Η Διεθνής Ημέρα Μη Βίας καθιερώθηκε στις 15 Ιουνίου 2007 με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 2 Οκτωβρίου, ημερομηνία γέννησης του Μαχάτμα Γκάντι (1869). Στόχος της γιορτής είναι να περάσει το μήνυμα της μη χρήσης βίας σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις μέσα από την εκπαίδευση και την ενημέρωση της κοινής γνώμης.

Ο Μαχάτμα Γκάντι (1869-1949) υπήρξε σημαίνουσα μορφή του εθνικού κινήματος για την ανεξαρτησία της Ινδίας από την Μεγάλη Βρετανία και εμπνευστής της παθητικής αντίστασης (πολιτικής ανυπακοής) και της μη χρήσης βίας έναντι των καταπιεστών.

Πες Όχι στη Βία

Η Διεθνής Ημέρα Μη Βίας τιμάται κάθε χρόνο στις 2 Οκτωβρίου, γενέθλια ημέρα του Μαχάτμα Γκάντι, ηγέτη του ινδικού αγώνα για ανεξαρτησία και πρωτοπόρου της φιλοσοφίας και στρατηγικής της μη βίας.

Με βάση το ψήφισμα A/RES/61/271 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, που υιοθετήθηκε στις 15 Ιουνίου 2007, η Ημέρα αυτή αποτελεί ευκαιρία για τη διάδοση του μηνύματος της μη βίας, ιδίως μέσα από την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση του κοινού. Το ψήφισμα επαναβεβαιώνει τη καθολική σημασία της αρχής της μη βίας και υπογραμμίζει την κοινή επιθυμία για την καθιέρωση μιας κουλτούρας ειρήνης, ανεκτικότητας, κατανόησης και μη βίας.

Παρουσιάζοντας το ψήφισμα εκ μέρους 140 συν-χορηγών, ο Υφυπουργός Εξωτερικών της Ινδίας, κ. Anand Sharma, ανέφερε ότι η ευρεία και πολυσυλλεκτική στήριξη αντικατοπτρίζει τον παγκόσμιο σεβασμό προς τον Μαχάτμα Γκάντι και τη διαρκή επικαιρότητα του ηθικού και πολιτικού του παραδείγματος. Παραθέτοντας τα ίδια τα λόγια του Γκάντι, επισήμανε: «Η μη βία είναι η ισχυρότερη δύναμη που διαθέτει η ανθρωπότητα. Είναι ισχυρότερη ακόμη κι από το πλέον καταστροφικό όπλο που έχει επινοήσει η ανθρώπινη ευφυΐα».

Η ζωή του Μαχάτμα Γκάντι

Ο Γκάντι, που συνέβαλε καθοριστικά στην ανεξαρτησία της Ινδίας, αποτέλεσε παγκόσμια πηγή έμπνευσης για πλήθος κινημάτων πολιτικών δικαιωμάτων και κοινωνικής αλλαγής. Παρά την καταπίεση και τις αντίξοες συνθήκες, ουδέποτε απαρνήθηκε την πίστη του στη μη βία, ακόμη και όταν ο δρόμος προς την ελευθερία έμοιαζε αδιαπέραστος.

Η φιλοσοφία του συνδέεται άρρηκτα με την ιδέα ότι τα μέσα καθορίζουν τον σκοπό. Έβλεπε τη βία ως αντίφαση στην ίδια την επιδίωξη μιας δίκαιης κοινωνίας. Όπως ανέδειξε με την εμβληματική Πορεία του Αλατιού το 1930, η μαζική πολιτική ανυπακοή απέναντι στην αποικιοκρατική εξουσία δεν μπορεί -και δεν πρέπει- να εδράζεται στο μίσος ή την ένοπλη σύγκρουση.

Ορισμός της Μη Βίας

Η μη βία (γνωστή και ως μη βίαιη αντίσταση) συνιστά συνειδητή άρνηση χρήσης φυσικής βίας για την επίτευξη κοινωνικών ή πολιτικών αλλαγών. Έχει χαρακτηριστεί ως η «πολιτική των απλών ανθρώπων», και έχει υιοθετηθεί σε ποικίλες μορφές αγώνων για κοινωνική δικαιοσύνη σε όλο τον κόσμο.

Ο διακεκριμένος μελετητής Gene Sharp, στο έργο του The Politics of Nonviolent Action, ορίζει τη μη βίαιη δράση ως εξής:

«Η μη βίαιη δράση είναι μια τεχνική με την οποία άνθρωποι που απορρίπτουν την παθητικότητα και την υποταγή, και οι οποίοι θεωρούν τον αγώνα αναγκαίο, μπορούν να δώσουν μάχη χωρίς να καταφύγουν στη βία. Δεν αποτελεί υπεκφυγή από τη σύγκρουση, αλλά απάντηση στο ερώτημα πώς μπορεί κανείς να είναι αποτελεσματικός στην πολιτική, ιδίως όταν πρόκειται για την άσκηση ισχύος».

Αν και η μη βία ταυτίζεται συχνά με τον πασιφισμό, από τα μέσα του 20ού αιώνα και εξής έχει αποκτήσει ευρύτερη εφαρμογή, ως εργαλείο κοινωνικού μετασχηματισμού, πέρα από την αντίθεση προς τον πόλεμο.

Ένας από τους θεμελιώδεις άξονες της θεωρίας της μη βίας είναι η διαπίστωση πως η εξουσία κάθε καθεστώτος εδράζεται στην αποδοχή και συνεργασία των πολιτών. Συνεπώς, η μη βία επιχειρεί να αποδομήσει αυτή την εξουσία, μέσω της συνειδητής άρνησης συμμετοχής και συναίνεσης.

Υπάρχουν τρεις βασικές μορφές μη βίαιης δράσης:

  1. Διαμαρτυρία και πειθώ, όπως πορείες, αγρυπνίες και ειρηνικές συγκεντρώσεις.

  2. Μη συνεργασία, με αποχή από κρατικές δομές ή θεσμούς εξουσίας.

  3. Μη βίαιη παρέμβαση, όπως ειρηνικοί αποκλεισμοί ή καταλήψεις.

Ρήσεις του Μαχάτμα Γκάντι

  • Η φτώχεια είναι η χειρότερη μορφή βίας.
  • Η μη βία είναι όπλο των ισχυρών.
  • Η μη βία και η αλήθεια είναι αδιαχώριστες και προϋποθέτουν η μία την άλλη.
  • Ίσως ποτέ δεν γίνουμε αρκετά δυνατοί ώστε να είμαστε απολύτως μη βίαιοι στη σκέψη, τον λόγο και την πράξη. Αλλά οφείλουμε να διατηρούμε τη μη βία ως προορισμό και να προοδεύουμε σταθερά προς αυτήν.