«Όλη η Σπάρτη μοιρολογάει. Αν είχε καεί ολόκληρη θάταν λιγότερο το κακό!»

ΣΠΑΡΤΗ. Ξημερώνει 26 Νοεμβρίου 1943. Κρύο, χιονόβροχο και η Σπάρτη προσπαθεί, αλλά δεν μπορεί, να γιορτάσει τον Όσιο Νίκωνα. Η πληροφορία ότι οδηγούνται σε εκτέλεση 100 Έλληνες που κρατούνταν στις φυλακές της Τρίπολης έχει στοιχειώσει την πόλη. Ο ήλιος έχει σηκωθεί πολύ όταν στο Μονοδένδρι ριπές γερμανικών πολυβόλων σκορπούν το θάνατο και τη σιωπή ταυτόχρονα παντού. Ένα ρίγος διαπερνά μανάδες και αδελφές στη Σπάρτη. Το νέο δεν αργεί να φτάσει και να δηλητηριάσει την πόλη. Καμιόνια φέρνουν, δύο μέρες αργότερα, κοκαλωμένα τα πτώματα 100 Ελλήνων. Αυτό που ακολούθησε ακόμα και σήμερα η Σπάρτη δεν το έχει αποβάλει από τους εφιάλτες της… Δεν το έχει ξεπεράσει!

Σπάρτη. Μια πόλη με όλες τις προϋποθέσεις ώστε να διαπρέψει στη σύγχρονη ιστορία. Η θηριωδίες των Γερμανών κατακτητών όμως τσάκισαν, στη Σπάρτη, όπως και σε άλλους τόπους, το dna της και στέρησαν από την κοινωνία ανθρώπους και τους απογόνους τους. Σήμερα οι 100 εκτελεσθέντες στο Μονοδένδρι θα είχαν προικίσει τη Σπάρτη με 300 ίσως ξεχωριστούς Σπαρτιάτες εγγονούς και εγγονές ηλικίας από 50 έως 60 ετών. Και πόσο πιο «πλούσια» θα ήταν η Σπάρτη όταν αυτοί οι απόγονοι θα ήταν από καρδιές δυνατές, ψυχές γενναίες, πνεύματα ελεύθερα.

Στις 23 Νοεμβρίου 1943 οι αντάρτες του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν σε αυτοκίνητο στον επαρχιακό δρόμο της Κορίνθου - Πατρών, με αποτέλεσμα 4 νεκρούς Γερμανούς και 22 τραυματίες. Μεταξύ τους ένας νεκρός κατώτερος αξιωματικός, και ένας τραυματίας ευγενής ανθυπολοχαγός. Δύο ημέρες μετά, στις 25 Νοεμβρίου 1943 οι αντάρτες κτύπησαν φάλαγγα γερμανικών αυτοκινήτων στην τοποθεσία Μονοδένδρι στον δρόμο Τρίπολη - Σπάρτη και σκότωσαν 4 Γερμανούς. Οι Γερμανοί πρέπει να αντιδράσουν. Ως αντίποινα για τη δράση των ανταρτών, στις 26 Νοέμβρη μετέφεραν στην τοποθεσία Χάνι Μονοδενδρίου 100 κρατούμενους απο τις φυλακές της Τρίπολης, συνδεδεμένους άμεσα ή έμμεσα το ΕΑΜ, μεταξύ τους έμποροι, δικηγόροι, γιατροί, δημόσιοι υπάλληλοι, επιστήμονες. Οι συλλήψεις είχαν γίνει στη Σπάρτη στις 22-23 Οκτώβρίου με βάση πληροφορίες Ελλήνων ταγματασφαλιτών που έλεγχε ο Λεωνίδας Βρεττάκος, ενώ οι εντολές για αντίποινα δόθηκαν από τον διοικητή της 117ης Μεραρχίας Καταδρομών Καρλ φον Λε Σουίρ. Δεν ήταν όμως μόνο από τη Σπάρτη οι 100.

Ο Κωνσταντίνος Τζανετάκος, σε παρέμβασή του προ ετών, γράφει: «Καλό είναι να συνδεθούν οι τιμημένοι νεκροί και με τον τόπο καταγωγής των. Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι μεταξύ των εκτελεσθέντων βρίσκονται και επτά (7) Αρκάδες, οι οποίοι κρατούντο στις φυλακές Τριπόλεως, για να συμπληρωθεί ο αριθμός 100,σύμφωνα με τη διαταγή των Γερμανών οι εξής: Φράγκος Προκόπιος, Χαρίτος Αθανάσιος, Σαρδέλης Νικόλαος, Χρονόπουλος Σωτήριος, Χρυσοβιτσιώτης Αθανάσιος, Κορωνιός Γεώργιος και Παπαηλίου Χρίστος. Oι εκτός Σπάρτης Λάκωνες επίσης, που πλήρωσαν με τη ζωή τους τις θηριωδίες των Γερμανών Ναζί ήσαν οι εξής: Ρουμελιώτης Παναγιώτης από τη Μαγούλα, Μακριλιάς Γεώργιος, από τον Μυστρά, Μητράκος Απόστολος από την Πλατάνα, Καρβούνης Κωνσταντίνος από τη Σκούρα, Χατζηπετράκος Παν/της και Μιχαλόπουλος Χρίστος από το Παρόρι, Μενεγάκος Εμμανουήλ και Σκιφάκος Κυριάκος από το Γύθειο, Παπακωνσταντίνου Αθαν., Πλάγος Γεώρ. και Κουρής Σπ. από τα Ανώγεια».

Ο Κώστας Τζανετάκος συνεχίζει: «Επειδή είναι φυσικό να δημιουργείται σύγχυση, αφού για το ίδιο ιστορικό γεγονός υπάρχει μνημείο των 105, οδός των 118 και δεύτερο μνημείο των 100, που αποτελεί και την αλήθεια, είναι χρέος του Δήμου και της Περιφερειακής ενότητας να αποκαταστήσουν τα πράγματα και την αλήθεια περί του αριθμού των εκτελεσθέντων στο Μονοδένδρι».

Αλήθεια είναι ότι η Σπάρτη εκείνες τις ημέρες, αλλά και τον ένα μήνα από τη σύλληψη των Σπαρτιατών, βιώνει την απόλυτη απελπισία. Οι πληροφορίες συγκεχυμένες, η αγωνία κορυφώνεται, ο φόβος σκεπάζει τα πάντα, κάποιοι προσπαθούν να επηρεάσουν τους Γερμανούς, βάζουν μέσον, άλλοι προσεύχονται και τελικά, ανήμερα της Γιορτής της πόλης οι καμπάνες κτυπούν πένθιμα…

Οι γερμανοί στο Μονοδένδρι έχουν «θερίσει» την κοινωνία της Σπάρτης. Ριπές πολυβόλων που στήθηκαν απέναντί τους, μέσα σε λίγα λεπτά έγραψαν την πιο μαύρη σελίδα της νεότερης Σπάρτης. Γιατί όσο και αν ήταν ήρωες οι σκοτωμένοι κανείς δεν ξεπερνά το μεγάλο κακό στον τόπο, στις οικογένειες.

Όπως γράφει ο αείμνηστος Σαράντος Αντωνάκος στο βιβλίο του «Ο Γολγοθάς ενός λαού» «Η είδηση έφθασε στην Σπάρτη την ίδια ημέρα και πάγωσε τις καρδιές όχι μόνο των συγγενών των ομήρων αλλά και του λαού ολόκληρης της περιοχής, που, ώρα με την ώρα, περίμενε να ξεσπάσει η εκδικητική μανία των χιτλερικών».

Η Ιωάννα Τσάτσου έγραψε στα «Φύλλα Κατοχής»: «Ήρθε άνθρωπος από τη Σπάρτη. Τον άκουσα ώρες να μιλάει για τον θάνατο του Ανθρώπου. Οι θρύλοι γεμίζουν την ατμόσφαιρα. Τούτο όμως είναι ιστορία… Όλη η Σπάρτη μοιρολογάει. Αν είχε καεί ολόκληρη θάταν λιγότερο το κακό!»

Στην εκτέλεση των 100, στο Μονοδένδρι, ο δικηγόρος και πολιτευτής του φιλελεύθερου χώρου και μέλος του ΕΑΜ Γιώργος Γιατράκος, απηύθυνε λόγο στους μελλοθάνατους ενώ ο σπουδαγμένος στην Γερμανία γιατρός Χρίστος Καρβούνης, μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής του Λακωνίας του ΕΑΜ, που είχε φυλακιστεί για περίθαλψη Βρετανού στρατιωτικού στον Πάρνωνα, αφού απαίτησε την απελευθέρωση των ανηλίκων, δεν αποδέχθηκε χάρη των Γερμανών, εφόσον εκείνη αφορούσε μόνο το πρόσωπό του. Ο Γερμανός αξιωματικός κτυπά τον Καρβούνη με το όπλο και του συνθλίβει το χέρι βρίζοντάς τον. Αμέσως δίνει διαταγή για στόχευση των πολυβόλων. Οι Έλληνες, ό ένας δίπλα στον άλλον, μεσήλικες και νέοι, μόλις που προλαβαίνουν και ασπαστούν ο ένας τον άλλον όταν οι ριπές σκορπούν τον θάνατο και μαύρα πουλιά πετούν, αλαφιασμένα, από το Μονοδένδρι προς την Σπάρτη. Από την εκτέλεση επέζησε ένα άτομο, ο Μιχάλης Τζιγκάκος, ο μικρότερος σε ηλικία.

Η Σπάρτη νιώθει το κακό που έρχεται να την σκεπάσει και καταρρέει όταν, δύο μέρες μετά, μέσα στο χιονιά, καμιόνια φέρνουν κοκαλωμένα τα πτώματα των 100 εκτελεσθέντων. Μπροστά από τον Όσιο Νίκωνα και στο Α’ Νεκροταφείο της Σπάρτης μανάδες, πατεράδες, αδέλφια, γυναίκες, παιδιά ψάχνουν και «διαλέγουν» τους δικούς τους… Αργότερα τους θάβουν ομαδικά. Ακόμα και ο θάνατος όμως θα λύγιζε μπροστά σε αυτό το θέαμα μιας και προορισμός του είναι να παίρνει τους ανθρώπους στη σειρά τους… Πτώματα κομματιασμένα, κρανία διαλυμένα από την χαριστική βολή, σε τάφο που έμελλε να γίνει ο τύμβος της νεότερης Σπάρτης. Ο παπά Ευθύμιος Καρβούνης, πατέρας του γιατρού είναι ο τραγικός πατέρας που διαβάζει τη νεκρώσιμη ακολουθία.

Την ώρα που η Γερμανία περνούσε στα κατάστιχα ως η χώρα των καθαρμάτων, των ναζί και των τεράτων της γης, η Σπάρτη βίωνε για μια ακόμα φορά την πικρή νίκη, όπως στις Θερμοπύλες, όπως στην Πόλη του Παλαιολόγου, αφού τελικά είναι η πόλη που γράφει χρυσά γράμματα σε μαύρες σελίδες της ιστορίας.

Μέχρι σήμερα, η κοινωνία της Σπάρτης δεν έχει ξεπεράσει αυτό το θανάσιμο κτύπημα. Οι ουλές στην ψυχή και στο σώμα της είναι φανερές.

Η μνήμη των εκτελεσθέντων τιμάται κάθε χρόνο με εκδηλώσεις. Στο σημείο της εκτέλεσης, επί της παλαιάς εθνικής οδού Τρίπολης - Σπάρτης, έχει ανεγερθεί μνημείο με τα ονόματα των πεσόντων ενώ απέναντι από τον Ιερό Ναό του Οσίου Νίκωνος στο κέντρο της Σπάρτης έχει τοποθετηθεί μνημειακό γλυπτό.

Η κατασκευή του μνημείου στο σημείο της εκτέλεσης, στο Μονοδένδρι, αντιμετώπισε πολλά εμπόδια και μετά την κατασκευή του χρειάστηκε νυχτερινή φύλαξη για να αποφευχθούν οι δολιοφθορές.

Τέλος, ένας από τους κεντρικούς δρόμους της Σπάρτης, που συνδέει την κεντρική λεωφόρο Κωνσταντίνου Παλαιολόγου με την έξοδο προς Τρίπολη και προς Μονοδένδρι, μετονομάστηκε από οδός Τριπόλεως σε οδό «Των 11», όπως επικράτησε να λέγεται από τους κατοίκους αμέσως μετά την εκτέλεση. Αριθμός, ο 118,που σήμερα αμφισβητείται ή τεκμηριώνεται, ανάλογα τις προθέσεις καθενός.

Όμως η κοινωνία της Λακεδαίμονος δεν είχε μόνον το Μονδένδρι να θρηνήσει.

Τέσσερις μήνες μετά την εκτέλεση, στις 13 Μαρτίου 1944, στη θέση Κοκκινόλουτσα, μερικά χιλιόμετρα από το Μονοδένδρι οι αντάρτες του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν γερμανική φάλαγγα γερμανικών αυτοκινήτων και σκότωσαν 17 Γερμανούς στρατιώτες. Σε αντίποινα οι Γερμανοί φέρεται να εκτέλεσαν στο Μονοδένδρι άλλους 45 Έλληνες. Στην Κοκκινόλουτσα ανεγέρθη μνημείο για τους εκτελεσθέντες από τις Κροκεές, το οποίο φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Μιχάλης Αγρανιώτης.

Στην περιοχή σημειώθηκαν και άλλες εκτελέσεις την περίοδο της Κατοχής: 32 ατόμων στο Αλεποχώρι, 25 στην Ανάληψη Σπάρτης, 55 στην Τρύπη. Επίσης υπήρξαν εκτελέσεις άλλων εκατοντάδων που εκτελέστηκαν μεμονωμένα στα διάφορα χωριά όπως και στη Σπάρτη.

«Οι Γερμανοί επιχειρούν επιδρομή στη Λακωνία όπου εκτός από τις δεκάδες των νεκρών (σε πολλούς έβγαζαν και τα μάτια) δεκάδες σπίτια παραδίδονται στη φωτιά και 4.000 γυναικόπαιδα ξεσπιτώνονται και για πολύ καιρό μένουν κρυμμένα στα πιο δυσπρόσιτα σημεία του Ταϋγέτου και του Πάρνωνα» γράφει ο Σαράντος Αντωνάκος.

Πάνω από 300 οι εκτελεσθέντες Λάκωνες από τους Γερμανούς σε Λακεδαίμονα, Μάνη και Μολάους.

Ίσως η νεότερη Σπάρτη πρέπει να διδαχθεί από τις εκατόμβες νεκρών. Τα δισέγγονα της γενιάς που εκτελέστηκε πρέπει να γνωρίζουν τι εστί φασισμός, πόσο κακό κάνει το αδελφικό μίσος, γιατί είναι σκληρός ο πόλεμος και πως πράγματι μπορεί να αντισταθεί ένας άοπλος πολίτης. Πρέπει να αποδείξουν ότι η θυσία των 100 στο Μονοδένδρι έπιασε τόπο αφού ο σπόρος των 100 μπορεί να θάφτηκε στο χώμα, αλλά αυτό τελικά ήθελε για να φυτρώσει, να βλαστήσει και να ανθίσει!

Και όπως έγραψε και ο Νικηφόρος Βρεττάκος «η τελευταία εκδήλωση της ζωής τους, ήταν ένα χαμόγελο που εξευτέλισε τα πολυβόλα και τους χειριστές τους γιατί προλέγανε τούτο: Οι πορτοκαλιές και οι λεμονιές της Σπάρτης θ’ ανθίζανε και τον άλλο χρόνο. Ο ήλιος θα φώτιζε τα χιόνια του Ταϋγέτου και την υπομονή και τον άλλο χρόνο. Η πατρίδα δεν θα πέθαινε. Θα ελευθερωνόταν τον άλλο χρόνο»

[Σε 10 ημέρες είναι το μνημόσυνο των 100 (ή αν θέλετε των 118) Σπαρτιατών που έπεσαν θύματα της θηριωδίας όσων θέλουν να ανατρέπουν τους νόμους της φύσης, των ανθρώπων και του Θεού. Ας είναι όλη η Σπάρτη ενωμένη και μέσα στις ημέρες που απομένουν ας προετοιμαστεί η πόλη, οι δάσκαλοί της, οι άνθρωποι του στοχασμού, οι πολίτες που δίνουν το παρόν, ώστε αυτό το μνημόσυνο να είναι αληθινό, αυθεντικό, ουσιαστικό και ενωτικό, για τη συνείδηση μας και για το μέλλον μας].

Σκηνές από τις κινηματογραφικές ταινίες «Καλάβρυτα 1943» και «Το τελευταίο σημείωμα»

Ακολουθήστε το notospress.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις