Πώς ένα πείραμα κατέληξε σε αυτοκτονία

ΚΟΣΜΟΣ. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό κοινωνικό ζήτημα που βρίσκεται στο επίκεντρο της επιστήμης τα τελευταία χρόνια είναι η ταυτότητα των φύλων, καθώς και η συμμετοχή της φύσης και της ανατροφής στη διαμόρφωσή της. Με σκοπό τη διερεύνηση του παραπάνω ερωτήματος και συγκεκριμένα για να αποδείξει τη σημασία της ανατροφής έναντι της φύσης, το 1966 ο ψυχολόγος John Money προέβη σε ένα πείραμα, χρησιμοποιώντας ως υποκείμενα τα δίδυμα Bruce και Brian Reimer. Το πείραμα αυτό έμεινε γνωστό ως «John/Joan».

Πιο αναλυτικά, τα δίδυμα γεννήθηκαν το 1965 στον Καναδά, με τον Bruce να είναι ο μεγαλύτερος από τα δύο αγόρια. Μετά από έξι μήνες διαγνώστηκαν με φίμωση και αποφασίστηκε πως έπρεπε να χειρουργηθούν. Ωστόσο η επέμβαση δεν ήταν επιτυχημένη, με αποτέλεσμα ο Bruce να υποστεί ένα σοβαρό τραυματισμό στα γεννητικά του όργανα. Μετά την αποτυχία της επέμβασης ο Brian δεν υποβλήθηκε στο χειρουργείο.

Οι γονείς τους, ανήσυχοι για την επιρροή του τραυματικού αυτού γεγονότος στη μετέπειτα σεξουαλική ζωή και την ευτυχία του Bruce, απευθύνθηκαν στο διακεκριμένο ψυχολόγο John Money. Ο Money ήταν ευρέως γνωστός και θεωρούταν πρωτοπόρος στον τομέα της σεξουαλικής ανάπτυξης και της ταυτότητας των φύλων, υποστηρίζοντας πως η τελευταία είναι πρωτίστως αποτέλεσμα κοινωνικής μάθησης.

Έτσι πρότεινε στους γονείς των διδύμων να υποβληθεί ο Bruce σε επέμβαση αλλαγής φύλου και να ανατραφεί σαν κορίτσι. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί πως τα δίδυμα Reimer αποτελούσαν την τέλεια ευκαιρία για τον Money να αποδείξει τη θεωρία του: τα δύο αγόρια μοιράζονταν τα ίδια γονίδια, μεγάλωναν στο ίδιο περιβάλλον και ο Bruce θα λειτουργούσε σαν το «πειραματόζωο», ενώ ο Brian θα ήταν η ομάδα ελέγχου.

Το αγόρι που εξαναγκάστηκε να ζήσει σαν κορίτσι για το πείραμα ενός γιατρού

Σε ηλικία 22 μηνών λοιπόν ο Brian υποβλήθηκε σε αλλαγή φύλου και του δόθηκε το όνομα Brenda. Η Brenda ανατράφηκε σαν κορίτσι και συμπεριφερόταν ακριβώς όπως ένα μικρό κορίτσι. Κάθε χρόνο επισκεπτόταν τον ψυχολόγο Money για ψυχολογική υποστήριξη αλλά και για να αξιολογηθεί από τον ίδιο.

Γύρω στην ηλικία των 7 ετών όμως η Brenda άρχισε να συμπεριφέρεται με πιο ανδροπρεπή τρόπο, με αποτέλεσμα ο Money να επιχειρεί διάφορες πρακτικές προκειμένου να της θυμίσει την «θηλυκή φύση της». Κατηγορήθηκε μάλιστα ακόμα και για παιδοφιλικές πράξεις απέναντι στην Brenda και τον αδερφό της.

Σε ηλικία 13 ετών η Brenda έπασχε από κατάθλιψη με αυτοκτονικές τάσεις και αρνήθηκε κατηγορηματικά να ξαναεπισκεπτεί τον ψυχολόγο. Τότε οι γονείς της είπαν όλη την αλήθεια για την αλλαγή φύλου και από τότε άρχισε ξανά να αυτοπροσδιορίζεται ως αγόρι, έκανε θεραπεία για να αναστρέψει την αλλαγή φύλου και έδωσε στον εαυτό του το όνομα David.

Αυτό που ουσιαστικά προσπάθησε να αναδείξει ο ψυχολόγος με το συγκεκριμένο πείραμα ήταν η ύπαρξη μονάχα του «κοινωνικού φύλου» και η δυνατότητα εκμάθησής του, δίχως να συνδράμουν βιολογία και γενετική. Ωστόσο, πέραν της έλλειψης ηθικής, ο ψυχολόγος παρέλειψε έναν σημαντικό παράγοντα: τα γονίδια και τις ορμόνες. Το σώμα του αγοριού συνέχισε να εκκρίνει τεστοστερόνη και τα χρωμοσώματά του είχαν τη μορφή XY.

Η διαφοροποίηση του φύλου στον εγκέφαλο πραγματοποιείται στο τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, αφού διαφοροποιηθούν τα εξωτερικά γεννητικά όργανα και συνεχίζεται έως τον πρώτο τρίμηνο μετά τη γέννηση. Το παιδί, στην ηλικία των 4, υποδύεται ταυτότητες αντίστοιχες με τα πρότυπα που βλέπει να του «ταιριάζουν», ενώ μεταξύ 7 και 10 προσδιορίζεται ξεκάθαρα.

Το χρονικό της καταστροφής

Ήταν καλοκαίρι του 1965 όταν σε ένα νοσοκομείο στο Winnipeg του Καναδά, η Janet Reimer γέννησε δίδυμα αγόρια, τον Bruce και τον Brian. Λίγους μήνες μετά τον τοκετό τα δύο δίδυμα παρουσίασαν δυσκολίες στην ούρηση και οι γιατροί συνέστησαν να κάνουν και τα δυο περιτομή, προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα. Όμως αυτό αποδείχθηκε καταστροφικό για τον Bruce.

Η ιατρική ομάδα που ανέλαβε την περιτομή χρησιμοποίησε μια αντισυμβατική για τα δεδομένα της εποχής τεχνική με ηλεκτρικό νυστέρι, που όμως προκάλεσε εκτεταμένες βλάβες στο πέος του Bruce, χωρίς να υπάρχει καμία δυνατότητα, με την τεχνογνωσία της εποχής, για χειρουργική αποκατάσταση. Κατά τους επόμενους μήνες, η οικογένεια Reimer συμβουλεύτηκε πολλούς ειδικούς, αλλά κανένας δεν τους βρήκε λύση με τον Bruce να είναι καταδικασμένος να ζήσει το υπόλοιπο της ζωής χωρίς το ανδρικό γεννητικό όργανο του.

Λίγο καιρό μετά, οι Reimers απευθύνθηκαν σε έναν ψυχολόγο, τον John Money του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη, ο οποίος ήταν πεπεισμένος ότι τα αγόρια θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν για να γίνουν κορίτσια. Ο ψυχολόγος υποστήριζε την θεωρία ότι η εκπαίδευση και το γύρω περιβάλλον καθορίζουν την ταυτότητα του φύλου των παιδιών, παρά οι βιολογικοί παράγοντες και το DNA.

Ο John Money ισχυριζόταν ότι ο κάθε άνθρωπος γεννιέται με ουδέτερο φύλο και αυτό προσδιορίζεται καθώς μεγαλώνουμε προς την ταυτότητα της γυναίκας ή του άνδρα. Ο John Money πίστευε ότι οι ρόλοι των φύλων είναι κοινωνικά και περιβαλλοντολογικά προσδιορισμένοι. Μέσα στην απελπισία τους και ελλείψει καλύτερων εναλλακτικών λύσεων, οι Reimers αποφάσισαν να ακολουθήσουν τις συστάσεις του John Money.

Ο Bruce ήταν ο τέλειος υποψήφιος για τον John Money, που θα επιβεβαίωνε τις θεωρίες του σχετικά με την ανάπτυξη της ταυτότητας του φύλου και αμέσως συμφώνησε να αναλάβει τη φροντίδα του παιδιού. Ο John Money έπεισε τους γονείς του Bruce να τον υποβάλλουν σε εγχείρηση αλλαγής φύλου και τελικά στην ηλικία των 21 μηνών ο Bruce εισήχθη σε κλινική όπου του αφαιρέθηκαν οι όρχεις και δημιουργήθηκε τεχνητός κόλπος.

Στους γονείς του Bruce δόθηκε η εντολή να μεγαλώσουν το παιδί σαν κορίτσι και να αναφέρονται σε αυτό ως Brenda. Στους γονείς είχαν δοθεί επίσης αυστηρές οδηγίες από τον John Money, να μην μιλήσουν σε κανέναν για το γεγονός και να μην αναφέρουν ποτέ στο παιδί την αλήθεια.

Η μητέρα Janet Reimer έκανε ό, τι μπορούσε για να μεγαλώσει και αναθρέψει τον Bruce ως κορίτσι, το έντυνε ανάλογα, το αντιμετώπιζε ως κορίτσι και αργότερα του έμαθε το μακιγιάζ και την συμπεριφορά των νεαρών κοριτσιών. Ταυτόχρονα, η «Brenda» επισκέπτεται μια φορά το χρόνο τον John Money στην εταιρεία του μαζί με τον δίδυμο αδελφό της, προκειμένου να παρακολουθείται ως προς την «θεραπεία».

Χρόνια αργότερα, ο John Money δημοσίευσε ένα άρθρο υποστηρίζοντας ότι το πείραμα που διεξάγεται με την «Brenda» ήταν μια μεγάλη επιτυχία, «η συμπεριφορά του παιδιού είναι τόσο ευδιάκριτα θηλυκή σαν ένα μικρό κορίτσι της ηλικίας του, η οποία διαφέρει εντελώς από τη συμπεριφορά του δίδυμου αδερφού της Brian». Η υπόθεση έγινε ευρέως γνωστή στους ιατρικούς κύκλους σε όλο τον κόσμο ως «υπόθεση John / Joan». Το πλήρες κείμενο της έκθεσης της υπόθεσης αποτυπώθηκε στο βιβλίο: Άνδρας και γυναίκα, αγόρι και κορίτσι (John Money, 1972) και επηρέασε πολύ την ιατρική κοινότητα και τις θεραπείες εκείνης της εποχής.

Ωστόσο, ο John Money είχε αποκρύψει και παραποιήσει πολλά γεγονότα και αρνήθηκε να αναγνωρίσει ότι όλα είχαν πάει στραβά από την αρχή. Ο Bruce μισούσε να ντύνεται σαν κορίτσι, έσκιζε τα ρούχα του, ποτέ δεν κατάφερε να μάθει να περπατά σαν κορίτσι, φερόταν σαν αρσενικό, μισούσε τα μακριά μαλλιά, έσπαγε όλες τις κούκλες που του είχαν δοθεί και δεν ήθελε να κάνει οποιαδήποτε από τις δραστηριότητες των υπολοίπων κοριτσιών. Σύμφωνα με τα λόγια του δίδυμου αδελφού του Brian:«η μόνη διαφορά μεταξύ μας ήταν ότι η Brenda είχε μακριά μαλλιά, ενώ τα δικά μου ήταν κοντά. Όλα τα άλλα ήταν ίδια.»

Κάθε φορά που ο Bruce (Brenda) παρακολουθούσε θεραπευτικές συνεδρίες με τον John Money, του επιδεικνύοντο φωτογραφίες σεξουαλικού περιεχομένου, ως «κρίσιμο κομμάτι της θεραπείας», σύμφωνα με τις θεωρίες του Money για την αλλαγή φύλου. Ο Bruce αφηγήθηκε χρόνια αργότερα: «Ο John Money μου έλεγε να βγάλω τα ρούχα μου και εγώ δεν ήθελα ακόμα και όταν με ανάγκαζε με την βία να το κάνω».

Μια από τις πιο τραγικές αναμνήσεις του Bruce ήταν όταν ο John Money ανάγκαζε τον αδελφό του Brian να τρίβεται στα οπίσθια του Bruce, κάτι που ο John Money ονομάτιζε «εισαγωγή στην σεξουαλική διέγερση». Η μητέρα της Brenda, Janet ανέφερε: «Προσπάθησα να κάνω ότι μπορούσα με όλες μου τις δυνάμεις να πείσω την Brenda ότι ήταν θηλυκό, αλλά αυτό δεν κατέστη δυνατό, ένιωθε πάντα ότι ήταν αγόρι.»

Σε ηλικία 13 ετών η Brenda έπασχε από κατάθλιψη με αυτοκτονικές τάσεις και αρνήθηκε κατηγορηματικά να ξαναεπισκεπτεί τον ψυχολόγο. Παρ ‘όλα αυτά ο John Money πίεσε την οικογένεια να προχωρήσουν και σε μια ακόμα χειρουργική επέμβαση για δημιουργία πλήρους κόλπου στην Μπρέντα. Ο Bruce (Brenda) αντέδρασε έντονα στην απόφαση αυτή λέγοντας ότι δεν χρειάζεται χειρουργική επέμβαση και απείλησε με αυτοκτονία. Εκείνη την εποχή ο Bruce είχε ήδη αποπειραθεί να αυτοκτονήσει τρεις φορές, με τελευταία προσπάθειά του την λήψη υπερβολικής δόσης χαπιών που τον οδήγησαν σε κώμα.

Μετά από αυτό, ο πατέρας του αποφάσισε να του πει την όλη αλήθεια για ότι συνέβη από τότε που γεννήθηκε. Εκείνη την εποχή, ο Bruce ήταν 15 ετών και αντέδρασε με θυμό προς το γιατρό που είχε καταστρέψει τα γεννητικά του όργανα όταν ήταν μωρό και το μόνο που ζητούσε ήταν να πάει στο νοσοκομείο, να αναζητήσει το γιατρό και να τον πυροβολήσει στο κεφάλι, το οποίο τελικά δεν πραγματοποίησε ποτέ.

Μετά τις αποκαλύψεις, ο Bruce αμέσως άρχισε να αναφέρεται τον εαυτό του ως αγόρι, απορρίπτει το όνομα Brenda και υιοθέτησε ένα νέο όνομα – David. Έκοψε τα μαλλιά του και άρχισε να ντύνεται και να συμπεριφέρεται σαν ένα αγόρι και πάλι, υποβλήθηκε σε μαστεκτομή για την αφαίρεση των μαστών που είχαν αναπτυχθεί με την ορμονική θεραπεία και ορκίστηκε να μην ξαναδεί ποτέ ξανά τον John Money.

Ο Δρ Milton Diamond έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για αυτή την περίπτωση από τη δημοσίευση της πρώτης έκθεσης του John Money. Κατάφερε τελικά να επικοινωνήσει με έναν ψυχίατρο της ομάδας, ο οποίος έβλεπε τον Bruce τα προηγούμενα χρόνια, τον Δρ Keith Sigmundson, ο οποίος τελικά πείστηκε να αποκαλύψει την αλήθεια για το πώς είχε δρομολογηθεί η όλη διαδικασία, ομολογώντας ότι ο John Money είχε διαστρεβλώσει όλα τα επιστημονικά δεδομένα της υπόθεσης.

Ο Milton Diamond κατάφερε επίσης να επικοινωνήσει με τον David και να τον πείσει να εκθέσει την ιστορία του, ώστε να μην επαναληφθούν τέτοιου τύπου θεραπείες και πειράματα με άλλα παιδιά. Ο David συμφώνησε και το 2000, ο συγγραφέας John Colapinto δημοσίευσε την αληθινή ιστορία του στο βιβλίο: «Όπως η Φύση τον έκανε: Το αγόρι που μεγάλωσε σαν κορίτσι», που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά.

Η περίπτωση του David Reimer είχε τέτοιο αντίκτυπο στην ιατρική κοινότητα που άλλαξε παντελώς κατά την τελευταία δεκαετία την πεποίθηση ότι πρέπει να γίνονται χειρουργικές επεμβάσεις αλλαγής φύλου σε βρέφη με δυσμορφίες των γεννητικών οργάνων όλων των ειδών, συμπεριλαμβανομένων και των περιπτώσεων ολικής απώλειας των σεξουαλικών οργάνων στην παιδική ηλικία. Επίσης αυτή η αποτυχία του John Money έχει οδηγήσει εντελώς σε κατάρρευση τη θεωρία ότι η ταυτότητα του φύλου διαμορφώνεται μέσω της εκπαίδευσης και της μάθησης, ή μπορεί να διαμορφωθεί κοινωνικά.

Οι επιπτώσεις του πειράματος στη μετέπειτα ζωή των αγοριών ήταν τρομερές. Μεγαλώνοντας, ο David και ο αδερφός του υπέφεραν από πολλά ψυχολογικά προβλήματα. Ο Brian είχε κατάθλιψη και σχιζοφρένεια και πέθανε από υπερβολική δόση αντικαταθλιπτικών. Το πείραμα αυτό επομένως κρίνεται ανήθικο και αντιδεοντολογικό για πολλούς λόγους. Αρχικά οι γονείς των διδύμων Reimer εξαπατήθηκαν από τον Money, καθώς δεν ενημερώθηκαν για την πρόθεσή του να χρησιμοποιήσει το γιο τους ως μέρος ενός πειράματος αλλά οδηγήθηκαν στο να πιστεύουν πως η επέμβαση αλλαγής φύλου του μικρού Bruce ήταν η μόνη λύση. Επιπλέον ο Bruce δεν έδωσε ποτέ τη συγκατάθεσή του για την αλλαγή φύλου ούτε για την εμπλοκή του στο πείραμα. Αν και μωρό, όλη του η ζωή επηρεάστηκε από τις αποφάσεις των άλλων.

Η τραγική κατάληξη

Ο David κατάφερε να αποκαταστήσει τα γεννητικά του όργανα μέσα από διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις, να παντρευτεί και να είναι ο θετός πατέρας τριών παιδιών. Βοηθήθηκε οικονομικά από τα κέρδη των πωλήσεων του βιβλίου που δημοσιεύθηκε από τον John Colapinto και ο οποίος του έδωσε το 50% των εσόδων. Είχε καταφέρει να βρει κάποια ηρεμία, ειρήνη και σταθερότητα με τον εαυτό του και τη ζωή του, ή τουλάχιστον έτσι φαινόταν.

Ο αδελφός του Brian είχε ήδη πεθάνει από υπερβολική δόση αντικαταθλιπτικών λίγα χρόνια νωρίτερα, έπασχε από σχιζοφρένεια και δεν μπορούσε να ζήσει μια φυσιολογική ζωή, εξαιτίας της ασθένειας. Η απώλεια του αδελφού του επηρέασε βαθιά τον David, ο οποίος δεν έπαψε ποτέ να επισκέπτεται τακτικά τον τόπο όπου ο αδελφός του είχε θαφτεί για να του αφήσει λουλούδια και σημειώματα.

Ο Ντέιβιντ πορεύτηκε στη ζωή του όσο καλύτερα μπορούσε, παρά την απώλεια του αδελφού του και άλλα αρνητικά γεγονότα που τον επηρέασαν εκείνη την εποχή, όπως η απώλεια της εργασίας του ή η απώλεια μιας σημαντικής οικονομικής επένδυσης. Αλλά η οικονομική δυσπραγία ήταν η αφορμή η σύζυγος του να ζητήσει διαζύγιο, που ο David δεν μπόρεσε να αντέξει. Την ίδια μέρα που η σύζυγός του ζήτησε διαζύγιο, ο David πήγε σε ένα πάρκινγκ κοντά στο σημείο όπου έζησε και αυτοπυροβολήθηκε στο κεφάλι μέσα στο αυτοκίνητό του. Το σώμα του βρέθηκε δύο ημέρες αργότερα. Ο David Reimer αυτοκτόνησε στις 4 Μαΐου του 2004, σε ηλικία 38 ετών.