Πώς ξεκίνησε η παράδοση των χριστουγεννιάτικων δέντρων;

ΚΟΣΜΟΣ. Τα Χριστούγεννα έχουν πολλές παραδόσεις, από τις οποίες ίσως καμία δεν είναι πιο δημοφιλής από ένα στολισμένο δέντρο. Είτε αληθινά είτε τεχνητά, τα χριστουγεννιάτικα δέντρα είναι συνώνυμα με τη γιορτή. Πώς όμως τα δέντρα έγιναν μέρος των Χριστουγέννων;

Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα μπορούν να είναι φρεσκοκομμένα, σε γλάστρες ή τεχνητά και χρησιμοποιούνται τόσο ως διακοσμητικά εσωτερικού όσο και εξωτερικού χώρου. Ενώ τα δέντρα συνδέονται παραδοσιακά με τον χριστιανικό συμβολισμό, η σύγχρονη χρήση τους είναι σε μεγάλο βαθμό κοσμική. Πολλές οικογένειες τοποθετούν δώρα γύρω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο που θα ανοιχτούν την παραμονή ή ανήμερα των Χριστουγέννων.

Η χρήση αειθαλών δέντρων, στεφάνων και γιρλάντες για να συμβολίσουν την αιώνια ζωή ήταν ένα έθιμο των αρχαίων Αιγυπτίων, Κινέζων και Εβραίων. Η λατρεία μέσω των δέντρων ήταν κοινή μεταξύ των ειδωλολατρών Ευρωπαίων και επέζησε της μεταστροφής τους στον Χριστιανισμό στα Σκανδιναβικά έθιμα της διακόσμησης του σπιτιού και του αχυρώνα με αειθαλή φυτά την Πρωτοχρονιά για να τρομάξει τον Διάβολο και το στήσιμο του δέντρου για τα πουλιά κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων. Επιβίωσε περαιτέρω στο έθιμο, που παρατηρείται επίσης στη Γερμανία, της τοποθέτησης ενός δέντρου Yule σε μια είσοδο ή μέσα στο σπίτι κατά τη διάρκεια των μεσοχειμωνιάτικων διακοπών.

Πώς ξεκίνησε η παράδοση των χριστουγεννιάτικων δέντρων;

Τα δέντρα χρησιμοποιούνται σε τελετουργίες και ως διακοσμητικά από την αρχαιότητα, καθιστώντας έτσι την πηγή του σύγχρονου χριστουγεννιάτικου δέντρου ανοιχτή για συζήτηση. Ωστόσο, πολλοί πιστεύουν ότι προέρχεται από τη Γερμανία. Υποστηρίζεται ότι στη Γερμανία περίπου το 723 ο Άγγλος ιεραπόστολος Άγιος Βονιφάτιος συνάντησε ειδωλολάτρες που ετοίμαζαν μια θυσία σε μια βελανιδιά αφιερωμένη στον θεό Thor (Donar). Ο Βονιφάτιος έριξε μια τσεκουριά στο δέντρο και όταν δεν τον τιμώρησε ο θεός τους, διακήρυξε στους φοβισμένους ειδωλολάτρες ότι ένα άλλο αειθαλές δέντρο ήταν το «ιερό τους δέντρο». Άλλες πηγές αναφέρουν ότι στο σημείο της πεσμένης βελανιδιάς φύτρωσε ένα έλατο.

Είτε αυτή η ιστορία είναι αληθινή είτε όχι, τα αειθαλή δέντρα έγιναν μέρος των χριστιανικών τελετουργιών στη Γερμανία και τον Μεσαίωνα άρχισαν να εμφανίζονται τα «δέντρα του παραδείσου». Αυτά τα αειθαλή δέντρα, με σκοπό να αντιπροσωπεύουν τον Κήπο της Εδέμ, στολίστηκαν με μήλα και εκτέθηκαν σε σπίτια στις 24 Δεκεμβρίου, τη θρησκευτική γιορτή του Αδάμ και της Εύας.

Προστέθηκαν και άλλα διακοσμητικά - ο Μάρτιν Λούθερ φέρεται να κρέμασε για πρώτη φορά αναμμένα κεριά σε ένα δέντρο τον 16ο αιώνα - και τα «παραδεισένια δέντρα» μετατράπηκαν στα χριστουγεννιάτικα δέντρα που γνωρίζουμε σήμερα. Μέχρι τον 19ο αιώνα, τα χριστουγεννιάτικα δέντρα ήταν μια σταθερή παράδοση στη Γερμανία.

Καθώς οι Γερμανοί μετανάστευσαν, πήγαν τα χριστουγεννιάτικα δέντρα και σε άλλες χώρες, κυρίως στην Αγγλία. Εκεί, τη δεκαετία του 1790, η Σάρλοτ, η γερμανικής καταγωγής σύζυγος του βασιλιά Γεωργίου Γ', είχε στολίσει δέντρα για τις γιορτές. Ωστόσο, ήταν ο γερμανικής καταγωγής πρίγκιπας, Άλμπερτ, και η σύζυγός του, βασίλισσα Βικτώρια της Βρετανίας, που διέδωσαν την παράδοση στους Βρετανούς.

Στο βικτωριανό δέντρο κρεμούσαν με κορδέλες και χάρτινες αλυσίδες διάφορα κεριά, γλυκά και εντυπωσιακά κέικ. Το ζευγάρι έκανε τα χριστουγεννιάτικα δέντρα ένα αναπόσπαστο κομμάτι των εορτών και το 1848 μια εικονογράφηση της βασιλικής οικογένειας γύρω από ένα στολισμένο δέντρο εμφανίστηκε σε μια εφημερίδα του Λονδίνου. Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα μπήκαν σύντομα στα αγγλικά σπίτια.

Γερμανοί άποικοι εισήγαγαν επίσης χριστουγεννιάτικα δέντρα στις Ηνωμένες Πολιτείες, αν και το έθιμο αρχικά δεν ασπάστηκε. Πολλοί πουριτανοί αντιτάχθηκαν στη γιορτή λόγω των παγανιστικών της ριζών και οι αξιωματούχοι της αποικίας του κόλπου της Μασαχουσέτης απαγόρευσαν τον εορτασμό των Χριστουγέννων. Η απέχθειά τους για τις διακοπές των Χριστουγέννων ήταν τέτοια που έκλεισαν ακόμη και τις εκκλησίες τους στις 25 Δεκεμβρίου.

Οι Γερμανοί έστηναν το δέντρο του Παραδείσου μέσα στα σπίτια τους στις 24 Δεκεμβρίου, θρησκευτική γιορτή του Αδάμ και της Εύας. Αρχικά κρεμούσαν πάνω του λεπτά μπισκότα (συμβόλιζαν την όστια, το χριστιανικό σύμβολο της σωτηρίας), τα οποία αντικαταστάθηκαν αργότερα από μπισκότα σε διάφορα σχήματα. Στην διακόσμηση προσέθεταν συχνά και κεριά, τα οποία συμβόλιζαν τον Χριστό.

Στο ίδιο δωμάτιο υπήρχε κατά την περίοδο των Χριστουγέννων και η πυραμίδα των Χριστουγέννων, μια τριγωνική ξύλινη κατασκευή με ράφια, πάνω στην οποία τοποθετούσαν χριστουγεννιάτικα ειδώλια, κλαδιά, κεριά και ένα αστέρι. Τον 16ο αιώνα είχε ήδη συντελεστεί η συγχώνευση της πυραμίδας των Χριστουγέννων και του δέντρου του Παραδείσου, από την οποία προήλθε το δέντρο των Χριστουγέννων.

Στην Βόρεια Αμερική τα χριστουγεννιάτικα δέντρα εισήχθησαν από τους Γερμανούς αποίκους στις αρχές τού 17ου αιώνα και έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή τον 19ο αιώνα. Εξίσου δημοφιλή ήταν στην Αυστρία, την Ελβετία, την Πολωνία και την Ολλανδία. Κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι εισήγαγαν τα χριστουγεννιάτικα δέντρα στην Κίνα και την Ιαπωνία, όπου επικράτησε η διακόσμηση τους με περίπλοκα σχέδια από χαρτί.

Μόλις τη δεκαετία του 1820 τα Χριστούγεννα άρχισαν να κερδίζουν δημοτικότητα στην Αμερική και το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο της χώρας φέρεται να εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1830. Η δημοτικότητα του χριστουγεννιάτικου δέντρου εξαπλώθηκε με τη βοήθεια του περιοδικού Godey's Lady's Book, το οποίο το 1850 δημοσίευσε την εικονογράφηση του 1848 των βρετανικών βασιλιάδων, αν και η απεικόνιση της οικογένειας άλλαξε για να φαίνεται αμερικανική. Αυτή και άλλες προσπάθειες βοήθησαν να γίνουν τα χριστουγεννιάτικα δέντρα δημοφιλή στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι τη δεκαετία του 1870.

Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα εξαπλώθηκαν σε όλο τον κόσμο, αλλά η παράδοση άρχισε να έχει αρνητικές επιπτώσεις στα δάση, ειδικά στη Γερμανία. Ως αποτέλεσμα, οι Γερμανοί άρχισαν να φτιάχνουν τεχνητά δέντρα από πούπουλα χήνας τη δεκαετία του 1880. Αυτά τα δέντρα βρήκαν το δρόμο τους σε διάφορες χώρες και με την πάροδο του χρόνου τα φτερά της χήνας αντικαταστάθηκαν από άλλα υλικά.

Στις 22 Δεκεμβρίου 1882, ο Τόμας Έντισον ηλεκτροφώτισε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Νέα Υόρκη, αντικαθιστώντας τα κεριά με ηλεκτρικούς λαμπτήρες, που ο ίδιος είχε ανακαλύψει.

Μια αξιοσημείωτη εξέλιξη σημειώθηκε τη δεκαετία του 1930, όταν ένας κατασκευαστής φέρεται να χρησιμοποίησε πλεονάζον προϊόν για να δημιουργήσει ένα τεχνητό δέντρο. Αυτά τα δέντρα κέρδισαν δημοτικότητα, αλλά αργότερα αντικαταστάθηκαν από αλουμίνιο και στη συνέχεια από πλαστικές εκδόσεις. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 84% των χριστουγεννιάτικων δέντρων που παρουσίασαν τα νοικοκυριά το 2021 ήταν τεχνητά, σύμφωνα με στοιχεία της Αμερικανικής Ένωσης Χριστουγεννιάτικων Δέντρων, ενώ το 16% ήταν ζωντανά.

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα

Το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου εισήχθη στην Ελλάδα επί Βαυαροκρατίας, όταν τα Χριστούγεννα του 1834 στολίστηκε με δέντρο η κατοικία του Όθωνα στο Ναύπλιο και συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια στο παλάτι των Αθηνών. Στις 24 Δεκεμβρίου 1843 στήθηκε για πρώτη φορά χριστουγεννιάτικο δέντρο σε ελληνικό σπίτι και συγκεκριμένα στο αρχοντικό του Ναξιώτη Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, γενικού Προξένου της Ρωσίας στην Αθήνα.

Το έθιμο, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη, άργησε να εξαπλωθεί στην χώρα μας. Μόλις την δεκαετία του τριάντα κάποια αστικά σπίτια άρχισαν να στολίζουν χριστουγεννιάτικο δέντρο, ενώ μεταπολεμικά το έθιμο διαδόθηκε ταχύτατα τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο χώρα. Μια προσπάθεια να αντικατασταθεί το χριστουγεννιάτικο δέντρο με το ελληνοπρεπέστατο καραβάκι στα μέσα της δεκαετίας του εβδομήντα δεν ευοδώθηκε.