ad bellum που ασχολείται με την έναρξη του πολέμου, αναφέρεται παράλληλα στις συνθήκες που δικαιολογούν μια ένοπλη σύρραξη.

Μια από αυτές τις συνθήκες είναι η αυτοάμυνα, την οποία επικαλέστηκε και το Ισραήλ μετά από την αιματηρή επίθεση του περασμένου Σαββάτου στα εδάφη της.

Όπως προβλέπει το άρθρο 51 των Ηνωμένων Εθνών, κάθε χώρα διατηρεί το δικαίωμα να αμυνθεί «εάν υπάρξει ένοπλη επίθεση εναντίον της».

Ωστόσο, το δικαίωμα αυτό της αυτοάμυνας εξακολουθεί να υπόκειται στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο.

Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι το νόμιμο μεν δικαίωμα της αυτοάμυνας δεν επιτρέπει σε ένα κράτος να χρησιμοποιεί απεριόριστα μέσα κατά τη διάρκεια του πολέμου ενώ παράλληλα υπόκειται στο jus in bello.

Υπάρχει, παράλληλα, και το διεθνές ποινικό δίκαιο, το οποίο εμπίπτει στη δικαιοδοσία του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου και των εθνικών δικαστηρίων.

Το διεθνές ποινικό δικαστήριο έχει δικαιοδοσία επί ατόμων για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, γενοκτονία και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις το έγκλημα της επίθεσης (διεξαγωγή παράνομου πολέμου).

Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας συμπεριλαμβάνουν τις δολοφονίες, την εξόντωση ή απέλαση πληθυσμού «όταν διαπράττεται ως μέρος μιας εκτεταμένης ή συστηματικής επίθεσης, που στρέφεται εναντίον οποιουδήποτε άμαχου πληθυσμού».

Τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας είναι τα συνηθέστερα που διερευνώνται από τα δικαστήρια αυτά.

Και οι δύο πλευρές της αιματηρής ισραηλινοπαλαιστινιακής διαμάχης έχουν αντιμετωπίσει κατηγορίες για γενοκτονία, παρότι πρόκειται για ένα από τα πιο δύσκολα εγκλήματα να αποδειχτούν και να προχωρήσουν οι διώξεις.

Σε αντίθεση με τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και η γενοκτονία δεν χρειάζεται να συνδέονται με ένοπλη σύγκρουση.

Το Ισραήλ δεν είναι μέλος του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου, αλλά η Παλαιστίνη προσχώρησε το 2015 και τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στα εδάφη της (από οποιονδήποτε υπήκοο, συμπεριλαμβανομένων μη Παλαιστινίων) και από Παλαιστίνιους υπηκόους (εντός ή εκτός του εδάφους του) ενδέχεται να εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του του δικαστηρίου.

Το 2021, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ξεκίνησε έρευνα για φερόμενα εγκλήματα πολέμου στα παλαιστινιακά εδάφη που διαπράχθηκαν τόσο από Ισραηλινούς όσο και από Παλαιστίνιους, συμπεριλαμβανομένου του πολέμου της Γάζας το 2014. Ιστορία: Το 1967, το Ισραήλ προέβη σε «προληπτικό χτύπημα» εναντίον της Αιγύπτου και της Συρίας, ξεκινώντας τον Πόλεμο των Εξι Ημερών.

Εκτοτε το Ισραήλ έχει καταλάβει τη Δυτική Οχθη, την αραβική Ανατολική Ιερουσαλήμ την οποία απέσπασε από την Ιορδανία, καθώς και τα Υψίπεδα του Γκολάν από τη Συρία. Το 1973, η Αίγυπτος και η Συρία επιτέθηκαν σε ισραηλινές θέσεις κατά μήκος της διώρυγας του Σουέζ και των υψωμάτων του Γκολάν, ξεκινώντας τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ.

Το Ισραήλ κατάφερε να απωθήσει και τους δύο εχθρικούς στρατούς μέσα σε τρεις εβδομάδες. Επιπλέον, εισέβαλε στον Λίβανο το 1982 και εκτόπισε χιλιάδες Παλαιστινίους, υπό τον Γιάσερ Αραφάτ, έπειτα από πολιορκία δέκα εβδομάδων.

Το 2006, ξέσπασε και πάλι πόλεμος στον Λίβανο, όταν ένοπλοι της Χεζμπολάχ συνέλαβαν δύο Ισραηλινούς στρατιώτες. Το Ισραήλ απάντησε.

Το 2005 το Ισραήλ εγκατέλειψε τη Γάζα, την οποία είχε καταλάβει το 1967, ενώ βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Αιγύπτου.

Ωστόσο, στη Γάζα σημειώθηκαν μεγάλες εντάσεις το 2006, το 2008, το 2012, το 2014 και το 2021 με αεροπορικές επιδρομές των ισραηλινών δυνάμεων και εκτόξευση ρουκετών από Παλαιστίνιους ενόπλους, καθώς και διασυνοριακές επιδρομές και από τις δύο πλευρές.

Εκτός από πολέμους, η περιοχή βίωσε και δύο ιντιφάντες – εξεγέρσεις Παλαιστινίων– μεταξύ 1987 και 1993 και ξανά το 2000-2005. Η δεύτερη συνοδεύτηκε από κύματα βομβιστικών επιθέσεων αυτοκτονίας μελών της Χαμάς εναντίον Ισραηλινών. Σήμερα 138 ανεξάρτητες χώρες μέλη του ΟΗΕ και 2 μη μέλη (Δυτική Σαχάρα και Βατικανό) αναγνωρίζουν επισήμως την ανεξαρτησία του Κράτους της Παλαιστίνης.

Το Κράτος της Παλαιστίνης έχει λάβει επίσημη αναγνώριση από 138 από τα 193 μέλη του ΟΗΕ. Από το 2012 έχει λάβει την ιδιότητα του κράτους παρατηρητή μη μέλους στα Ηνωμένα Έθνη.

Το κράτος της Παλαιστίνης διοικείται από την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και διεκδικεί για το Κράτος της Παλαιστίνης Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας. Ωστόσο, η διεκδικούμενη επικράτειά του κράτους έχει καταληφθεί από το Ισραήλ, μια κατοχή που είναι σε ισχύ από τον Πόλεμο των Έξι Ημερών του 1967.

Αν και η Παλαιστίνη διεκδικεί την Ιερουσαλήμ σαν πρωτεύουσα της επικράτειας της, η πόλη είναι υπό τον έλεγχο του Ισραήλ. Οι αξιώσεις της Παλαιστίνης και του Ισραήλ για την πόλη ,δεν αναγνωρίζονται από τα περισσότερα κράτη. Το 2017 ο Αμερικανός Πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, ανα­γνωρίζει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ. Σήμερα, υπολογίζεται ότι στους 11.000.000 Παλαιστίνιους ανά τον κόσμο, 7.000.000 είναι πρόσφυγες.

(*) Δικηγόρος Αθηνών- συνταγματολόγος- συνήγορος Αμερικανικού Δημοκρατικού Κόμματος στην Ελλάδα-νομικός συνεργάτης Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ελλάδα- νομικός σύμβουλος Βορειοηπειρωτών Ελλάδος - ΔΣ πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Δήμου Αθηναίων- ΔΣ ιδρύματος Μπότσαρη