25η Μαρτίου 1821

Γράφει ο Παναγιώτης Τζουνάκος

Η ανακάλυψη της ιστορικής αλήθειας, της καταγραφής των πραγματικών περιστατικών και γεγονότων που συνέβησαν στο παρελθόν, που καθοδήγησαν τις κοινωνίες και τις επηρεάζουν ακόμη και σήμερα αποτελεί μέγιστη υποχρέωση. Όσο και αν είναι δυσάρεστες οι μαρτυρικές καταθέσεις αυτών που είχαν το σθένος και το θάρρος να τις αποκαλύψουν, δεν παύουν να είναι πηγές άντλησης γνώσης και αδιαμφισβήτητης αξίας, τις οποίες όλοι πρέπει να γνωρίζουν προκειμένου να διαμορφώνουν τις απόψεις τους και να εξάγουν τα συμπεράσματά τους. Η μεροληπτική καταγραφή της ιστορίας, η σκοπιμότητα της παραποίησης ή και της απόκρυψης στοιχείων δεν επιτρέπουν να γίνουν ευρύτερα γνωστές οι πραγματικές αιτίες και αφορμές των συντελεστών που έπαιξαν κυρίαρχο ρόλο στην έναρξη της επανάστασης του 1821 και σημάδεψαν την παραπέρα πορεία της. Η μισή αλήθεια που γράφεται στα σχολικά βιβλία πρέπει να ολοκληρωθεί προκειμένου οι νέες και οι νέοι να πατούν σταθερά στην πραγματικότητα της ιστορικής μνήμης.

Πολλοί και διαφορετικοί είχαν κυρίαρχο ρόλο στην Ελληνική επανάσταση: οι πρωτοπόροι, που κήρυξαν την επανάσταση σε διάφορα μέρη της υπόδουλης Ελλάδας, οι διαχειριστές, φορείς ξένων συμφερόντων των τριών μεγάλων δυνάμεων της εποχής Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, αλλά και το Πατριαρχείο, του οποίου οι θέσεις και οι πράξεις θα αναφερθούν περιληπτικά στην περιορισμένη αυτή αναφορά.

Την 25η Μαρτίου 1821 δεν συνέβη κανένα επαναστατικό γεγονός. Κανένα περιστατικό δεν έγινε στην Αγία Λαύρα στα Καλάβρυτα, αφού ο δεσπότης Παλαιών Πατρών Γερμανός (ανιψιός, προστατευόμενος του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄) βρισκόταν την ημέρα αυτή στην Πάτρα. Η εικόνα που κυκλοφορεί με τον Π. Π. Γερμανό να ευλογεί τη σημαία της επανάστασης είναι φανταστικός πίνακας του 1865 του Θεόδωρου Βρυζάκη. Ο εορτασμός στις 25 Μαρτίου, ως ημέρα έναρξης της επανάστασης καθιερώθηκε το 1838 με διάταγμα του Όθωνα, που εκδόθηκε στις 15 Μαρτίου του ίδιου χρόνου προκειμένου να συμπέσει με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, για να προκύψει η λεγόμενη διπλή γιορτή, «αποσκοπώντας να εμφανιστεί η Ορθόδοξη Εκκλησία ως συνιδρύτρια του νεοελληνικού κράτους». (Ζήσης Ι. Καραβάς, δημοσιογράφος, πτυχιούχος του τμήματος Ιστορίας της Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ.) Ο γιορτασμός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου την 25η Μαρτίου καθιερώθηκε από το εκκλησιαστικό ιερατείο τον 5ο αιώνα μ.Χ., αφού η απόφαση για τη Γέννηση του Ιησού (Χριστούγεννα) την 25η Δεκεμβρίου είχε ληφθεί νωρίτερα, το έτος 354 μ.Χ. με εγκύκλιο του Πάπα Λιμπέριου, όταν η θρησκεία του Ιησού ήταν η επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ώστε να προκύψουν οι εννιά μήνες της κύησης από τη σύλληψη μέχρι τη γέννηση.

Η καλή συνεργασία του Πατριαρχείου με τους Τούρκους βεβαιώνεται και αποδεικνύεται με ντοκουμέντα, έγγραφα και πράξεις. Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ε΄ μαζί με άλλους ιεράρχες, με απαράδεκτες εγκυκλίους αφόρισε τον Κολοκοτρώνη, τον Υψηλάντη, τον Ρήγα, τον Ανδρούτσο, τον Καραϊσκάκη, τη Μπουμπουλίνα, τους Σουλιώτες, τους Κλέφτες και Αρματολούς της Πελοποννήσου και άλλους ακόμη αγωνιστές, τη Φιλική Εταιρεία, αλλά και ολόκληρη την επανάσταση του 1821. Εξαίρεση αποτέλεσαν ο Μητροπολίτης Λαρίσης, ο Επίσκοπος Μεσολογγίου και ο Άνθιμος Γαζής. Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη (10/4/1821) έγινε με εντολή του Σουλτάνου, επειδή θεωρήθηκε ανίκανος να αποτρέψει την επανάσταση.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος (1939-2008) σε μελέτη του έχει παραδεχθεί ότι ο Πατριάρχης «κατέβαλε κάθε προσπάθεια να φαίνεται τουρκικώτερος των Τούρκων σ’ επαίνους, εξευτελιστικές κολακείες και διαβεβαιώσεις περί ασφαλείας και τάξεως από πλευράς υπηκόων. Αυτά συνιστούσε να κάνουν και οι άλλοι». Για τον Ρήγα μεταξύ άλλων αναφέρει ότι υπήρξε «ένας σκόπελος», τον οποίο «ξεπέρασε ο Γρηγόριος». (Χριστόδουλος, Ο εθνάρχης της οδύνης Γρηγόριος Ε΄, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2004.)

Στην Ελληνική Νομαρχία του Ανωνύμου του Έλληνος και στο τέταρτο βιβλίο με τίτλο «Οι Συνεργοί της Τυραννίας» τα όσα αναφέρονται για τον Γρηγόριο είναι αποκαλυπτικά. Μοναδική έννοια του κορυφαίου ιεράρχη ήταν να διαφυλάξει τα προνόμια που του είχε παραχωρήσει η «Υψηλή Πύλη» χρησιμοποιώντας τον αφορισμό σαν εργαλείο της κυριαρχίας του. Καταγράφονται με σαφήνεια και καθαρότητα τα εγκλήματα των αρχιερέων σε βάρος του φτωχού λαού, η στυγνή του εκμετάλλευση, η άκρατη φιλαργυρία τους, η θέση τους για την ελευθερία και την ενδεχόμενη επανάσταση, το ρόλο των μοναστηριών και των καλόγηρων κ.λπ. Σημειώνεται ότι ο αφορισμός ήταν ένα φοβικό όπλο πολύ αποτελεσματικό, το οποίο οι απλοϊκοί άνθρωποι έτρεμαν περισσότερο ακόμη κι από τον θάνατο.

Πολλά εγκλήματα έγιναν κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Η αλήθεια όμως, όσο πικρή κι αν είναι, πρέπει να γράφεται και να διδάσκεται. Ναι στην απελευθέρωση της Τριπολιτσάς (23/9/1821), αλλά όχι στα αίσχη που ακολούθησαν. Όχι, γιατί έτσι νομιμοποιούνται οι βιαιοπραγίες, οι βανδαλισμοί, οι βιασμοί και οι δολοφονίες του άμαχου πληθυσμού μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, αλλά γιατί έτσι επιβάλλει ο σεβασμός απέναντι στον αντίπαλο, τον αιχμάλωτο, τον άνθρωπο.

Όμως, είναι ανάγκη για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας να σταθούμε στις θυσίες των κληρικών Αθανασίου Διάκου (Αλαμάνα), Γρηγορίου Δικαίου-Παπαφλέσσα (Μανιάκι), καλόγηρου Σαμουήλ (Κούγκι) και πολλών ακόμη ιερωμένων, οι οποίοι έλαβαν μέρος σε διάφορες φάσεις της επανάστασης. Είναι η ώρα να ασπαστούμε τους όρθιους νεκρούς, πράξη που έκαναν οι απολίτιστοι (Ιμπραήμ) και οφείλουμε ακόμη εμείς.

ΥΓ. Ο Γρηγόριος Ε΄ τοποθετήθηκε τρεις φορές στον πατριαρχικό θρόνο από τους Οθωμανούς, γεγονός που μαρτυρά ότι ήταν ένας άνθρωπος της απολύτου εμπιστοσύνης τους.