«Φαρενάιτ 451» - «Fahrenheit 451»

Γράφει ο Παναγιώτης Τζουνάκος

Πρόκειται για τίτλο βιβλίου του Αμερικανού συγγραφέα και μυθιστοριογράφου Ρέι Μπράντμπερι (1920-2012), το οποίο κυκλοφόρησε πριν από 70 χρόνια, τον Οκτώβριο του 1953. Μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1966, με την ομότιτλη ταινία, από τον σκηνοθέτη Φρανσουά Τρυφώ. Την ταινία την είδα αργότερα στην Αθήνα και μου είχε προξενήσει ιδιαίτερη εντύπωση. Φαρενάιτ είναι η γνωστή θερμομετρική κλίμακα που εφαρμόζεται ακόμη στις ΗΠΑ, σε αντίθεση με την κλίμακα Κελσίου που ισχύει σχεδόν σε όλες τις άλλες χώρες, και 451 είναι η θερμοκρασία αυτανάφλεξης του χαρτιού στη συγκεκριμένη κλίμακα.

Βρισκόμαστε στην εποχή που τα βιβλία στις ΗΠΑ είναι εκτός νόμου. Ειδική ομάδα «πυροσβεστών» έχει δημιουργηθεί όχι για την κατάσβεση πυρκαγιών, αλλά για τον εντοπισμό και την καύση παράνομων βιβλίων. Είναι η περίοδος που ο σοσιαλισμός εύρισκε ευνοϊκή ανταπόκριση στις ΗΠΑ και στους συμμάχους της σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η μόλις συσταθείσα Επιτροπή Μακάρθι άρχισε την εξέταση όλων των βιβλίων που υπήρχαν στις δημόσιες αλλά και στις ιδιωτικές βιβλιοθήκες ύστερα από καταγγελίες των γειτόνων προκειμένου να εντοπιστούν και να καταστραφούν τα βιβλία με «ανατρεπτικό» περιεχόμενο. Οι ενέργειες αυτές θύμισαν το κάψιμο των βιβλίων στη Ναζιστική Γερμανία, αλλά και την ελεγχόμενη πληροφόρηση που επικρατούσε τότε στη Σοβιετική Ένωση. Έτσι προσπάθησε η επιτροπή να καταπολεμήσει τη δημιουργία ελεύθερης σκέψης, τον προβληματισμό από τα λαϊκά στρώματα και κινήματα, τα οποία ολοένα δυνάμωναν σε όλο τον κόσμο θεωρώντας ότι η ανάγνωση και η μελέτη των βιβλίων είναι ο αυτουργός των αμφισβητήσεων και του ξεσηκωμού.

Η απήχηση του βιβλίου ήταν πολύ μεγάλη. Ο περιορισμός ή και η πλήρης καταστροφή της διασποράς των νέων ιδεολογιών που βρίσκονταν στην κορύφωσή τους καταγράφονται με διορατικότητα και προβλέπει τον μελλοντικό ρόλο των ΜΜΕ στη χειραγώγηση της σκέψης των ανθρώπων και την αποθάρρυνση του κοινού από την ανάγνωση των βιβλίων. Είναι χαρακτηριστική η εικόνα στην οποία η ιδιοκτήτρια του σπιτιού αρνήθηκε να φύγει από το σπίτι της και κάηκε ζωντανή από τους πυροδότες μαζί με τη βιβλιοθήκη της. Η πολύ καλή μεταφορά του στον κινηματογράφο συντέλεσε στην ευρεία διάδοσή του, στην ενημέρωση των ανθρώπων, στην ανάδειξη των προβλημάτων τους και τους οδήγησε στην ορθή πολιτικοποίηση, σε αντίθεση με την ελεγχόμενη και εικονική πραγματικότητα της τηλεόρασης και των άλλων μέσων μονοδιάστατης πληροφόρησης.

Το τελικό μήνυμα του βιβλίου είναι πολύ δυνατό, συγκλονιστικό, καθηλωτικό. Ο πρωταγωνιστής Γκάι, πυροδότης και ο ίδιος, στρέφεται εναντίον των πρώην συνεργατών του και καταφεύγει σε μια περιοχή όπου ζουν «άνθρωποι-βιβλία», δηλ. άνθρωποι που έχουν απομνημονεύσει βιβλία, ώστε αυτά να μην χαθούν από τη συλλογική μνήμη και όταν η τρομοκρατία και η δολοφονία ιδεών, αξιών και πολιτισμού παταχθούν, να δοθούν πάλι ελεύθερα στις κοινωνίες των ανθρώπων και να εγκατασταθούν στο φυσικό τους χώρο που είναι οι βιβλιοθήκες τους.

Σύμφωνα με την PEN America (παγκόσμια ένωση συγγραφέων) τα τελευταία 2 χρόνια έχουν καταγραφεί περισσότερες από 4.000 απαγορεύσεις βιβλίων από τις αίθουσες και τις σχολικές βιβλιοθήκες των ΗΠΑ, αφού κρίθηκαν ότι κάποια αναγνώσματα είναι «βλαβερά» για την ομαλή εξέλιξη των παιδιών, καθώς τα οδηγούν μακριά από το τρίπτυχο: πατρίς, θρησκεία, οικογένεια. Ήταν αποτέλεσμα του κινήματος συντηρητικών κύκλων της Αμερικάνικης κοινωνίας, οι οποίοι ζωντάνεψαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τότε που τα παιδιά ήρθαν σε μεγαλύτερη επαφή με τα βιβλία. Πριν από λίγες μέρες ο συγγραφέας Σαλμάν Ρούσντι είπε για τις απαγορεύσεις: «Αν με ρωτούσατε πριν από 10 ή 20 χρόνια, πιθανότατα θα έλεγα ότι τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελευθερία της έκφρασης πηγάζουν από τον θρησκευτικό εξτρεμισμό. Νομίζω ότι πλέον αντιμετωπίζουμε έναν άλλο παλιό εχθρό, που είναι ο αυταρχισμός. Θεωρώ ότι υπάρχει πραγματική άνοδος των αυταρχικών κινημάτων σε όλο τον κόσμο, της λαϊκίστικης αυταρχικής δημαγωγίας». Όμως: «Σε μια κοινωνία στην οποία υπάρχει μόνο ό,τι καταγράφεται, αυτονόητα αυτό που δεν καταγράφεται δεν εγγράφεται στη συλλογική μνήμη, άρα θεωρείται μη γενόμενο». (Έμυ Ντούρου, συγγραφέας).

Η συγγραφή είναι η επιβεβαίωση της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι η αποκάλυψη της ελευθερίας της ζωής. Είναι η επικοινωνία, η αναζήτηση, η κατάθεση, η διαμαρτυρία. Είναι η διατήρηση των ονείρων, η προβολή των αρχών και των αξιών. Είναι το ξεπέταγμα του νου από το λήθαργο και τη νάρκη. Είναι η απομάκρυνση της μοναξιάς και η ένταξη στο κοινωνικό περιβάλλον των φίλων, των συντρόφων, των ανθρώπων. Είναι η ζήση της ζωής και το ξεπέρασμα του θανάτου.

Πολλά βιβλία ξεσκεπάζουν και στιγματίζουν τη στάση της κοινωνίας απέναντι στην κατάντια, την άθλια κατάσταση και τα βιώματα αυτών που δυστυχώς δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τα αγοράσουν, ούτε και το χρόνο να τα διαβάσουν. Έτσι πολλές αναλύσεις τους, επισημάνσεις και προτροπές τους πέφτουν στο κενό και παραμένουν στα αζήτητα μην αγγίζοντας τους πραγματικούς αποδέκτες. Αποκαλυπτική είναι η εικόνα πρόχειρης προτροπής πλανόδιου βιβλιοπώλη στο πεζοδρόμιο: «Πάρτε κανένα βιβλίο, γαμώτο…».

Τη στιγμή της θολούρας, της καταπίεσης και της καθυπόταξης ξεφύλλισε αυτό το μικρό φώτισμα του ανθρώπου. Θα παρασυρθείς, θα ξεχάσεις, θα ζήσεις».

Σημείωση: Η μετατροπή των βαθμών Φαρενάιτ (F) σε βαθμούς Κελσίου (C) γίνεται με τη βοήθεια της σχέσης: (F – 32)x5/9=C