ΚΟΣΜΟΣ. Η «Κρίση των πυραύλων της Κούβας» (Cuban Missile Crisis) ήταν η κορυφαία στρατιωτική αντιπαράθεση στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Όχι δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση έφτασαν λίγα μέτρα από την αφετηρία πυρηνικού πολέμου.

Ήταν 15 Οκτωβρίου του 1962, όταν ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Κένεντι πληροφορήθηκε από τις υπηρεσίες κατασκοπίας ότι 42 σοβιετικοί βαλλιστικοί πύραυλοι με πυρηνικές κεφαλές, βρίσκονταν εγκατεστημένοι στην Κούβα και μπορούσαν μέσα σε λίγα λεπτά να πλήξουν οποιαδήποτε πόλη των ΗΠΑ. Την ανάπτυξή τους είχε επιτρέψει ο Φιντέλ Κάστρο, φοβούμενος αμερικανική επέμβαση.

Οι δεκατρείς μέρες που ακολούθησαν ήταν οι πιο επικίνδυνες που πέρασε η ανθρωπότητα. Στις 22 Οκτωβρίου ο πρόεδρος Κένεντι ανακοίνωσε ότι το αμερικανικό Ναυτικό θα επέβαλλε αποκλεισμό της Κούβας και θα προχωρούσε στην «κατάσχεση επιθετικών όπλων και συναφούς υλικού» που σοβιετικά σκάφη θα επιχειρούσαν ενδεχομένως να τα παραδώσουν στην Κούβα. Τις επόμενες ημέρες σοβιετικά πλοία που κατευθύνονταν προς την Κούβα άλλαξαν πορεία και απομακρύνθηκαν από τη ζώνη του αποκλεισμού.

H ένταση κλιμακωνόταν διαρκώς και ο κίνδυνος του πυρηνικού ολέθρου πλησίαζε ολοένα, καθώς ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις ανταλλάσσονταν πυρετώδη μηνύματα. Η κρίση κορυφώθηκε στις 27 Οκτωβρίου, όταν ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος U2 καταρρίφθηκε στον εναέριο χώρο της Κούβας, ενώ ένα άλλο αναχαιτίστηκε πάνω από τη Ρωσία.

Η σύρραξη αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή, στις 28 Οκτωβρίου, όταν ο σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ δέχτηκε να σταματήσουν οι εργασίες για την εγκατάσταση των πυραύλων και να αποσυρθούν όσοι βρίσκονταν ήδη στο νησί. Σε αντάλλαγμα, ο Κένεντι δεσμεύθηκε ότι ουδέποτε οι ΗΠΑ θα εισέβαλλαν στην Κούβα, ενώ έδωσε και μυστική υπόσχεση για την απομάκρυνση των πυρηνικών πυραύλων που είχαν εγκατασταθεί κατά το παρελθόν στην Τουρκία.

Τις εβδομάδες που ακολούθησαν οι δύο υπερδυνάμεις άρχισαν να πραγματοποιούν τα υπεσχημένα και ως το τέλος Νοεμβρίου η κρίση είχε ξεπεραστεί. Ο ηγέτης της Κούβας Φιντέλ Κάστρο αρνήθηκε να δεχθεί παρατηρητές του ΟΗΕ στη χώρα του, δυσαρεστημένος από το γεγονός ότι είχε αποκλεισθεί από τις επαφές Κένεντι - Χρουστσόφ και όντας εξοργισμένος με τον σοβιετικό ηγέτη για τη στάση του.

Αντίποινα κόντρα στο ΝΑΤΟ

Οι αρνητικές διαθέσεις των ΗΠΑ προς την Κουβανική κυβέρνηση όπως και το οικονομικό εμπάργκο, έφεραν πιο κοντά Κούβα και Σοβιετική Ένωση, με την πρώτη να καθίσταται σχεδόν η μοναδική οικονομική στήριξη του νησιού μετά την συμφωνία ανταλλαγής ζάχαρης και Σοβιετικού πετρελαίου.

Χρουτσόφ και Κάστρο συμφώνησαν στην τοποθέτηση πυραυλικών συστημάτων, τον Μάϊο του 1962, προκειμένου να επιβεβαιώσουν την προστασία της Κούβας από εισβολές. Ουσιαστικά η κίνηση αυτή ήταν αντίποινα κόντρα στο ΝΑΤΟ και η «απάντηση» των Σοβιετικών στην εγκατάσταση αμερικανικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς – Thor - στη Μεγάλη Βρετανία και Jupiter στην Ιταλία και την Τουρκία.
Η εγκατάσταση βαλλιστικών πυραύλων στην Κούβα άρχισε, κρυφά, στα μέσα του 1962 από σοβιετικό προσωπικό. Η Μόσχα πίστευε ότι η Ουάσιγκτον θα αποδεχόταν τελικά το γεγονός ως τετελεσμένο και δεν θα αντιδρούσε.

Αιτία πολέμου

Σε τηλεοπτική συνέντευξη που έδωσε ο Τζον Κένεντι στις 22 Οκτωβρίου ανακοίνωσε πως ο Αμερικανικές υπηρεσίες ανακάλυψαν εγκαταστάσεις την νησιωτική περιοχή και εξέδωσε προειδοποίηση πως οποιαδήποτε πυρηνική απόπειρα θα θεωρηθεί ως πράξη ορμώμενη από τη Σοβιετική Ένωση και θα υπάρξει απάντηση.
Όταν, λοιπόν, οι ΗΠΑ διακρίβωσαν το γεγονός της πυραυλικής εγκατάστασης στα σύνορά τους, ενημερώθηκε ο πρόεδρος Κένεντι και άμεσα συνεδρίασε, υπό την προεδρία του, το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας. Στη συνεδρίαση διαπιστώθηκε ότι ΗΠΑ είχαν πέντε εναλλακτικές λύσεις:

1. Να μην πράξουν απολύτως τίποτα και να αφήσουν τα γεγονότα να εξελιχθούν.

2. Να ασκήσουν έντονη διπλωματική πίεση στη Μόσχα ώστε να την αναγκάσουν να αποσύρει τους πυραύλους.

3. Να προσβάλουν με αεροπορικούς βομβαρδισμούς τους πυραύλους.

4. Να εισβάλουν στην Κούβα και

5. Να προχωρήσουν σε ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας.

Οι στρατιωτικοί τάχθηκε υπέρ των λύσεων 3 και 4, δηλαδή αεροπορικές επιδρομές και εισβολής, με ανατροπή του Κάστρο. Ωστόσο, ο Κέννεντι πίστευε ότι με πρόσχημα τους αμερικανικούς βομβαρδισμούς στην Κούβα, η Μόσχα θα προχωρούσε στην κατάληψη ολόκληρου του Βερολίνου, κάτι που επιθυμούσε από το 1945. Ταυτόχρονα όμως πίστευε ότι αν επέτρεπε την εγκατάσταση σοβιετικών βαλλιστικών πυραύλων τόσο κοντά στις ΗΠΑ, η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης θα άλλαζε υπέρ της Μόσχας.

Στις 18 Οκτωβρίου, ο Κέννεντι συναντήθηκε με τον σοβιετικό Υπουργό Εξωτερικών, Αντρέι Γκρομίκο, ο οποίος δήλωσε ότι τα σοβιετικά όπλα στην Κούβα ήταν αμυντικά και δεν στρέφονταν κατά των ΗΠΑ. Για λόγους τακτικής ο Κέννεντι δεν αποκάλυψε ότι γνώριζε την παρουσία των σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα.

Στις 19 Οκτωβρίου ο Κέννεντι διάταξε τις πρώτες στρατιωτικές προετοιμασίες και δυο μέρες μετά το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας συζήτησε δύο ενδεχόμενα: Αεροπορικό βομβαρδισμό ή ναυτικό αποκλεισμό. Τελικά επικράτησε η λύση του ναυτικού αποκλεισμού.

Όλες σχεδόν οι δυνάμεις των ΗΠΑ βρίσκονταν σε επιφυλακή, έτοιμες για επίθεση σε λιμάνια οπλοστάσια, και πυραυλικές εγκαταστάσεις της Κούβας. H πρώτη αντίδραση της Μόσχας ήρθε από τον Χρουστσόφ, ο οποίος χαρακτήρισε το ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας ως Casus belli. Ο Χρουτσόφ με τηλεγράφημά του στον aμερικανό πρόεδρο στέλνει την απάντηση του για το ζήτημα του αποκλεισμού της Κούβας ,το οποίο καταγγέλλει ως «πειρατική πρακτική», ικανή να οδηγήσει τα πράγματα σε πόλεμο. Το τηλεγράφημα Χρουτσόφ προκάλεσε μεγάλη ανησυχία στις ΗΠΑ.

Ο πρόεδρος Κένεντι έδωσε εντολή για εντονότερη ετοιμότητα των στρατιωτικών δυνάμεων. Την επόμενη κιόλας μέρα ο μηχανισμός του εμπάργκο δοκιμάζεται. Ένα Σοβιετικό φορτηγό καταφέρνει να περάσει , ενώ άλλο ένα αφού ελέγχεται, του δίνεται άδεια να συνεχίσει προς την Κούβα. Την ίδια μέρα η CIA ενημερώνει πως συνεχίζονται οι διαδικασίες ανάπτυξης των πυραύλων. Ο Κένεντι δίνει εντολή για να ετοιμαστεί ένα αεροσκάφος με πυρηνική κεφαλή.

Τα υποβρύχια σε αναμονή

Η κατάσταση εκτραχήνθηκε όταν τέσσερα σοβιετικής προέλευσης υποβρύχια εντοπίστηκαν στην περιοχή του εμπάργκο. Ουδείς στις ΗΠΑ γνώριζε πως καθένα από αυτά είχε μια πυρηνική τορπίλη 15 κιλοτόνων την οποία οι καπετάνιοι είχαν εξουσιοδότηση να χρησιμοποιήσουν. Μάλιστα ένας από αυτούς ήταν έτοιμος να πατήσει το κουμπί, όντας πεπεισμένος πως δέχεται επίθεση, αλλά τελευταία στιγμή ανέβαλλε… Οι Σοβιετικοί, προς έκπληξη των Αμερικανών, πρότειναν να τερματίσουν την κρίση εάν οι ΗΠΑ δέχονταν να αποσύρουν τους πυραύλους τους από την Τουρκία. Οι ΗΠΑ όμως αρνήθηκαν - δημόσια - γιατί ήθελαν να εξευτελίσουν τους Σοβιετικούς. Η συνέχεια έδειχνε εκτόνωση: Με πρωτοβουλία του Χρουτσόφ άρχισε ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ των δύο ηγετών.

Στις 26 Οκτωβρίου ο σοβιετικός ηγέτης, στέλνοντας προσωπική επιστολή στον Κένεντι, του προτείνει την απομάκρυνση των πυραύλων, αφού πρώτα εκείνος εγγυηθεί πως δεν θα εισβάλλει στην Κούβα και θα διακόψει και τον αποκλεισμό. Την επόμενη μέρα, ο Αμερικανός πρόεδρος δέχεται ένα δεύτερο μήνυμα από τη Μόσχα, στο οποίο ο Χρουτσόφ αλλάζει τους όρους της συμφωνίας προσθέτοντας στους ήδη υπάρχοντες, την υπόσχεση απόσυρσης των πυραύλων Jupiter από τα σύνορά τους.

Ένα τυχαίο γεγονός;

Στις 27 Οκτωβρίου όμως έγινε άλλο ένα γεγονός που θα μπορούσε να βάλει σε κίνδυνο τις διαπραγματεύσεις. Αυτό ήταν η κατάρρευση ενός αεροπλάνου U2 που πέρναγε πάνω από την Κούβα και τον εναέριο χώρο της ΕΣΣΔ. Μετά απ’ αυτό ο Κάστρο πίεζε το Χρουτσόφ να κινηθεί εναντίων των ΗΠΑ προφασιζόμενος μια επικείμενη εισβολή τις επόμενες ώρες. Στις 28 Οκτωβρίου, το μήνυμα του Κένεντι καταφτάνει στη Μόσχα και ο Χρουτσόφ ανακοινώνει, με επείγον ραδιοφωνικό μήνυμα, πως αποφάσισε την απομάκρυνση των πυραύλων από την Κούβα και ταυτόχρονα το τέλος της κρίσης.

Η απόφαση των Σοβιετικών, σύμφωνα και με αναλυτές, ήταν ορθή καθώς οι αντίπαλοι υπερτερούσαν κατά πολύ στρατιωτικά , και σε μια πιθανή σύγκρουση στην Καραϊβική θα μπορούσαν να απειλήσουν με πυρηνικό όλεθρο την ΕΣΣΔ. Η Δευτέρα 29 Οκτωβρίου του 1962, ήταν η μέρα που ο κόσμος ολόκληρος πήρε μια βαθιά ανάσα και χαμογέλασε. Εκείνη την ημέρα, οι ΗΠΑ και ΕΣΣΔ αποφάσισαν την απομάκρυνση των πυραύλων.

Μετά δυο χρόνια ούτε Κένεντι, ούτε Χρουτσόφ

Φαινομενικά ο νικητής της κρίσης βγήκε ο Κένεντι, κι όχι ο Χρουτσόφ, αυτό όμως γιατί έμεινε μυστική η υποχώρηση του Αμερικανού προέδρου στο θέμα της απόσυρσης των πυραύλων στην περιοχή της Τουρκίας. Δυο χρόνια μετά δεν θα υπήρχαν και οι δυο: Ο Κένεντι στη ζωή και ο Χρουτσόφ στην εξουσία. Ο Κάστρο αντιθέτως ισχυροποιήθηκε στην Κούβα , όντας πλέον σίγουρος πως μια Αμερικανική εισβολή ήταν απίθανη.

Και κάτι σαν επίλογος: Ο Τσε Γκεβάρα είχε τοποθετηθεί για την Πυραυλική Κρίση σχολιάζοντας: «Μια κατά μέτωπο επίθεση στην Κούβα θα σήμαινε πυρηνικό πόλεμο. Οι Αμερικανοί μιλούν για τέτοια επιθετικότητα σαν να μην γνωρίζουν ή να μην θέλουν να παραδεχτούν αυτό το γεγονός. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι θα έχαναν έναν τέτοιο πόλεμο». Η Ιστορία δεν μας επιβεβαίωσε τα λεγόμενα του επαναστάτη Τσε, ευτυχώς...