Γράφει ο Παναγιώτης Τζουνάκος

Γεννήθηκε πριν από 100 χρόνια στην πόλη Ρεσίφε της Βραζιλίας, τότε που η πλειονότητα των λαών του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου ζούσε μέσα στην ανέχεια και την εξαθλίωση. Παίζοντας μικρός ποδόσφαιρο με τα υποσιτισμένα παιδιά της γειτονιάς του αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή του στη βελτίωση των συνθηκών της ζωής των φτωχών. Σπούδασε φιλοσοφία, νομικά και κοινωνιολογία και εργάστηκε ως καθηγητής σε σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ως καθηγητής και διευθυντής στο τμήμα Πολιτιστικής Επέκτασης του Πανεπιστημίου της Ρεσίφε. Το 1964 η δικτατορική κυβέρνηση τον φυλάκισε για τις ιδέες του και μετά από διεθνή κινητοποίηση αποφυλακίστηκε και εξορίστηκε. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο της Χιλής, διετέλεσε έκτακτος καθηγητής του Κέντρου Μελετών για την εκπαίδευση του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, γενικός γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας και γενικός συντονιστής του Εθνικού Προγράμματος ενάντια στον αναλφαβητισμό των ενηλίκων στη Βραζιλία. Έχει γράψει πολλά βιβλία ανάμεσα στα οποία το πιο διάσημο είναι «Η αγωγή του καταπιεζόμενου».

Για τον Φρέιρε ο άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος από τη στιγμή που θα εξετάσει κριτικά την ύπαρξή του στον κόσμο, όταν σταματήσει να τον βλέπει προκαθορισμένα και μοιρολατρικά. Πίστευε στη μεγάλη σημασία του διαλόγου και ότι μόνο έτσι θα μπορέσει να πλησιάσει και να αποκαλύψει τη νέα πραγματικότητα για τον εαυτό του και τους άλλους. Με την ανάπτυξη της αυτοσυνείδησης μαθαίνει ο άνθρωπος να αντιμετωπίζει με κριτική διάθεση τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες, να μεταβάλει τους θεσμούς, να αναλύει την πραγματικότητα, να ελευθερώνεται και να αποκτάει την αξιοπρέπειά του, ως ανθρώπινη ύπαρξη. Πρότεινε μια παιδευτική μεθοδολογία, που θα διευκολύνει την απελευθέρωση της διαδικασίας, θα οδηγήσει σε ένταση και σύγκρουση μέσα στην κοινωνία, αλλά και θα συμβάλει καθοριστικά στη διάπλαση ενός νέου ανθρώπου και θα χαράξει την αρχή μιας νέας εποχής. Θεωρεί ότι η δημιουργικότητα δεν μπορεί να συνυπάρξει με μια δουλική προσήλωση στην ορθή χρήση της «γραμματικής» και ότι μια αυταρχική παιδαγωγική προσέγγιση δεν επιτρέπει την ύπαρξη της ελευθερίας, η οποία είναι η απολύτως απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί η μάθηση.

Μηχανισμοί ελέγχου και κυρώσεων, αλλά και ο φόβος επιστρατεύονται προκειμένου να εξασφαλίσουν τη συμμόρφωση των μετεχόντων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ο φόβος, μέσο χειραγώγησης στρεβλώνει την ανάγνωση της πραγματικότητας και οδηγεί μέσα από ένα ανασφαλές περιβάλλον στην υπακοή και την υποταγή. Γράφει στον πρόλογο του βιβλίου: «Ο φόβος της ελευθερίας, για τον οποίο ο κάτοχός του δεν έχει πάντα επίγνωση, τον κάνει να βλέπει φαντάσματα. Ένα τέτοιο άτομο καταφεύγει στην επιδίωξη ασφάλειας, που την προτιμά από τους κινδύνους της ελευθερίας. Και, όπως πιστοποιεί ο Χέγκελ: “Μόνο με κίνδυνο της ζωής κερδίζεται η ελευθερία… το άτομο που δεν κινδυνεύει τη ζωή του, αναγνωρίζεται, αναμφίβολα, σαν κάποιο ‘Πρόσωπο’, αλλά δεν έχει κερδίσει αυτή την αναγνώριση σαν μια ανεξάρτητη αυτοσυνείδηση”». Το να φοβόμαστε είναι κάτι φυσιολογικό, απόδειξη ότι είμαστε ζωντανοί. Το ζήτημα είναι πώς δεν θα επιτρέψουμε στον φόβο να μας αδρανοποιήσει, ώστε να μην επαληθευτούν οι προσδοκίες μας.

Για την εργασία γράφει: «…κάθε αγορά ή πούληση εργασίας είναι μια μορφή δουλείας. Το να επιτευχθεί η κριτική συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι χρειάζεται να είναι κανείς “ιδιοκτήτης της δικής του εργασίας”, ότι η εργασία “αποτελεί μέρος της ανθρώπινης προσωπικότητας”, και ότι “ένα ανθρώπινο ον ούτε μπορεί να πουλιέται ούτε μπορεί να πουλάει τον εαυτό του”, σημαίνει ότι ο λαός προχώρησε ένα βήμα πέρα από την απάτη των ανακουφιστικών λύσεων. Σημαίνει ότι άρχισε την αληθινή αλλαγή της πραγματικότητας, για την εξανθρώπισή της και, κατά συνέπεια, για την εξανθρώπιση των ανθρώπων».

«Η μόρφωση είναι άσκηση ελευθερίας, ένα όπλο για κοινωνική αλλαγή, για την καλλιέργεια μιας ταυτότητας που θα επιτρέψει στους ανθρώπους να αντιλαμβάνονται, να ερμηνεύουν, να κριτικάρουν και τελικά να μεταμορφώνουν τον γύρω τους κόσμο. Το έργο του είναι αποτέλεσμα μιας πορείας πνευματικής καταμεσίς μιας μάχης που δίνεται για το πλάσιμο μιας νέας οργάνωσης της κοινωνίας. Προτείνει μια αντίληψη για την αγωγή, σαν κάτι το θετικό και συνάμα ριψοκίνδυνο, ένα μέσο για να απελευθερωθούν οι άνθρωποι και να γίνουν ικανοί να συμμετάσχουν ενεργά στην ιστορική εξέλιξη. Το πρόγραμμά του είναι ένα ολοκληρωμένο παιδαγωγικό σύστημα, με βάση το οποίο δάσκαλοι και μαθητές πρέπει να συγκεντρώνουν την προσοχή τους πάνω στα πραγματικά προβλήματα. Συνδυάζοντας τη σκέψη και τη δράση θα πρέπει να θέτουν σε λειτουργία την κριτική τους συνείδηση, ώστε να λυτρωθούν από τη δίδυμη υποδούλωση της σιωπής και του μονολόγου. Μ' αυτό τον τρόπο οδηγούνται σε μία νέα πιο δυναμική αντίληψη της πραγματικότητας». (Η θέση του εκδότη στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.)

Στο βιβλίο του «Πολιτιστική δράση για την κατάκτηση της ελευθερίας» γράφει στο κλείσιμο της εισαγωγής: «Σαν άνθρωπος αυτού του κόσμου που έχει ήδη ζήσει μερικές σημαντικές αν όχι υπερβολικά τραυματικές εμπειρίες γιατί θεώρησε σαν δεδομένο να διαθέτει φωνή μέσα στην κουλτούρα της σιωπής, έχω μόνο μια επιθυμία: να μπορέσει να συμπέσει ιστορικά η σκέψη μου με την ανησυχία όλων εκείνων, που ζουν ή σε κείνες τις κουλτούρες που αποσιωπούνται εντελώς ή στα σιωπηλά τμήματα των πολιτισμών που καθορίζουν τη φωνή τους».

Χωρίς αμφιβολία, η ανέχεια, η ακραία φτώχεια και η εξαθλίωση του Τρίτου Κόσμου συντέλεσαν, ώστε η δύναμη του λόγου και της πένας να κορυφωθεί. Σήμερα, που φαίνεται καθαρά ότι ο Δεύτερος Κόσμος, μετά από μια περίοδο πλαστής ευημερίας διολισθαίνει στον κατήφορο, οι θέσεις του σημαντικού παιδαγωγού γίνονται ολοένα και πιο επίκαιρες. Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα περιορισμού της εκμετάλλευσης των εργαζομένων και άμβλυνσης των ανισοτήτων είναι σίγουρο ότι η πορεία της ανθρωπότητας θα επιβεβαιώσει την επανάληψη της ιστορίας.

Ακολουθήστε το notospress.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις