Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

«Τον καιρό εκείνο, κάθε Κυριακή που δεν δουλεύαμε, στέκαμε ώρες ολόκληρες και κοιτάζαμε τις γυναίκες, που και κείνες βγαίναν απ’ τ’ αντίσκηνα και μας κοιτάζανε. Η απόσταση που μας χώριζε ήταν μεγάλη. Είναι ζήτημα αν θα μπορούσαμε να συνεννοηθούμε κι αν ακόμα φωνάζαμε. Κάτι τέτοιο φυσικά κανείς δεν θα ξεθάρρευε να το δοκιμάσει. Ούτε χρειαζόταν. Αυτό το σιωπηλό αλληλοκοίταγμα που περνούσε δυο φράχτες από συρματόπλεγμα δεν είχε ανάγκη από μιλιά. Ήταν οι ώρες του έρωτα στο Μαουτχάουζεν. (…) Εδώ μια διαταγή όριζε να χωριστεί τελεσίδικα τ’ αρσενικό απ’ το θηλυκό. Μια διαταγή σε μέγεθος μοίρας. (…) Η ζωή έσπασε, η φύση είχε δολοφονηθε».

Συγκλονιστικές ανθρώπινες στιγμές που περιγράφει ο Ιάκωβος Καμπανέλης στο βιβλίο του «Μαουτχάουζεν», εκεί που διηγείται τη ζωή του ως κρατούμενος στο περιβόητο γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης κι εξόντωσης. Κάποιες τέτοιες στιγμές σαν εκείνες που περιγράφει ο Καμπανέλης (υπό άλλες, βέβαια, συνθήκες) ζήσαμε επί 6 χρόνια, οι μαθητές του Γυμνασίου Αρρένων της Σπάρτης και οι μαθήτριες του Γυμνασίου Θηλέων Σπάρτης, της σειράς 1966-1972.

Μόλις χτύπαγε το κουδούνι για διάλειμμα, οι μαθητές του Αρρένων τρέχαμε και «πιάναμε» τα παλιά κάγκελα της περίφραξης του Γυμνασίου (ίδια με κάγκελα φυλακής ή στρατοπέδου) κι αγναντεύαμε απέναντι (ένας δρόμος μας χώριζε) τις μαθήτριες του Θηλέων, που είχανε κι αυτές «ριχτεί» στα δικά τους τα κάγκελα.

Ήταν αυτό το «σιωπηλό αλληλοκοίταγμα», που περιγράφει ο Καμπανέλης, το οποίο περνούσε δυο φράχτες από κάγκελα και «δεν είχε ανάγκη από μιλιά».

-Δεν θα πλησιάζει κανείς στην «καγκελαρία»! Πας όστις συλληφθεί θα … συλλαμβάνεται!!!» μας είχε προειδοποιήσει (και απειλήσει) ο Γυμνασιάρχης του Αρρένων κατά την πρωινή προσευχή. Γιατί, τότε, τα ήθη ήτανε «χρηστά» (χούντα είχαμε από την 21η Απριλίου 1967) και κινδύνευαν να φθαρούν, ακόμα κι όταν νέα παιδιά των 16 …17…18 χρόνων κοιτάζονταν από μακριά, μέσα από κάγκελα.

Και δεν ήτανε μόνο τα κάγκελα που μας χώριζαν τις μέρες και τις ώρες των μαθημάτων. Ακόμα κι εκτός σχολείου, όταν δεν είχαμε μάθημα, δεν τολμούσαμε καν να μιλήσουμε στα κορίτσια, να κάνουμε παρέα μαζί τους, να περπατήσουμε συντροφιά στις Καμάρες ή στην Πλατεία, να φάμε ένα γλυκό στο ζαχαροπλαστείο ή να πάμε σινεμά. Το απαγόρευαν τα ήθη τα χρηστά της εποχής και της δικτατορίας, που εδώ στη Σπάρτη ήτανε ακόμα αυστηρότερα από παντού, το απαγόρευαν οι διατάξεις του υπουργείου και οι κανονισμοί του σχολείου, το απαγόρευαν τα «περίπολα» των καθηγητών που επόπτευαν και την εκτός σχολείου συμπεριφορά και διαγωγή μας, το απαγόρευε η όλη νοοτροπία της χούντας αλλά και η υποκριτικά συντηρητική σπαρτιατική κοινωνία.

Μόνο εκεί στη βόλτα στις Καμάρες που περπατούσαμε, πάνω – κάτω, κάτω – πάνω, σε χωριστές παρέες, τα αγόρια και τα κορίτσια, μόνο εκεί είχαμε την ευκαιρία να δούμε από κοντά τα μάτια εκείνα που δεν μπορούσαμε να διακρίνουμε από τα κάγκελα του Γυμνασίου, μαζί και τα χαμόγελα. Αυτά τα κάγκελα, βλέπεις, μπαίνανε ανάμεσά μας όλη την ημέρα, όλους τους μήνες, όλα τα χρόνια και σε κάθε στιγμή της ζωής μας.

Η ιστορία, βέβαια, της απόστασης αγοριών και κοριτσιών πάει πολύ παλιά. Στην Ελλάδα, ήδη από το 1852, ο θεσμός της συνεκπαίδευσης των δύο φύλων δεν ήταν ούτε κατ’ εξαίρεση ανεκτός, αφού με εγκύκλιο του τότε υπουργού Παιδείας Στ. Βλάχου απαγορευόταν ακόμη και η απλή συστέγαση μαθητών των δύο φύλων σε όλα τα δημόσια και ιδιωτικά διδακτήρια, η οποία χαρακτηριζόταν ως «επιμιξία» που «προκαταβάλλει σπέρματα δυσαρέστων συνεπειών». Από κοντά και ο «Σύλλογος προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων» καθώς και ο «Ελληνικός Διδασκαλικός Σύλλογος», το 1875, τάσσονταν υπέρ της χωριστής εκπαίδευσης αγοριών και κοριτσιών με κύρια αιτιολογία «την ηθικήν διάπλασιν αμφοτέρων των γενών».

Αυτή η αυστηρή απαγόρευση του θεσμού της συνεκπαίδευσης αγοριών και κοριτσιών, που είχε την καθολική αποδοχή της κοινωνίας και των φορέων της, σε συνδυασμό με την οικονομική δυσκολία ίδρυσης σχολείων για κορίτσια, αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα για την εκπαίδευσή τους, με αποτέλεσμα στην απογραφή του 1879 το ποσοστό των αναλφάβητων κοριτσιών να ανέρχεται στο 93% !!!

Ειδικά για τα σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Ελληνικά , Γυμνάσια) κατά το 19ο αιώνα, ο θεσμός της κοινής εκπαίδευσης Αρρένων και Θηλέων ήταν, κυριολεκτικά, ανύπαρκτος . Ο ιδρυτικός νόμος της Μέσης Εκπαίδευσης (1836) δεν έκανε καμία αναφορά στην εκπαίδευση των κοριτσιών ενώ σε όλα τα νομοσχέδια μέχρι το 1893 το Γυμνάσιο προοριζόταν αποκλειστικά και μόνο για τους άρρενες μαθητές. Χρειάστηκε να φτάσουμε στο 1930 προκειμένου ν’ αρχίσουν να εκφράζονται κάποιοι προβληματισμοί για την συνεκπαίδευση, πράγμα, όμως, που δημιούργησε μεγάλη αναταραχή και συγκρούσεις απόψεων. Ακόμα και στη δεκαετια του ’60, όταν άρχισε να ασκείται πίεση για μια πιο ουσιαστική εκπαίδευση των κοριτσιών και για ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες ανεξάρτητα από το φύλο, εξακολούθησε (επισήμως) να θεωρείται «ως επιζήμιο μέτρο» η συμφοίτηση αρρένων και θηλέων.

Ο δρόμος για τη συνεκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών άνοιξε με το Ν.309/1976, που επέτρεπε να γίνουν μικτά τα ημερήσια Γυμνάσια. Το εντυπωσιακό είναι ότι ακόμα και τότε υπήρξε σφοδρή αντίδραση ενός μεγάλου μέρους της κοινωνίας, ενώ οι γονείς (στην πλειοψηφία τους) τάχθηκαν αρνητικά, προβάλλοντας τα ίδια επιχειρήματα με τους αρνητές του 1929 (!!!), ότι, δηλαδή, η συνεκπαίδευση θα δημιουργούσε «ηθικούς κινδύνους» καθώς και «διάσπαση της προσοχής των παιδιών, που είχαν πρόωρη σωματική και συναισθηματική ανάπτυξη» !!! Τις αντιδράσεις αυτές συνδαύλιζε και μερίδα του θρησκευτικού τύπου, η οποία θεωρούσε τη μικτή φοίτηση ως «επικρεμάμενη απειλή» και ζητούσε από το Υπουργείο Παιδείας, από την ελληνική κοινωνία και κυρίως από την «Ποιμένουσα Εκκλησία […] να αντιδράση δια των πολυτίμων και αποτελεσματικών πνευματικών της όπλων κατά του κακού». (Ελληνοχριστιανική , σ. 164).

Τελικά , παρά τις σφοδρές αντιδράσεις, από την έναρξη της σχολικής χρονιάς 1979-1980 ξεκίνησε η μικτή φοίτηση στα σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, αλλά η καθολική και οριστική εφαρμογή της συνεκπαίδευσης αγοριών και κοριτσιών έγινε μόλις το 1985, με το Ν. 1566 (άρθρο 2, εδ. 5), όπου προβλέφθηκε ότι: «Στα σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης φοιτούν μαζί αγόρια και κορίτσια».

Σήμερα, 35 – μόλις - χρόνια μετά από το «ξήλωμα των συρματοπλεγμάτων» των σχολείων «Μαουτχάουζεν», τα κάγκελα του ιστορικού Γυμνασίου Αρρένων Σπάρτης παραμένουν ακόμα στη θέση τους, με τις μνήμες να κρυφοκοιτάζουν μέσα απ’ αυτά προς το απέναντι Γυμνάσιο Θηλέων, του οποίου τα υπέροχα νεοκλασικά κτήρια γκρέμισε (δυστυχώς) η χούντα το 1972.

Όσο κι αν οι «κλειδοκράτορες» εκείνου του καιρού νόμιζαν πως μας είχαν φυλακισμένους, δεν γνώριζαν, ούτε μπορούσαν να διανοηθούν, πως η καρδιά και ο νους δεν φυλακίζονται, ιδιαίτερα όταν είσαι νέο παιδί.