ΕΛΛΑΔΑ. Το Προεδρικό Διάταγμα 129/2025 με τίτλο «Καθορισμός κανόνων για την οριοθέτηση και πολεοδομική οργάνωση οικισμών με πληθυσμό έως 2.000 κατοίκους» είναι μια πολιτική επιλογή, με σοβαρές κοινωνικές, δημογραφικές και οικονομικές προεκτάσεις.

Το στέλεχος του ΠΑΣΟΚ Ηλίας Παναγιωτακάκος διατυπώνει αντίλογο και αντιπρόταση. Αναφέρεται στις συνέπειες του Προεδρικού Διατάγματος, στην έλλειψη εθνικού οράματος και προτείνει εναλλακτικό πλαίσιο που δεν αγνοεί την πολυμορφία και την ιστορική συνέχεια των μικρών οικισμών σε όλη τη χώρα, και ιδίως στην νησιωτική και ορεινή Ελλάδα

Γράφει ο Ηλίας Παναγιωτακάκος*

Με το πρόσχημα της πολεοδομικής οργάνωσης, η κυβέρνηση επιχειρεί να επιβάλει έναν ενιαίο κανόνα σε έναν ανομοιογενή χάρτη. Η ύπαιθρος και οι μικροί οικισμοί τίθενται στο περιθώριο, με οδυνηρές συνέπειες για τη δημογραφία, την ανάπτυξη και την εθνική συνοχή.

Το Προεδρικό Διάταγμα 129/2025 με τίτλο «Καθορισμός κανόνων για την οριοθέτηση και πολεοδομική οργάνωση οικισμών με πληθυσμό έως 2.000 κατοίκους» δεν είναι απλώς ένα τεχνικό κείμενο. Είναι μια πολιτική επιλογή, με σοβαρές κοινωνικές, δημογραφικές και οικονομικές προεκτάσεις. Η προσπάθεια επιβολής ενιαίων αυστηρών πολεοδομικών κανόνων αγνοεί την πολυμορφία και την ιστορική συνέχεια των μικρών οικισμών σε όλη τη χώρα, και ιδίως στην νησιωτική και ορεινή Ελλάδα.

Οι συνέπειες: Από τη γη στην αβεβαιότητα

Μείωση αξίας περιουσιών: Η δραστική περικοπή της εκτός σχεδίου δόμησης οδηγεί σε ραγδαία μείωση της εμπορικής και αντικειμενικής αξίας της περιουσίας. Αγροτεμάχια που στήριζαν μικρές οικογενειακές επενδύσεις, χάνουν τη χρηστική τους αξία.

Περαιτέρω ερήμωση της υπαίθρου: Η αποθάρρυνση της κατοίκησης ήπιας μορφής σε οικισμούς εκτός σχεδίου στερεί από τις τοπικές κοινωνίες τον φυσικό τους πληθυσμό: νέους, ζευγάρια, δημιουργικούς ανθρώπους που αναζητούν ζωή κοντά στη φύση.

Χτύπημα στο δημογραφικό: Το Π.Δ. λειτουργεί αντίθετα σε κάθε προσπάθεια ανάσχεσης της υπογεννητικότητας. Μικροί οικισμοί, που θα μπορούσαν να δώσουν ελπίδα σε νέες οικογένειες, μετατρέπονται σε άγονες, νεκρές ζώνες.

Απειλή για την κοινωνική συνοχή: Η ανισοβαρής εφαρμογή του Π.Δ. εντείνει τον διαχωρισμό μεταξύ ευνοημένων περιοχών και αποκλεισμένων. Η Ελλάδα των δύο ταχυτήτων μονιμοποιείται.

Αλλοίωση της γεωργικής και πολιτισμικής ταυτότητας: Οι «γυμνές» από κατοίκους γαίες αποτελούν πλέον εύκολη λεία για funds και μεγαλοϊδιοκτήτες. Το Π.Δ. ανοίγει την πόρτα σε μια νέα περίοδο αγροτικής συγκέντρωσης γης, σε βάρος των μικρών καλλιεργητών.

Μια πολιτική χωρίς εθνικό όραμα

Αντί να υπηρετεί τις τοπικές ιδιαιτερότητες, το Π.Δ. παραβιάζει θεμελιώδεις αρχές:

  • Της αναλογικότητας, καθώς εξισώνει ανόμοια γεωγραφικά, πολιτισμικά και πολεοδομικά δεδομένα.
  • Της επικουρικότητας, αποκλείοντας την ουσιαστική γνώμη των δήμων και της ΚΕΔΕ.
  • Της εμπιστοσύνης του πολίτη προς τη Διοίκηση, αφού ανατρέπει αιφνιδιαστικά καθεστώτα δεκαετιών.

Οι τοπικές κοινωνίες αντιδρούν. Από την Κρήτη έως τον Έβρο, Δήμοι, Περιφέρειες και τοπικοί φορείς υψώνουν φωνή αντίστασης..

Αντιπαραθετικές Προτάσεις για Δίκαιες Χρήσεις Γης και Ζωντανή Ύπαιθρο

Αντί για αυτόματη κατάταξη σε εκτός σχεδίου ζώνες, προτείνεται: → Δημιουργία “Ζωνών Παραγωγικής Προτεραιότητας” (Ζ.Π.Π.).

  • Προστατεύουν οικισμούς κάτω των 2.000 κατοίκων, ενισχύοντας αγροτουρισμό, μεταποίηση και τοπικές υποδομές.

Αντί να αποκλείονται χρήσεις σε χωριά κάτω των 2.000 κατοίκων, προτείνεται: → Ευέλικτη Πολεοδομική Προσέγγιση με Τοπικό Σχεδιασμό.

  • Οι τοπικές κοινωνίες, μέσω διαβουλεύσεων, να καθορίζουν τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Ούτε όλα γίνονται καλλιέργεια ούτε όλα γίνονται εμπορικά.

Αντί να καταργούνται δυνατότητες δόμησης σε μικρούς οικισμούς, προτείνεται: → Πρόγραμμα “Ζωντανά Χωριά” με Κίνητρα Εγκατάστασης.

  • Δωρεάν παραχώρηση οικοπέδων σε νέες οικογένειες
  • Στεγαστικά δάνεια με κρατική εγγύηση
  • Ανάκτηση εγκαταλελειμμένων οικισμών με δημόσια παρέμβαση

Αντί για ανεξέλεγκτη αγορά γης από επενδυτικά funds, προτείνεται: → Νομοθετική Θωράκιση της Αγροτικής Γης.

  • Ανώτατο όριο ανάκτησης γης από νομικά πρόσωπα
  • Υποχρεωτική συμμετοχή φυσικών προσώπων με μόνιμη κατοικία στην περιοχή για κάθε μεγάλη συναλλαγή
  • Εθνικό Μητρώο Αγροτικής Γης με δημόσια προσβασιμότητα

Αντί να ενισχύεται η ερήμωση και η εγκατάλειψη, προτείνεται: → Πρόγραμμα «Αναγέννησης Υπαίθρου» με δημόσιες επενδύσεις.

  • Αναβάθμιση υποδομών (σχολεία, αγροτικά ιατρεία, παιδικοί σταθμοί)
  • Ενεργειακή αυτάρκεια χωριών μέσω ΑΠΕ με συμμετοχή τοπικών συνεταιρισμών
  • Υποστήριξη μικρών και μεσαίων παραγωγών με φοροαπαλλαγές και εξαγωγικά δίκτυα

Αντί για συγκεντρωτική διαχείριση των χρήσεων γης, προτείνεται:→ Τοπικά Αναπτυξιακά Συμβούλια με πραγματική αρμοδιότητα.

  • Αποτελούμενα από αιρετούς, επιστημονικούς φορείς, γεωπόνους, πολεοδόμους και εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών.
  • Στόχος: Η δημιουργία σχεδίων βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης, με έμφαση σε γεωργία, περιβαλλοντική προστασία και κοινωνική συνοχή.

Αντί για αόρατους σχεδιασμούς από την Αθήνα, προτείνεται: → Υποχρεωτική Διαβούλευση ανά Περιφέρεια με Ψηφιακή Πλατφόρμα.

  • Κάθε σχέδιο Π.Δ. να τίθεται σε ανοικτή διαβούλευση με τους κατοίκους μέσω μιας κρατικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας, με δυνατότητα τροπολογιών και υποβολής προτάσεων.

Αντί για την απογύμνωση του φυσικού χώρου από τη ζωντάνια του, προτείνεται: → Δημιουργία «Ζωνών Πολιτιστικής και Αγροτικής Κληρονομιάς».

  • Όπου απαγορεύονται μαζικές αγορές γης από επενδυτικά σχήματα και ενισχύεται η εγκατάσταση νέων γεωργών και βιοτεχνών.
  • Μοντέλο αντίστοιχο με προστατευόμενες κοινότητες σε Ιταλία–Ισπανία.

Αντί για μείωση αξίας της περιουσίας, προτείνεται: → Θεσμός «Αγροτικού Πιστοποιητικού Χρήσης».

  • Ένα έγγραφο που κατοχυρώνει τη χρήση και δυνατότητα αξιοποίησης της γης — προσμετράται στη φορολογική δήλωση και δίνει πρόσβαση σε δάνεια, ευρωπαϊκά προγράμματα κ.ά.

Αντί για χτύπημα στο δημογραφικό, προτείνεται: → «Κοινωνικά Χωριά» με στοχευμένα κίνητρα σε νέους.

  • Πριμοδότηση τρίτεκνων και πολύτεκνων οικογενειών που μετακομίζουν

Συμπερασματικά το εναλλακτικό πλαίσιο περιλαμβάνει:

  • Διαβαθμισμένα πολεοδομικά εργαλεία: Κριτήρια που να προσαρμόζονται ανάλογα με τη γεωγραφία (νησιωτικότητα, ορεινότητα), τη δυναμική του οικισμού και τις τοπικές ανάγκες.
  • Ειδικά σχέδια ενίσχυσης μικρών οικισμών: Με φορολογικά και πολεοδομικά κίνητρα για την εγκατάσταση νέων, την επανακατοίκηση ερειπωμένων περιοχών και την ήπια ανάπτυξη (π.χ. αγροτουρισμός, χειροτεχνία, τοπική επιχειρηματικότητα).
  • Δίκτυο «Ζωντανών Οικισμών»: Δημιουργία εθνικού δικτύου με υποδομές, συνδεσιμότητα, υποστήριξη νέων αγροτών και επαγγελματιών.
  • Μεταβατικό πλαίσιο προστασίας των υφιστάμενων δικαιωμάτων: Αναγνώριση των ήδη εκδομένων οικοδομικών αδειών και παρεκκλίσεων, χωρίς αναδρομικές ανατροπές.
  • Συμμετοχικός σχεδιασμός: Θεσμοθέτηση υποχρεωτικής διαβούλευσης των Π.Δ. που αφορούν την οικιστική ανάπτυξη με τις τοπικές κοινωνίες και τους θεσμούς της Αυτοδιοίκησης.

Το Π.Δ. 129/2025 δεν είναι απλώς μια τεχνική ρύθμιση: είναι ένας καθρέφτης της σχέσης της Πολιτείας με την ελληνική περιφέρεια. Αντί για ένα όραμα ζωής, προσφέρει όρια και φραγμούς. Αντί για ανάσα, σιωπή. Αν δεν ανασταλεί και επαναδιατυπωθεί με όρους κοινωνικής συνοχής, το μόνο που θα οριοθετήσει είναι η εγκατάλειψη.

(*) Τεχνολόγος Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Συνεργάτης στη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, στο Υπουργείο Παιδείας και στο ΙΣΤΑΜΕ – ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, πρώην νομαρχιακός σύμβουλος, πρώην αντιδήμαρχος Δήμου Ευρώτα