Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

Σαν πρωτοδιάβασα, πάνε χρόνια πολλά, τον «Καπετάν Μιχάλη» του Ν. Καζαντζάκη, με είχε συγκλονίσει ο καπετάν Πολυξίγκης, που (ζωντανός ακόμα) είχε φτιάξει τον τάφο του, έναν τάφο ευρύχωρο όσο να χωρούν πέντε-έξι γλεντιστάδες, κι έκαναν εκεί, μέσα στον τάφο, γλέντια, κι έτρωγαν κι έπιναν και τραγούδαγαν και χόρευαν. Δεν το χώραγε το μυαλό μου πώς ένας άνθρωπος μπορεί να έχει τόση περιφρόνηση για το θάνατο, ώστε να ’χει φτιάξει τον τάφο του ζωντανός. Ίσως στο βάθος πίστευα πως αυτό ήταν μια λογοτεχνική έμπνευση του Καζαντζάκη, ώσπου γνώρισα στους Βουτιάνους (17 χρόνια δάσκαλος εκεί) έναν μοναχικό παππού, που για να έχει το κεφάλι του ήσυχο «είχε κάνει το κουμάντο του», φτιάχνοντας το φέρετρό του και το είχε στο σπίτι του στυλωμένο πλάι στο κρεβάτι του. Έζησε χρόνια αρκετά μέχρι που ήρθε η στιγμή κι έφυγε για την άλλη ζωή, χωρίς φόβο, ήρεμος, στην «αγκαλιά» του συντρόφου της ζωής και του θανάτου του, του φέρετρού του.

Κι έπειτα από χρόνια πολλά ήρθε ένας τάφος, ο τάφος της Μαρίκας Σ. Παπαηλιού, τον οποίο εν ζωή ετοίμασε για να την περιμένει, προκειμένου να μου «μιλήσει και να μου δείξει» πως πάντα θα υπάρχουν Άνθρωποι που μπορούν να κάνουν την υπέρβαση του Θανάτου και γι’ αυτό κερδίζουν τη Ζωή. Διότι, τελικά, ένας τάφος δεν είναι μια κλειστή, μια σφραγισμένη για πάντα πόρτα, αλλά ένα βιβλίο Ζωής, που απλώς περιμένει κάποιους να το φυλλομετρήσουν.

Τον τάφο τής κ. Μαρίκας Σ. Παπαηλιού τον «συνάντησα» τελείως τυχαία σε μια περιδιάβασή μου στο Κοιμητήρι του Α. Γεωργίου στη Σπάρτη. Δεν την ήξερα την κ. Μαρίκα. Μου ήταν παντελώς άγνωστη. Με την πρώτη ματιά μου έκαναν ζωηρή εντύπωση αυτά που ήταν γραμμένα πάνω στην πλάκα του τάφου της. Έδειχναν πως η κ. Μαρίκα πρέπει να ήταν κάποιο σημαίνον πρόσωπο της πόλης μας και απόρησα πώς δεν μου ήταν γνωστή. Η απορία μου αυτή έγινε η αφορμή να ξεκινήσω μιαν αναζήτηση για την κ. Μαρίκα και τη ζωή της και τις πρώτες πληροφορίες τις έλαβα, πάλι τυχαία, από τον τέως δήμαρχο Σπάρτης και αεί ευπατρίδη κ. Δημοσθένη Ματάλα, ο οποίος, ουσιαστικά, έγραψε τον πρόλογο των απαντήσεων στις απορίες που είχα. Μου είπε, λοιπόν, ο κ. Ματάλας πως η κ. Μαρίκα Σ. Παπαηλιού ήταν μια σημαντική προσωπικότητα της Σπάρτης και πως κατασκεύασε τον τάφο της ενόσω ήταν ακόμα στη ζωή!!! Μάλιστα μου διηγήθηκε πώς και ο ίδιος, έκπληκτος, συνάντησε τον τάφο (ανώνυμο ακόμα) κι έμαθε πως ήταν της κ. Μαρίκας.

«Σε επίσκεψή μου στο νεκροταφείο του Α. Γεωργίου, είδα έναν καινούριο τάφο, χωρίς όνομα που είχε πάνω του σκαλισμένα κάποια ρητά. Παραξενεύτηκα και ρώτησα τον Μαρινάκη, το νεκροθάφτη:

-Ποιανού είναι ο τάφος;

-Της Μαρίκας Παπαηλιού.

-Μα… η Μαρίκα είναι ζωντανή!

-Ήθελε να φτιάξει τον τάφο της ζωντανή, έτσι όπως αυτή ήθελε και να ταφεί μόνη της.

(Ο κ. Ματάλας Δημοσθένης γνώριζε πολύ καλά την Μαρίκα Σ. Παπαηλιού, αφού, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, είχε το δικηγορικό του γραφείο στο ισόγειο του σπιτιού που κατοίκησε η κ. Μαρίκα μετά τον γάμο της, στην οδό Λυκούργου αρ. 166.)

Ο τάφος της κ. Μαρίκας Παπαηλιού είναι λιτός, φτιαγμένος από μάρμαρο λευκό, «σβησμένο» απ’ τους καιρούς, με μοναδικά στολίδια του εκείνα που τον ραίνουν από πάνω του τα πανύψηλα κυπαρίσσια, οι μοναδικοί και αχώριστοι σύντροφοι των ανθρώπων που έφυγαν από κοντά μας. Πάνω στην πλάκα του έχει έναν μεγάλο μαρμάρινο Σταυρό, στην κορυφή του Σταυρού ένα στεφάνι (μαρμάρινο κι αυτό) και ολόγυρα … «μηνύματα» προς τους ζωντανούς:

ΖΗΤΕ ΕΝ ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΑ ΠΡΩΤΙΣΤΑ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ

ΜΑΡΙΚΑ Σ. ΠΑΠΑΗΛΙΟΥ

1899-1984

ΤΙΜΗΘΕΙΣΑ

ΔΙΑ ΜΕΤΑΛΛΙΩΝ

ΕΞΑΙΡΕΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ

«ΕΙΣ ΤΗΝ

ΑΚΟΥΡΑΣΤΟΝ ΕΡΓΑΤΡΙΑ

ΚΑΘΕ ΚΑΛΟΥ

ΚΑΙ ΩΡΑΙΟΥ»

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΔΟΣ

ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑ

Και κάτω, στα «πόδια» του τάφου, το όνομα εκείνου με τον οποίο «μοιράστηκε» η κ. Μαρίκα, την τελευταία της κατοικία και ήταν ο γιος της:

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΗΛΙΟΥ

1931-2006

Η κ. Μαρίκα Παπαηλιού ήταν γόνος της μεγάλης, επιφανούς, ευκατάστατης και ιστορικής οικογένειας Νικολόπουλου, με καταγωγή από το Καστόρι, μιας οικογένειας με πολύ σημαντική προσφορά στον τόπο και την πατρίδα μας σ’ όλες τις περιόδους της ιστορικής τους πορείας.

Γονείς της ήταν ο Παναγιώτης Ν. Νικολόπουλος, Δικηγόρος Σπάρτης, και η Ζαφειρούλα, το γένος Θλιβερού, από το Γύθειο, οι οποίοι απέκτησαν 7 παιδιά (3 αγόρια και 4 κορίτσια) με πρώτη ανάμεσά τους τη Μαρίκα.

Το οικογενειακό της σπίτι στη Σπάρτη ήταν ένα πανέμορφο και μεγαλόπρεπο αρχοντικό, στην οδό Λυκούργου αρ. 144, το οποίο, ανακαινισμένο σήμερα από τον ανιψιό της κ. Τάκη Νικολόπουλο, κοσμεί με την παρουσία του τη σύγχρονη πόλη.

Η κ. Μαρίκα Νικολοπούλου-Παπαηλιού γεννήθηκε, το 1899, στο σύνορο της δύσης του 19ου και της ανατολής του 20ου αιώνα, σε μια εποχή συμφορών και δυσκολιών για την πατρίδα μας, αφού στα 1893 ο Σπ. Τρικούπης είχε κηρύξει την Ελλάδα σε πτώχευση και το 1897 η πατρίδα μας είχε γνωρίσει δεινή και ταπεινωτική ήττα στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο.

Μετά τις στοιχειώδεις σπουδές της στη Σπάρτη, οι γονείς της (που ήθελαν την καλύτερη δυνατή μόρφωση για την πρωτότοκη κόρη τους) την έστειλαν να συμπληρώσει τις σπουδές της στα Εκπαιδευτήρια (Παρθεναγωγείο) Μαρίας Κρίκου, στην Αθήνα.

(Τα εκπαιδευτήρια «Μαρία Κρίκου», στην οδό Μαυρογένους 8, κοντά στον Αγ. Παντελεήμονα, διέθεταν Νηπιαγωγείο, μεικτό Δημοτικό, πλήρες Γυμνάσιο θηλέων και οικοτροφείο θηλέων. Οι μαθήτριες διδάσκονταν, εκτός από τα βασικά μαθήματα, δύο ξένες γλώσσες (αγγλικά και γαλλικά) και ρυθμική γυμναστική.)

Χάρη στις σπουδές της αυτές η Μαρίκα Παπαηλιού, απέκτησε ζηλευτή για την εποχή της μόρφωση, μορφοποίησε τα στοιχεία του εσωτερικού της κόσμου, διεύρυνε τους πνευματικούς της ορίζοντες κι έγινε ένα σωστό και ολοκληρωμένο άτομο, χρήσιμο κοινωνικά, που ήξερε να σκέφτεται, να ερευνά, να αναζητά την αλήθεια, να στοχάζεται, να έχει πνευματικές ανησυχίες και ενδιαφέροντα και να συμμετέχει στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Σαν παιδί και σαν νέος άνθρωπος, η Μαρίκα Νικολοπούλου, έζησε τις μεγάλες στιγμές του Μακεδονικού Αγώνα, το Κίνημα στο Γουδί, τον ερχομό στην Ελλάδα του Ελευθερίου Βενιζέλου, τις ανεπανάληπτες στιγμές των Βαλκανικών πολέμων και την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, τη νικηφόρα συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τις δυνάμεις της Αντάντ (ύστερα από την μακρόπνοη εμπνευσμένη εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου), την ένδοξη αποβίβαση του Ελληνικού Στρατού στη Μ. Ασία αλλά και την Καταστροφή του 1922 και τον ξεριζωμό του Ελληνισμού από την πατρογονική του γη. Στην ηλικία της όμορφης νιότης της έζησε την προσφυγιά των Μικρασιατών στην Ελλάδα και την προσπάθεια της χώρας να ανακτήσει και πάλι την Εθνική της Περηφάνια. Ένιωσε την ανάταση της περιόδου της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, είδε τις Ελληνίδες να αποκτούν δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές εκλογές κι έζησε την πολιτική ανωμαλία της περιόδου του ’30, τον θάνατο του Ελ. Βενιζέλου και τη Δικτατορία του Μεταξά στα 1936.

Μέσα σ’ όλα αυτά, στα 1930, η Μαρίκα Νικολοπούλου, παντρεύτηκε τον Αξιωματικό Σχολής του Ελληνικού Στρατού Σπυρίδωνα Παπαηλιού, του οποίου η αδερφή ήταν σύζυγος του αείμνηστου Δημάρχου Σπάρτης Ηλία Γκορτσολόγου ενώ ο αδελφός του, Κωστής Παπαηλιού, έφεδρος ανθυπολοχαγός , Δικηγόρος Σπάρτης, υπήρξε Ήρωας της Μικρασιατικής Εκστρατείας, δίνοντας τη ζωή του, μετά από ηρωικό αγώνα κατά των τουρκικών στρατευμάτων, στις 5-8-1921, στο Τουμλού - Μπουνάρ της Μικράς Ασίας.

Μετά τον γάμο του το ζεύγος Παπαηλιού κατοίκησε σε ιδιόκτητο, πανέμορφο καινούριο, διώροφο σπίτι με κήπο, στην οδό Λυκούργου αρ. 166, δίπλα ακριβώς από τη σημερινή Λέσχη Αξιωματικών Σπάρτης (έτος οικοδομικής άδειας 1931). Δυο παιδιά, ο Νίκος και η Λουίζα ήρθαν να ολοκληρώσουν τη ζωή τους, αλλά η κ. Μαρίκα δεν ήταν από τους ανθρώπους που κλείνονται σε ένα κουκούλι, αδιαφορώντας για το τι συμβαίνει γύρω τους, μέσα στη ζωή και την κοινωνία. Η κοινωνική ζωή και η δράση της κ. Μαρίκας Νικολοπούλου – Παπαηλιού, ήδη από τη 10ετία του ’20, έδειξε πως η κ. Μαρίκα δεν επαναπαύτηκε ΠΟΤΕ στη γλυκιά αυταπάτη της τύχης και στην εύκολη επιλογή τού να κατηγορεί τις συνθήκες και τις περιστάσεις για ό,τι συμβαίνει - ή δε συμβαίνει - γύρω της, στη ζωή και στην κοινωνία της Σπάρτης. Με κατασταλαγμένα τα κοινωνικά της «πιστεύω», με οραματισμό, γνώση, πειθαρχία, επιμονή, συγκέντρωση, αφοσίωση και πάθος, αποφάσισε να αφιερωθεί στο να γίνει χρήσιμη για την πόλη της σ’ αυτούς τους πολύ δύσκολους καιρούς του μεσοπολέμου, καιρούς που η κοινωνία δοκιμαζόταν από μεγάλες και δραματικές αλλαγές σ’ όλα τα επίπεδα της ζωής ( οικονομικό, ιδεολογικό, κοινωνικό), αλλαγές που δημιούργησαν (δυστυχώς) το υπόβαθρο για να αναδειχθούν, παγκοσμίως, καθεστώτα ολοκληρωτικά και εθνικιστικά και κυβερνήσεις δικτατορικές, που αποτέλεσαν τις βασικές αιτίες για μία ακόμη παγκόσμια πολεμική σύρραξη.

Το μεγάλο και σημαντικό έργο της κ. Μαρίκας Νικολοπούλου-Παπαηλιού για τη Σπάρτη φωτίζει τον χαρακτήρα , την προσωπικότητά της και τα «πιστεύω» της, που όλα στηρίζονταν στην ακλόνητη και θεμελιακή της άποψη, ότι ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τη ζωή του, όταν διαφοροποιήσει την προοπτική του και συνειδητοποιήσει πως δεν είναι τα γεγονότα (αυτά καθ’ εαυτά) που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τον κόσμο, αλλά ο τρόπος που επιλέγει ο άνθρωπος να τοποθετηθεί απέναντί τους. Ίσως η κ. Μαρίκα δεν το είπε ποτέ, όμως είναι σίγουρο πως πίστευε ακράδαντα τη μεγάλη αλήθεια, ότι, τελικά, είμαστε το σύνολο των επιλογών μας, ότι «γεννιόμαστε από τύχη, γινόμαστε, όμως, από επιλογή».

Είδε η κ. Μαρίκα, επίσης, ότι για να προσφέρει στην τοπική κοινωνία αυτά που φιλοδοξούσε έπρεπε να ενταχθεί σε μια συλλογικότητα, ώστε να μπορέσει να μοιραστεί την ευαισθησία, την τρυφερότητα, τη διάθεση προσφοράς τον προβληματισμό, την πίστη της στην κοινωνική αλληλεγγύη και, το κυριότερο, να τα μετατρέψει σε πράξη και αποτέλεσμα. Έγινε, λοιπόν, μέλος του Συλλόγου Δεσποινίδων και Κυριών Σπάρτης η «Ταϋγέτη», ο οποίος είχε, τότε, ως πρώτη Πρόεδρο την ιδρύτριά του - εξαίρετη Σπαρτιάτισσα κι εξέχουσα προσωπικότητα της τοπικής κοινωνίας- κ. Φρόσω Μυλωνάκου. Σε μια εποχή που οι Γυναίκες δεν είχαν ακόμα κατακτήσει δικαιώματα στην κοινωνία, στη Σπάρτη συνέρχονταν σε συλλόγους και γίνονταν πρωτοπορία στην τοπική κοινωνία.

Με την πληθωρική, έντονη και δυναμική προσωπικότητά της, η κ. Μαρίκα Παπαηλιού, έγινε μονάδα πολύτιμη για τον Σύλλογο, πράγμα που την οδήγησε, με την ψήφο των μελών του, να μπει στο Διοικητικό Συμβούλιο και να θητεύσει σ’ αυτό επί πολλά χρόνια ως Ταμίας, Γραμματέας και Πρόεδρος. Με τη έντονη και αέναη διάθεση προσφοράς που τη διέκρινε και τις άοκνες προσπάθειές της ενέπνευσε τον Σύλλογο «Ταϋγέτη» να αναπτύξει δράσεις και να αναλάβει πρωτοβουλίες που ξεπερνούσαν την εποχή του, να διευρύνει και να εμβαθύνει το κοινωνικό του έργο στη Σπάρτη και να γίνει αποκούμπι, στήριγμα και παρηγοριά κάθε χειμαζόμενης οικογένειας.

Για να μπορεί ο Σύλλογος να ανταπεξέρχεται στις μεγάλες υποχρεώσεις του αλλά και στις προσδοκίες των Σπαρτιατών η κ. Μαρίκα οργάνωνε, κατ’ έτος, μέσω του Συλλόγου, διάφορες εκδηλώσεις ( φιλανθρωπικά τσάγια, εράνους, χοροεσπερίδες, λαχνούς, λοταρίες κ.ά.) ώστε ο Σύλλογος να διαθέτει ένα ισχυρό Ταμείο και να μπορεί να έρχεται αρωγός σε φτωχές οικογένειες, σε απόρους, σε συμπολίτες με προβλήματα υγείας, σε μαθητές και φοιτητές που είχαν οικονομικά προβλήματα, σε ανήμπορους υπερήλικες, να προσφέρει φαγητό μέσω λαϊκών και μαθητικών συσσιτίων, να οργανώνει «bal d’ enfants» (χορούς παιδιών) για τα φτωχά εκείνα παιδάκια της εποχής που δεν ήξεραν τι θα πει χαρά στη ζωή κλπ, κλπ.:

«Την Κυριακήν, 10 Ιανουαρίου 1932, εδόθη εις την Εμπορικήν Λέσχην ο χορός του Συλλόγου των Κυριών της πόλεώς μας, δια την ενίσχυσιν του εξαιρετικώς φιλανθρώπου έργου των. Κόσμος πολύ και εκλεκτός. (…)»

(ΛΑΚΩΝΙΚΑ, φ. 81, 1977)

«Το προχθεσινό χορευτικόν τέιον της «Ταϋγέτης» εσημείωσεν αρίστην επιτυχίαν. Η εκλεκτοτέρα μερίς της κοινωνίας μας συμμετέσχεν εις αυτό. (…)

(ΛΑΚΩΝΙΚΑ ΝΕΑ, 26 Νοεμβρίου 1933)

Παράλληλα με το μεγάλο φιλανθρωπικό έργο το οποίο επιτελούσε ο Σύλλογος «Ταϋγέτη», με την καθοδήγηση της κ. Μαρίκας Νικολοπούλου-Παπαηλιού, μπόλιαζε, συγχρόνως, με ζωογόνους χυμούς την τοπική πολιτιστική και πνευματική δραστηριότητα, με διάφορες σημαντικές εκδηλώσεις (ομιλίες, θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, χορούς κλπ).

Με την έντονη και αξιόλογη δραστηριοποίησή της στα τοπικά κοινωνικά και πολιτιστικά δρώμενα, κ. Μαρίκα Παπαηλιού, αν και δεν το επεδίωξε ποτέ (ούτε ήταν αυτοσκοπός της), κατέστη ένα σημαίνον κι εξέχον πρόσωπο της κοινωνίας της Σπάρτης, όπως μαρτυρούν κοινωνικά δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής:

ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΑ ΝΕΑ- 21 Σεπτεμβρίου 1936

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ

Αφίξεις

-Αφίκετο η Νομάρχου κ. Παπαγιαννάκου.

-Αφίκετο εκ του παραθερισμού η δις Φρόσω Μυλωνάκου Πρόεδρος του Συλλόγου Δι/δων η «Ταϋγέτη».

-Επίσης αφίκετο η Κα Μαρίκα Σ. Παπαηλιού, Ταμίας του Συλλόγου Δι/δων η «Ταϋγέτη». (…)

ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΑ ΝΕΑ-12 Μαΐου 1937

Σπαρτιατικές ημέρες

ΚΟΣΜΙΚΗ ΚΙΝΗΣΙΣ

ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟ ΧΟΡΕΥΤΙΚΟΝ 24ΩΡΟΝ

Οι χοροί της «Ταϋγέτης» και των Αγ. Αναργύρων

Του συνεργάτου μας κ. ΝΤΑΛΙΑ

«Η πόλις μας επανείδεν παλαιάς ημέρας χορευτικής δόξης. Η χορευτική μας ζωή που τόσο αναίτια είχε διακοπεί από το κίνημα, κίνημα εις το οποίον ουδέν έπταισαν οι χορευταί, επανεύρεν και πάλιν τον δρόμον της.

-Τας πρώτας βραδυνάς ώρας του Πάσχα εξεχύνοντο από την Λέσχην οι ήχοι των πρώτων φοξ. Τα ζεύγη κατέκλυζαν και επλημμύριζαν τον ολίγον ατυχώς χώρον και ο χορός ήρχισε…χοροστατούντων των ωραιοτέρων δ/δων της πόλεώς μας.

-Οι χορευτές και οι χορεύτριες πρωτού εισέλθουν εις τον στίβον εδέχοντο ορεκτικώτατους μεζέδες και μαστίχα, προσφερόμενα από «κρινένια χέρια».

-Διεκρίναμεν μπουκέτα ολόκληρα από… ανοιξιάτικες δ/δες ωραίες και εντερεσάν.(…)

-Η κ. Μαρίκα Παπαηλιού υπήρξεν η ψυχή του χορού, πολύ επίσης συνέβαλεν δια την επιτυχίαν και η Πρόεδρος κ. Αντιγόνη Παπαδοπούλου, καθώς και άλλες δ/δες του Συμβουλίου της «Ταϋγέτης».

Αυτή η δημιουργική πορεία της «Ταϋγέτης» και της Μαρίκας Παπαηλιού έμελλε να αποκτήσει νέα χαρακτηριστικά μετά την 28η Οκτωβρίου 1940, που σήμανε την αρχή του ένδοξου και νικηφόρου πολέμου της Ελλάδας κατά της φασιστικής Ιταλίας του Μπενίτο Μουσολίνι.

Επάνω στα βουνά της Πίνδου όπου δινόταν ο αγώνας των ηρωικών Ελλήνων Στρατιωτών κατά των ιταμών εισβολέων, ο μεγαλύτερος και χειρότερος εχθρός δεν ήταν οι Ιταλοί αλλά ο δριμύς χειμώνας του 1940-41.

Ήταν τότε που οι Ελληνίδες δραστηριοποιήθηκαν στα μετόπισθεν, για να ζεστάνουν το σώμα και την ψυχή του Έλληνα Στρατιώτη. Έτσι, λοιπόν, ιδρύθηκε από μια ομάδα Αθηναίων κυριών η οργάνωση «Η Φανέλα του Στρατιώτη», η οποία αστραπιαία εξαπλώθηκε σ’ ολόκληρη τη χώρα. Σε κάθε πόλη και χωριό ιδρύθηκαν τοπικές οργανώσεις της «Φανέλας του Στρατιώτη», οι οποίες συσπείρωσαν όλες τις Ελληνίδες, που, νυχθημερόν, έπλεκαν κι έραβαν εσώρουχα, φανέλες, πουλόβερ, κάλτσες και γάντια, όλα μάλλινα, για τους μαχητές που πολεμούσαν μέσα στον παγωμένο χειμώνα, εκεί στα χιονισμένα βουνά του αλβανικού μετώπου. Σύμφωνα με τα στοιχεία της εποχής, τα πλεκτά μάλλινα είδη που παραδίδονταν στην οργάνωση για προώθηση στο μέτωπο, έφταναν καθημερινά τις τρεις χιλιάδες.

Η Σπάρτη, φυσικά, δεν ήταν δυνατό να μείνει έξω απ’ αυτήν την εθνική προσπάθεια. Η κ. Μαρίκα Σ. Παπαηλιού υπήρξε μπροστάρης στη δημιουργία της Τοπικής Οργάνωσης «Φανέλα του Στρατιώτη», της οποίας, μάλιστα, έγινε Πρόεδρος, και καθ’ όλη τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου έδωσε όλη της την ενέργεια και αφιέρωσε κάθε στιγμή της προσωπικής της ζωής στον υπέρτατο αυτό σκοπό, οργανώνοντας κι εμπνέοντας τις γυναίκες της Σπάρτης αλλά και των γύρω χωριών, δίνοντας κατευθύνσεις για τα είδη που απαιτούνταν, συγκεντρώνοντας και προωθώντας τον ρουχισμό στα αρμόδια όργανα της πολιτείας, προκειμένου να φτάσουν το συντομότερο στους Έλληνες Στρατιώτες του Μετώπου. Παράλληλα με τη «Φανέλα του Στρατιώτη» η κ. Μαρίκα Σ. Παπαηλιού πρωτοστάτησε (σε ανεξακρίβωτο χρόνο) στη δημιουργία στη Σπάρτη και του «Συνδέσμου Φίλων του Στρατού», του οποίου έγινε Πρόεδρος .

Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, άρχισε για τη χώρα μας η σκληρή περίοδος της Κατοχής, που επέφερε τεράστια δεινά στον ελληνικό λαό και προκάλεσε ανυπολόγιστες καταστροφές. Ταυτόχρονα, όμως, οδήγησε στην ανάπτυξη της Αντίστασης του Ελληνικού Λαού μέσω του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.), μιας Αντίστασης που υπήρξε η πιο μαζική και πλέον δραστήρια ανάμεσα στα κατεχόμενα κράτη της Ευρώπης.

Η οικογένεια της κ. Μαρίκας Νικολοπούλου- Παπαηλιού βίωσε τα ίδια δεινά και τις ίδιες δυσκολίες που βίωσε όλος ο Ελληνικός Λαός κατά την περίοδο της Κατοχής. Μάλιστα, όταν μπήκαν οι Γερμανοί στη Σπάρτη, το σπίτι της οικογένειας της κ. Μαρίκας, όπως και άλλα σπίτια και κτήρια της πόλης, επιτάχθηκε από τους κατακτητές. Τα σπίτια και τα κτήρια αυτά χρησιμοποιήθηκαν για τη στέγαση των υπηρεσιών του κατακτητή, για τη διαμονή των Γερμανών αξιωματικών και (κάποια από αυτά) ως τόποι κράτησης και βασανιστηρίων των πατριωτών.

Ως ενθύμιο της επίταξης του σπιτιού της κ. Μαρίκας Παπαηλιού παραμένει ως τα σήμερα στον κήπο του, μια μεγάλη γερμανική κουζίνα Gebrüder Roeder, η οποία προφανώς χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες σίτισης των Γερμανών κι ενδεχομένως, μετά την απελευθέρωση, για τις ανάγκες των λαϊκών και μαθητικών συσσιτίων, στα οποία πρωτοστάτησε η κ. Μαρίκα Παπαηλιού.

ΚΑΙ μέσα στην Κατοχή, η κ. Μαρίκα της Σπάρτης, προσπάθησε μέσω του Συλλόγου «Ταϋγέτη» να φανεί χρήσιμη στους Σπαρτιάτες που δοκιμάζονταν από τη φτώχεια, τη δυστυχία, τις αρρώστιες και την πείνα: Συνέχισε τα συσσίτια και την ανθρωπιστική βοήθεια, όσο αυτό ήταν δυνατό κάτω από την μπότα των κατακτητών, για να μείνει ο Ελληνικός Λαός όρθιος, και πρωτοστάτησε, επίσης, στη λειτουργία Στρατιωτικού Νοσοκομείου στη Σπάρτη, για τις ανάγκες περίθαλψης και αποκατάστασης ασθενών, τραυματιών και αναξιοπαθούντων Ελλήνων Στρατιωτών του ’40-’41.

Σε προσωπική επιστολή που απέστειλε η κ. Μαρίκα Παπαηλιού, στις 17- 4 - 1981, προς τον τότε Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού (Γ.Ε.Σ.) Στρατηγό Αγαμέμνονα Γκράτσιο, κατέθεσε, μεταξύ άλλων, και την παρακάτω μαρτυρία, λιτά και επιγραμματικά, χωρίς αυταρέσκεια και διάθεση επίδειξης προσωπικού χαρακτήρα:

«Σας γράφει η κα Μαρίκα Παπαηλιού, χήρα ανωτέρου αξιωματικού της Σχολής, τιμηθέντος με αριστείον ανδρείας.(…)

Εγώ δε δίπλα στο Στρατό ήργάσθην ως Πρόεδρος της Φανέλας, Πρόεδρος των Φίλων Στρατού, ίδρυσα επί κατοχής Στρατιωτικόν Νοσοκομείον …»

Τέλος, υπάρχουν μαρτυρίες προφορικές ότι η κ. Μαρίκα της Σπάρτης άσκησε την επιρροή που της έδινε το «βαρύ» όνομα και η καταξίωσή της στην τοπική κοινωνία, για να βοηθήσει Σπαρτιάτες, αντιστασιακούς και μη, (άλλοτε με επιτυχία άλλοτε χωρίς αποτέλεσμα) ώστε να γλιτώσουν τη σύλληψη ή (σε περίπτωση που βρέθηκαν στα χέρια των Γερμανών), να αποφυλακιστούν ή να μην εκτελεστούν.

Μετά την Κατοχή η κ. Μαρίκα Νικολοπούλου-Παπαηλιού συνέχισε να παραμένει στις κοινωνικές επάλξεις της Σπάρτης, αφού ήταν από τους σπάνιους εκείνους ανθρώπους που σε κάθε εποχή παραμένουν μάχιμοι κι ενεργοί πολίτες, μιας και «ποτέ δεν τελειώνουν του κόσμου τα βάσανα». Κι ακόμα πιο σημαντικό ήταν, που με τη δράση της, την αυταπάρνηση και την όλη προσφορά της προς τον συνάνθρωπο, η κ. Μαρίκα, δημιουργούσε κίνητρα και σε άλλους μέσα στην τοπική κοινωνία, έτσι ώστε αυτή η δράση - μαζί και το παραγόμενο έργο - να πολλαπλασιάζονται καθημερινά. Κάθε άνθρωπος, κάθε οικογένεια της Σπάρτης, ήξερε πως μπορούσε να εμπιστευθεί την κ. Μαρίκα για να βρει κατανόηση και συμπαράσταση στα προβλήματα που αντιμετώπιζε.

Στη νέα εποχή, μετά την Κατοχή και τον Εμφύλιο, η κ. Μαρίκα διεύρυνε, αντί να περιορίσει την κοινωνική της δράση και ζωήρεψε αντί να ατονήσει το ενδιαφέρον της για την Σπάρτη και τους συμπολίτες της. Ήταν μια πολύ δύσκολη και ζοφερή (πολιτικά και κοινωνικά) εποχή, κατά την οποία οι «νικητές» του Εμφυλίου επιδόθηκαν σε μια πολιτική εξόντωσης των «ηττημένων» και αποΕΑΜοποίησης του πληθυσμού, με διώξεις κάθε είδους, δίκες, φυλακίσεις, εκτελέσεις, εξορίες, κοινωνικές διακρίσεις και διαχωριστικές γραμμές με βάση τα πολιτικά φρονήματα κλπ, κλπ., προκειμένου να κατοχυρώσουν και να εμπεδώσουν στην κοινωνία την κυριαρχία τους. Σ’ αυτήν τη σκοτεινή και αποκρουστική εποχή χρειάζονταν άνθρωποι σαν την κ. Μαρίκα, για να απαλύνουν τον πόνο μέσα στην κοινωνία και να λειτουργούν ως αντίβαρα και ως εξομαλυντές, σε μια προσπάθεια να ξαναβρεί η ελληνική κοινωνία την ισορροπία της, τη συνοχή της και τους δεσμούς εκείνους που θα μπορούσαν να την πάνε μπροστά, με αρχές δημοκρατίας, ισονομίας, ελευθερίας και δικαιοσύνης. Έτσι, η κ. Μαρίκα, έγινε μέλος και στέλεχος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (ΕΕΣ) - παράρτημα Σπάρτης, του Οδηγισμού Σπάρτης και του ΠΙΚΠΑ – παράρτημα Σπάρτης!!!

Πραγματικά, απορεί κανείς, πώς μια γυναίκα εκείνης της εποχής, με υποχρεώσεις πολλές οικογενειακές και άλλες, με τα χρόνια να αρχίζουν να βαραίνουν πάνω της, κατάφερνε να ανταπεξέρχεται σε τόσες μεγάλες και σημαντικές υποχρεώσεις, που προέκυπταν από τη συμμετοχή και την ενεργό δράση της μέσα από σημαντικά Σωματεία και Οργανώσεις κοινωνικού και ανθρωπιστικού χαρακτήρα και μάλιστα σε εποχές σκληρές και σκοτεινές για τον τόπο και τον λαό. Απάντηση άλλη στην απορία αυτή δεν υπάρχει, εκτός από τη φλόγα που έκαιγε στην ψυχή της κ. Μαρίκας για να είναι διαρκώς χρήσιμη στη Σπάρτη, την πόλη που υπεραγαπούσε, και στους συμπολίτες της. Είναι παραπάνω από φανερό ότι για τη Μαρίκα Παπαηλιού η μεγαλύτερη αμοιβή που μπορούσε να λάβει ποτέ για τις προσωπικές της θυσίες και για τον κοινωνικό αγώνα της ήταν η χαρά που ένιωθε προσφέροντας βοήθεια σ’ αυτούς που τη χρειάζονταν και το συναίσθημα της ψυχικής ισορροπίας και της πληρότητας που αισθάνεται ένας άνθρωπος, όταν δίνει απλόχερα στήριξη και αγάπη όπου υπάρχει ανάγκη.

Μέσω του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, του μεγαλύτερου ανθρωπιστικού οργανισμού όλων των εποχών στην Ελλάδα, η κ. Μαρίκα της Σπάρτης προσέφερε εθελοντική και αθόρυβη δράση, με ανιδιοτέλεια και αφιλοκερδή προσφορά, στηρίζοντας τον συνάνθρωπο που δοκιμαζόταν σκληρά από τα κατάλοιπα που άφησε πίσω της η Κατοχή αλλά και από τα νέα δεινά που γέννησε ο τραγικός Εμφύλιος.

Ιδιαίτερη ήταν η αγάπη και η ευαισθησία της κ. Μαρίκας Παπαηλιού για τα παιδιά, για τα οποία πίστευε βαθιά πως ήταν ο ανθός του τόπου και η ελπίδα του αύριο. Ήθελε, λοιπόν, να κάνει ό,τι περισσότερο μπορούσε, για να γιατρευτούν οι πληγές στην ψυχή των νέων ανθρώπων, να αποκτήσουν δύναμη και αυτοπεποίθηση, και με όπλο την ψυχική και πνευματική καλλιέργειά τους και τη μόρφωση να δημιουργήσουν ένα νέο ελπιδοφόρο μέλλον, όταν έρθει η δικιά τους η ώρα, δίνοντας αξία και αντίκρισμα στα όνειρα και τις ελπίδες τους αλλά και στις θυσίες των οικογενειών τους.

Μέσα σ’ αυτά πλαίσια η κ. Μαρίκα Νικολοπούλου-Παπαηλιού συμπεριέλαβε μέσα στην όλη δράση και προσφορά της ομιλίες και διαλέξεις προς τους γονείς και τα παιδιά, ως προσκεκλημένη διαφόρων συλλόγων. Μέσα από τις ομιλίες αυτές η κ. Μαρίκα έδινε με σαφήνεια το στίγμα της ευαισθησίας της για τα Ελληνόπουλα. Στο δεύτερο μισό της 10ετίας του ’40, π.χ., προσκεκλημένη από τις Ελληνίδες Οδηγούς Σπάρτης, των οποίων υπήρξε ενεργό στέλεχος, πραγματοποίησε ομιλία προς τους γονείς (διασώζεται στο προσωπικό της αρχείο) με θέμα: «Ο σχηματισμός των ηθικών αξιών εις την παιδικήν ψυχήν». Στην ομιλία αυτή, η κ. Μαρίκα, βρίσκει άλλη μια ευκαιρία για να αποτυπώσει τις ιδέες της σχετικά με τις ηθικές αρχές που πρέπει, μετά την οδυνηρή εμπειρία του πολέμου, να μεταλαμπαδευθούν στις ψυχές των παιδιών και στην ελληνική κοινωνία. Οι ιδέες που διατυπώνει πηγάζουν από την Ελληνική Παράδοση και την Ορθόδοξη Πίστη αλλά και από τις Ιδέες του Διαφωτισμού και τον Διεθνισμό του Ρουσώ για μια πιο δίκαιη κοινωνία που βάζει στο κέντρο της τον Άνθρωπο:

«… Εκ της τελειοτέρας εμφανίσεως ενός ατόμου εξαρτάται και η ευημερία του, όχι μόνο η υλική του εξασφάλισις αλλά και η ηθική του, που προϋποθέτει ανάπτυξιν πρωτοβουλίας και εργασίας και της καταργήσεως της υλικής και ηθικής εκμεταλλέυσεως ανθρώπου από άνθρωπον. (…) να διαπλάσωμεν το παιδί εις μίαν υγιή και ελεύθερη προσωπικότητα, που να ημπορεί να αντιμετωπίζει τη ζωή και να ευημερεί.

Ιδίως ζητούμεν ως παράδειγμα την μητέραν την ηθικήν , την μητέρα της θυσίας, την μητέρα που πιστεύει στο Θεό και τη μητέρα της εργατικότητας. Άνευ αυτών των προτερημάτων δεν δυνάμεθα να εμφανιζώμεθα ως παιδαγωγοί στη νέα γενιά. Όλοι λοιπόν μαζί, γονείς και εμείς , ας κρατήσωμεν τας ωραίας παραδόσεις που κληρονομήσαμε από τους πατέρας μας, της λιτότητος, της αξιοπρεπείας, της εργατικότητος, του Σεβασμού από ανθρώπου εις άνθρωπον και ας τας μεταδώσωμεν εις τα παιδιά μας, δια την ευημερίαν και πρόοδόν των.»

Ο Οδηγισμός στην Ελλάδα ξεκίνησε το 1932, ενώ η οργάνωση έγινε μέλος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Οδηγών και Κοριτσιών προσκόπων (WAGGGS) το 1933.

Το 1939, το Σώμα, με δημοκρατική συνείδηση, αρνήθηκε στον Ιωάννη Μεταξά την ενσωμάτωση του Σώματος Ελληνικού Οδηγισμού στην δικτατορική Εθνική Οργάνωση Νέων. Έτσι, το Σ.Ε.Ο. αυτοδιαλύεται και επανιδρύεται μετά την απελευθέρωση, το 1945, ενώ το 1948 προχώρησε στην πλήρη ένταξή του στη WAGGGS.

Μέσω του Οδηγισμού Σπάρτης, η κ. Μαρίκα Νικολοπούλου-Παπαηλιού και οι συνεργάτες της προσέφεραν τεράστιο έργο για τα παιδιά και τους νέους εκείνης της εποχής, υλοποιώντας ένα Οδηγικό Παιδαγωγικό Πρόγραμμα, το οποίο είχε σκοπό την προσωπική ανάπτυξή των παιδιών και των νέων, την κοινωνική τους συμμετοχή και προσφορά και την ανάπτυξη αγάπης και σεβασμού για τη Ζωή και τη Φύση.

Μέσα από την οργάνωση και τις δράσεις του Οδηγισμού μπόρεσαν, επίσης, να δώσουν φροντίδα στα παιδιά με αναπηρίες και ειδικά προβλήματα, να διευρύνουν τις δυνατότητες της κοινωνικής ένταξής τους, να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και της οικογένειας απέναντί τους και να ενθαρρύνουν το σεβασμό των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ατόμων με αναπηρίες, σε εποχές που η κοινωνική μέριμνα για τα παιδιά αυτά ήταν σχεδόν ανύπαρκτη.

Πραγματικά, θαυμάζει κανείς το θάρρος αλλά και την προσωπικότητα της Σπαρτιάτισσας κ. Μαρίκας Παπαηλιού, η οποία σε καιρούς δύσκολους και «πονηρούς», σε καιρούς που μαίνεται ο Εμφύλιος και οι προοδευτικές ιδέες (μαζί και οι άνθρωποι, που τις πιστεύουν και τις υποστηρίζουν) διώκονται ανηλεώς, δεν διστάζει να προβάλλει ευθαρσώς και ξεκάθαρα ιδεολογικές και κοινωνικές θέσεις, που δείχνουν ξεκάθαρους δρόμους στον λαό για να δοθεί τέλος στην κοινωνική βαρβαρότητα και να αλλάξει κοινωνία, όπως: «Κατάργηση της υλικής και ηθικής εκμεταλλεύσεως ανθρώπου από άνθρωπο» , «ελευθερία προσωπικότητας», «Σεβασμός από ανθρώπου εις άνθρωπον» κ.ά. που ήταν στον πυρήνα των ομιλιών της.

Όμως, η κ. Μαρίκα Παπαηλιού, δεν έμενε, ποτέ, μόνο στα λόγια. Πάνω απ’ όλα, όπως μαρτυρά ολόκληρη η ζωή της, ήταν άνθρωπος των έργων και των πράξεων. Αυτό ήταν που την ώθησε να ενταχθεί ως στέλεχος και στο Πατριωτικό Ίδρυμα Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντίληψης (ΠΙΚΠΑ) - Παράρτημα Σπάρτης, έναν σημαντικότατο οργανισμό πρόνοιας για τη φροντίδα των παιδιών. Μέσα από το ΠΙΚΠΑ Σπάρτης, η κ. Μαρίκα ανέλαβε έναν πολύ ευαίσθητο και σημαντικό τομέα, εκείνον των παιδικών κατασκηνώσεων, ενός θεσμού που προσέφερε στα «τραυματισμένα» παιδιά εκείνης της εποχής την ευκαιρία να γιατρέψουν τις πληγές της καρδιάς και της ψυχής τους, να περάσουν όμορφες και αξέχαστες στιγμές στην ανεμελιά των Κατασκηνώσεων, να αποκτήσουν χρήσιμες εμπειρίες ζωής και να σφυρηλατήσουν την αυτονομία, την ανεξαρτησία, την προσωπικότητα και την κοινωνικότητά τους.

Η κ. Μαρίκα Παπαηλιού υπήρξε η συντονίστρια και η εμψυχώτρια των Παιδικών Κατασκηνώσεων του ΠΙΚΠΑ Λακωνίας, στις Καρυές και στο Νέο Οίτυλο. Ένα έργο δύσκολο και πολυσύνθετο, το οποίο, όμως, η κ. Μαρίκα, με τον δυναμισμό, την αποφασιστικότητα και την οργανωτικότητα που τη διέκριναν, επιτέλεσε με απόλυτη επιτυχία, προς όφελος των παιδιών της Σπάρτης και της Λακωνίας ευρύτερα. Και δεν ήταν ότι ασχολήθηκε, εκ του μακρόθεν, μόνο με το οργανωτικό κομμάτι των κατασκηνώσεων ΠΙΚΠΑ η κ. Μαρίκα Παπαηλιού.

Παράλληλα μ’ αυτό βρισκόταν τακτικά στις κατασκηνώσεις, ελέγχοντας τις συνθήκες λειτουργίας τους κι αν τα παιδιά ήταν ευχαριστημένα, διευθετούσε κι επέλυε (εν τη γενέσει τους) τα όποια προβλήματα και πραγματοποιούσε ομιλίες παιδαγωγικού και κοινωνικού περιεχομένου προς τα παιδιά των κατασκηνώσεων, με απώτερο στόχο την πνευματική και ψυχική τους καλλιέργεια και τη συγκρότηση και σφυρηλάτηση του χαρακτήρα τους.

Η κ. Μαρίκα Νικολοπούλου-Παπαηλιού, η σημαντική Σπαρτιάτισσα που η πόλη που διακόνησε επί 10ετίες, δεν της απέδωσε ποτέ (δυστυχώς) την οφειλόμενη τιμή, πίστευε (πάνω απ’ όλα) πως η μόρφωση και η πνευματική καλλιέργεια, είναι απαραίτητες για τον άνθρωπο όσο και η τροφή για το σώμα και πως αν φιλοδοξούμε να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο πρέπει να αγωνιστούμε για περισσότερη μόρφωση, για περισσότερη πνευματική καλλιέργεια των νέων ανθρώπων.

Τον καιρό εκείνο, τέλη 10ετίας ’40 – αρχές ’50, τα Γαλλικά ήταν ένα σημαντικό μορφωτικό εφόδιο, όπως σήμερα είναι τα Αγγλικά. Η κ. Μαρίκα Παπαηλιού, βλέποντας, πάντα, πιο μπροστά από τους συγχρόνους της και πρωτοπορώντας, έκανε σκοπό της ζωής της να «φέρει» τα Γαλλικά στη Σπάρτη, ώστε να επωφεληθούν τα Σπαρτιατόπουλα, αποκτώντας ένα σημαντικό και αναντικατάστατο εφόδιο για τη ζωή και την μελλοντική τους σταδιοδρομία. Για τον λόγο αυτό με προσωπικές της ενέργειες και μέσω του Συλλόγου «Ταϋγέτη», τον οποίο υπηρέτησε με συνέπεια επί χρόνια ολόκληρα διευρύνοντας ποσοτικά αλλά (κυρίως) ποιοτικά την προσφορά του στην Σπάρτη, κατόρθωσε με επίμονες κι επίπονες ενέργειες να φέρει στη Σπάρτη της Γαλλική Σχολή (Αlliance Francaise) - ως Παράρτημα του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών (INSTITUT FRANCAIS D’ ATHENES) – η οποία αρχικά λειτούργησε στην οδό Λεωνίδου και μετέπειτα στην οδό Λυκούργου, κοντά στην Στοά Γούτου.

H αγάπη, η αφοσίωση και η έγνοια της κ. Μαρίκας Παπαηλιού για τη μόρφωση των Σπαρτιατόπουλων με την εκμάθηση της Γαλλικής Γλώσσας, η οποία, τότε, ήταν σημαντικό μορφωτικό εφόδιο, αλλά και το γενικότερο ενδιαφέρον της για την Παιδεία και τον Πολιτισμό της Σπάρτης φαίνεται απ’ αυτά που γράφει (μεταξύ άλλων) σε χειρόγραφη ομιλία της - άρθρο (βρίσκεται στο Αρχείο της), που συνέγραψε αμέσως μετά την ίδρυση της Γαλλικής Σχολής στη Σπάρτη :

«Η ευκαιρία αύτη της εκμαθήσεως της Γαλλικής Γλώσσας που δίδεται στα παιδιά της Σπάρτης έναντι ελαχίστων διδάκτρων είναι εξαιρετικής σημασίας, διότι μετά το πέρας των γυμνασιακών των σπουδών θα είναι κάτοχοι μιας εκλεκτής γλώσσης, της Γαλλικής, η οποία θα τους βοηθήσει εις την συνέχισιν της σταδιοδρομίας των και βελτιοποίησιν των Πανεπιστημιακών τους σπουδών.

Εξ αγάπης, λοιπόν, προς την νεολαίαν της πόλεώς μας και δια την πρόοδόν των, συνιστώμεν εις το εκλεκτόν μας κοινόν, όπως περιβάλλει την Γαλλικήν Σχολήν μετά στοργής και αγάπης …»

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του χαρακτήρα και της προσωπικότητας της κ. Μαρίκας Νικολοπούλου-Παπαηλιού ήταν πως ποτέ δεν εγκατέλειπε μια προσπάθειά της, έστω κι αν αυτή είχε ευοδωθεί. Παρέμενε πάντα κοντά της, άγρυπνος φρουρός κι εργάτης, έτσι ακριβώς όπως ένας γεωργός δεν εγκαταλείπει ποτέ τα δέντρα που φύτευσε, αλλά παραμένει διαρκώς κοντά τους για να τα φροντίζει και να τα περιποιείται, ώστε να δίνουν πολλούς και καλούς καρπούς.

Το ίδιο έπραξε η κ. Μαρίκα της Σπάρτης και για το Γαλλικό Ινστιτούτο Σπάρτης, όπως φαίνεται από την προσωπική της αλληλογραφία με τον τότε Δ/ντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών ΟCTAVE MILLIEX, σημαίνουσα προσωπικότητα των Γραμμάτων, τη Δημοκρατίας και της Κοινωνίας εκείνης της εποχής, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη και τον Κόσμο:

«κ. ΜILLIEX, εδέχθημεν τον κ. Ρουγκερή (καθηγητή-Δ/ντή Παραρτήματος Σπάρτης). Φαίνεται άνθρωπος με θέλησιν και αξίαν και ελπίζω να ανταποκριθεί εις την πρόοδον και εξύψωσιν του εδώ παραρτήματος». (Και αφού γνωστοποιεί ότι θα φροντίσει για την στέγαση του καθηγητή –διευθυντή, καταλήγει): «Εγώ πάντοτε θα είμαι παρά το πλευρόν της Γαλλικής Σχολής και οιονδήποτε εμπόδιον θα το υπερνικώμεν». 10/1/1950

Από την ίδια αλληλογραφία που βρίσκεται στο Αρχείο της (Επιστολή με ευχαριστίες του διευθυντή Μερλιέ προς την κ. Μαρίκα Παπαηλιού, 16-12-1959) φαίνεται ότι η κ. Μαρίκα Παπαηλιού, μέσω του Συλλόγου «Ταϋγέτη», ενίσχυε με υποτροφίες φτωχούς μαθητές που ήθελαν να σπουδάσουν Γαλλικά. Χωρίς τη βοήθεια αυτή πολλά Σπαρτιατόπουλα θα διέκοπταν τις σπουδές τους και (το πιθανότερο) το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών θα διέκοπτε την λειτουργία του Παραρτήματός του στη Σπάρτη!

Η επιστολή του Δ/ντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, κ. Μερλιέ, προς την κ. Μαρίκα Παπαηλιού, Πρόεδρο, τότε, του Συλλόγου «ΤΑΫΓΕΤΗ», είναι χαρακτηριστική και αποκαλυπτική:

ΓΑΛΛΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΘΗΝΩΝ

Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

Αθήνα 16 Δεκεμβρίου 1959

ΠΡΟΣ την Κυρία Παπαηλιού

Πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου ΤΑΫΓΕΤΗ.

Σπάρτη

Αγαπητή κυρία

Μετά την ενημέρωση από την δεσποινίδα Κελεσίδου, Διευθύντρια του παραρτήματός μας, για την πληρωμή του Πολιτιστικού Συλλόγου του οποίου προεδρεύετε, σπεύδω να σας εκφράσω τις ειλικρινείς ευχαριστίες μου.

Ελπίζω ότι οι μαθητές που επωφελήθηκαν από τη γενναιοδωρία σας θα αποδειχθούν άξιοι και ότι η πρόοδος, που δεν θα παραλείψουν να κάνουν στα γαλλικά, θα σας ικανοποιήσει πλήρως.

Το ενδιαφέρον που δείχνετε με τον τρόπο αυτό για τις δραστηριότητες του παραρτήματός μας, είναι για τους δασκάλους μας (και για μένα ακόμη) μια πολύτιμη ενθάρρυνση.

Πιστέψτε, αγαπητή κυρία, στην έκφραση όλης της ευγνωμοσύνης μου και αποδεχτείτε την έκφραση των πιο ξεχωριστών συναισθημάτων μου.

Με τιμή

Ο Διευθυντής της Σχολής

Οκτάβιος Μερλιέ

*Ο Γάλλος φιλόλογος Οκτάβιος - Πιερ Μερλιέ ήταν φιλέλληνας και διανοούμενος και σημαντική ευρωπαϊκή και παγκόσμια προσωπικότητα. Γεννήθηκε στο Ρουμπαί της Γαλλίας το 1897 και το 1908 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο Παρίσι. Σπούδασε ελληνική γλώσσα και γραμματολογία στη Σορβόννη. Τραυματίστηκε στις μάχες του Α’ Π.Π., που κατατάχθηκε σαν εθελοντής. Το 1920 εξελέγη υφηγητής στη Σορβόννη και το 1945 ανακηρύχθηκε διδάκτορας. Εκεί γνώρισε, ως φοιτήτρια, την μετέπειτα σημαντική λαογράφο και μουσικολόγο Μέλπω Λογοθέτη με την οποία παντρεύτηκε το 1923. Το 1925 ήρθαν μαζί στην Ελλάδα για να διαγράψουν μια σημαντική πορεία, η Μέλπω ως ερευνήτρια λαογράφος και ο Οκτάβιος ως ιδρυτής και διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών (1935).

Με την έκρηξη του Β΄ Π.Π ο Οκτάβιος - Πιερ Μερλιέ παρέμεινε στην Αθήνα, ως μυστικός εκπρόσωπος του στρατηγού Ντε Γκωλ. Συνελήφθη, όμως, το 1941, από συνεργάτες των Γερμανών και στάλθηκε στη Γαλλία, όπου και τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό μέχρι το 1944 από το προδοτικό καθεστώς του Βισύ. Μετά την απελευθέρωση επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου και ανέλαβε και πάλι την διεύθυνση του Γαλλικού Ινστιτούτου. Το 1945 κατόρθωσε να εξασφαλίσει από την γαλλική κυβέρνηση 140 υποτροφίες για σπουδές στη Γαλλία, οι οποίες και δόθηκαν σε Έλληνες νεαρούς διανοούμενους και επιστήμονες, μεταξύ των οποίων οι: Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Αξελός, Νίκος Σβορώνος κ.α., παρέχοντάς τους παράλληλα διαφυγή από την Ελλάδα, που μαστιζόταν τότε από την εμφύλια σύρραξη, ναυλώνοντας το ιταλικό πλοίο ΜΑΤΑRΟΑ.

Το 1956 εκδόθηκε από γνωστούς λογοτέχνες και διανοούμενους της εποχής τρίτομο έργο προς τιμήν του ζεύγους Μερλιέ. Το 1960 αρνήθηκε να παραδώσει στον Γάλλο πρέσβη τα αρχεία του Μικρασιατικού Κέντρου Σπουδών, που στεγαζόταν στο κτίριο του Γαλλικού Ινστιτούτου, θεωρώντας ότι ήταν κτήμα του ελληνικού λαού, με αποτέλεσμα τον επόμενο χρόνο να απολυθεί από την θέση του. Μετά την απόλυσή του εργάστηκε ως καθηγητής της νεοελληνικής γλώσσας και φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Aix-en-Provenc, έδρα την οποία διατήρησε μέχρι το 1971.

Σήμερα, στο κτίριο του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, υπάρχει η Βιβλιοθήκη «Οκτάβιος Μερλιέ», ενώ ο παρακείμενος στο Γαλλικό Ινστιτούτο δρόμος (προέκταση της οδού Αραχώβης) φέρει το όνομά του. Από το 2010 καθιερώθηκε από τη γαλλική κυβέρνηση η υποτροφία Οκτάβιου Μερλιέ, που δίνεται ως βοήθεια στην μετάφραση και την έκδοση έρευνας στις ελληνογαλλικές σχέσεις.

Απεβίωσε στην Αθήνα στις 24 Ιουλίου 1976 και ενταφιάστηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Μεταξύ άλλων ο Οκτάβιος Μερλιέ υπήρξε μελετητής του έργου του Παπαδιαμάντη, του Παλαμά και ιδιαίτερα του Σολωμού. Αρθρογραφούσε σε αθηναϊκά περιοδικά και εφημερίδες καθώς και σε γαλλικά περιοδικά, μεταφράζοντας ποιήματα του Παλαμά και γράφοντας περί της δημοτικής γλώσσας.

Η αγάπη, η αγωνία και η έγνοια της κ. Μαρίκας για τη μόρφωση και την πνευματική-ψυχική καλλιέργεια των Σπαρτιατόπουλων, μαζί και η ιδιαίτερη αγάπη της για τη Μουσική και τον Πολιτισμό και η θέλησή της να ανεβάσει το γενικότερο Πολιτιστικό επίπεδο της πόλης της, την οδήγησε σε σύντονες ενέργειες για να ιδρυθεί στη Σπάρτη και παράρτημα του Εθνικού Ωδείου, του οποίου τη στέγαση και στελέχωση στήριξε με όλες της τις δυνάμεις.

Το Εθνικό Ωδείο υπήρξε ο πρώτος (και για πολλά χρόνια ο μόνος) ελληνικός εκπαιδευτικός και πολιτιστικός φορέας, ο οποίος ίδρυσε παραρτήματα στην ελληνική επαρχία και τα στελέχωσε με άξιους συνεργάτες που είχαν πίστη στα μεγάλα ιδανικά της ποιοτικής μουσικής εκπαίδευσης και τέχνης. Το Εθνικό Ωδείο, παράρτημα Σπάρτης, επηρέασε βαθύτατα τη μουσικο-εκπαιδευτική και καλλιτεχνική ζωή της Σπάρτης και συνεχίζει έως και σήμερα το σημαντικότατο έργο του στην πόλη μας.

Ήταν, δε, τέτοια η προσήλωση τής κ. Μαρίκας Παπαηλιού στην ίδρυση και λειτουργία του Ωδείου, ώστε εγκατέστησε πιάνο στο ισόγειο του σπιτιού της, για να καλύψει τις ανάγκες μελέτης κι εξάσκησης των παιδιών εκείνων, που αγαπούσαν τη μουσική και ήθελαν να σπουδάσουν, αλλά οι οικογένειές τους δεν είχαν τις οικονομικές δυνατότητες για την απόκτηση του αναγκαίου για τις σπουδές τους πιάνου.

Με την ίδρυση του Γαλλικού Ινστιτούτου και του Εθνικού Ωδείου στη Σπάρτη, η κ. Μαρίκα Νικολοπούλου-Παπαηλιού είχε, πλέον, ολοκληρώσει (με τον καλύτερο τρόπο) τα οράματά της για τον τόπο και τους ανθρώπους του, αφού (όλοι αναγνωρίζουν) δεν υπάρχει τίποτε πολυτιμότερο για μια κοινωνία από τη Μόρφωση και τον Πολιτισμό. Η 10ετία του ’50 έδυε, μια νέα εποχή ανέτελλε για τη χώρα, η κ. Μαρίκα ήταν ήδη 60 ετών και, σίγουρα, κάνοντας αναδρομή στα χρόνια που πέρασαν, θα ένιωθε βαθιά ικανοποίηση και πληρότητα πνεύματος και ψυχής, γιατί αγωνίστηκε τον «αγώνα τον καλό», τον αγώνα για την κοινωνία και για τον συνάνθρωπο, που τίποτε δεν υπάρχει ανώτερό του.

Η κ. Μαρίκα, πριν ακόμα διαμορφωθεί και λάβει υπόσταση ο όρος «κοινωνία των πολιτών», υπήρξε μια οραματίστρια – πρωτοπόρος αυτής της κοινωνίας, ως μία ενεργός πολίτης, η οποία είχε πλήρη συνείδηση του γεγονότος ότι μόνο μέσα από τη δραστηριοποίηση των πολιτών μπορούν να επιτευχθούν οι θετικές εκείνες αλλαγές που έχει ανάγκη ο τόπος και η κοινωνία. Η κ. Μαρίκα Παπαηλιού με τη δράση και το διαρκές ενδιαφέρον της για την κοινωνία και τα προβλήματά της, έδινε παράδειγμα ζωής κι ενεργοποίησης προς τους συμπολίτες της, πως μόνο με την ενεργοποίησή τους μπορούν να αντιμετωπίσουν και να δώσουν λύσεις στα προβλήματα που τους απασχολούν και ταλανίζουν την κοινωνία τους.

Δεν ξέρουμε αν υπήρξε «στέφανος δόξης και τιμής» για την κ. Μαρίκα από την θεσμική έκφραση της τοπικής κοινωνίας. Στον τάφο της, η ίδια, γράφει ότι τιμήθηκε με «μετάλλια εξαιρέτων πράξεων». Μακάρι, τα μετάλλια αυτά, να προέρχονταν από την πόλη της ως αναγνώριση της τεράστιας και ανιδιοτελούς προσφοράς της προς αυτήν. Δυστυχώς, δεν διασώθηκε κάτι από αυτά. Μια φήμη, που έφτασε έως την οικογένειά της, διέσωσε, ότι τα μετάλλια αυτά (ή τουλάχιστον κάποιο από αυτά) τα (το) προσέφερε η κ. Μαρίκα στην οικογένεια του ήρωα Δικηγόρου και ηγετικού στελέχους του ΕΑΜ Λακωνίας Γ. Γιατράκου, τον οποίο εκτέλεσαν οι γερμανοί στο Μονοδέντρι μεταξύ 118 πατριωτών Σπαρτιατών, ως ένδειξη Τιμής και Σεβασμού στον απέραντο πόνο και στην εθνική προσφορά του.

Από τους επαίνους και τα μετάλλια που φαίνεται να έλαβε η κυρία Μαρίκα έχει διασωθεί στο Αρχείο της μόνο μια χειρόγραφη αφιέρωση της σημαντικής Ελληνίδας Παιδαγωγού και Λογοτέχνιδος Αντιγόνης Μεταξά (θείας Λένας), 1905-1971, για την οποία αφιέρωση καμάρωνε και σεμνυνόταν η κ. Μαρίκα (την έγραψε -άλλωστε – και πάνω στον τάφο της).

Η επιστολή αυτή είναι μια λιτή επιτομή της μεγάλης και σημαντικής προσφοράς της Μαρίκας Παπαηλιού προς τη Σπάρτη, προς την Πατρίδα και προς την Κοινωνία:

«ΕΙΣ ΤΗΝ

ΑΚΟΥΡΑΣΤΟΝ ΕΡΓΑΤΡΙΑ

ΚΑΘΕ ΚΑΛΟΥ

ΚΑΙ ΩΡΑΙΟΥ»

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΜΕΤΑΞΑ

Βαθιά «πολιτικό όν» η κ. Μαρίκα ήταν φυσικό, εκτός από τη σημαντική κοινωνική και πολιτιστική δράση της, να ενδιαφέρεται και για τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Ελλάδα και στον κόσμο. Γι’ αυτό ενημερωνόταν συνεχώς από τις εφημερίδες και κρατούσε στο αρχείο της αποκόμματα άρθρων και ειδήσεων που την ενδιέφεραν. Σε εποχές που η γυναίκα ήταν «εξορισμένη» από τον δημόσιο χώρο στον οποίο δικαιώματα είχαν μόνο οι άντρες (ενώ οι γυναίκες ήταν προορισμένες μόνο για τον «ιδιωτικό»), η κ. Μαρίκα Νικολοπούλου-Παπαηλιού ενδιαφερόταν ζωηρά για την πολιτική κατάσταση του καιρού της και συμμετείχε ενεργά ως πολίτης (όσο, τουλάχιστον, της επέτρεπαν οι στενές κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες της εποχής της). Αποκόμματα άρθρων και ειδήσεων πολιτικού χαρακτήρα που βρίσκονται στο προσωπικό της αρχείο, δείχνουν μια ποιοτική ενασχόληση κι ένα ειλικρινές ενδιαφέρον για τα πολιτικά πράγματα του καιρού της στην Ελλάδα και στον κόσμο.

Από την εποχή του Εμφυλίου (1946-1949), αλλά ακόμα περισσότερο μετά από αυτόν, η μορφή που προσέλαβαν οι κομματικοί σχηματισμοί στο ελληνικό κοινοβούλιο απέκτησε τρι-παραταξιακό χαρακτήρα: Δεξιά Κέντρο - Αριστερά.

Στις αρχές 1950, οι δυνάμεις του Κέντρου (Ε.Π.Ε.Κ.- Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου) κατάφεραν να αποκτήσουν την εξουσία και να κυβερνήσουν, με αρχηγό τον Στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα, για μισή σχεδόν τετραετία. Η κυβέρνηση του Πλαστήρα τελούσε, όμως, υπό την ασφυκτική κηδεμονία των Αμερικανών (όπως, άλλωστε, και οι επόμενες κυβερνήσεις) και γι’ αυτό δεν είχε ευχέρεια ελιγμών, ενώ, παράλληλα, δεν είχε μεγάλη ισχύ στο πολιτικό πεδίο. Με την εκλογική ήττα της Ε.Π.Ε.Κ., το 1952, έλαβε τέλος η προσπάθεια της πολιτικής συναίνεσης και της κοινωνικής συμφιλίωσης.

Η Αριστερά, η οποία είχε εξοστρακιστεί (μετά την ήττα του Εμφυλίου) από την πολιτική ζωή της χώρας, βρήκε έκφραση (1951) στη σύσταση της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (Ε.Δ.Α.), η οποία αναδείχτηκε σε σημαντικό πολιτικό σχηματισμό, καλύπτοντας μιαν ΕΑΜογενούς προέλευσης κεντροαριστερά, παρ’ όλο που ήταν αποκλεισμένη από τα κέντρα λήψης αποφάσεων.

Μετά το 1952 κυριάρχησε η Δεξιά, πρώτα με τον Ελληνικό Συναγερμό του Στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου και ύστερα με την Ε.Ρ.Ε. του Κων/νου Καραμανλή.

Η κ. Μαρίκα, φαίνεται, ότι και στην πολιτική, υπερασπιζόταν τις ιδέες, τις θέσεις και τις απόψεις της με τρόπο αδιάλλακτο (με το ίδιο πάθος και την ίδια πυγμή που αγωνιζόταν διαρκώς και για τις κοινωνικές της πεποιθήσεις) έτσι όπως δείχνει ένα σπαρταριστό περιστατικό που έχει διασωθεί προφορικά:

Στις εκλογές του 1950, μεταξύ των κομμάτων που έλαβαν μέρος (26 συνολικά!!!) ήταν και το «Εθνικόν Αγροτικόν Κόμμα - Χιτών» με αρχηγό τον Γεώργιο Γρίβα. Ο Κων/νος Τσαλδάρης, επικεφαλής του δεξιού Λαϊκού Κόμματος, πρότεινε στον Γρίβα συνεργασία (όπως είχε κάνει και το 1946) προσφέροντάς του 20 έδρες στη Βουλή, αλλά ο Γρίβας αρνήθηκε και πάλι. Ο σύζυγος της κ. Μαρίκας, ο κ. Σπύρος Παπαηλιού ήταν με το μέρος του Γρίβα, ενώ η χειραφετημένη και πολιτικά από τον άντρα της κ. Μαρίκα φαίνεται ότι ήταν προσκείμενη σε άλλο κόμμα, μάλλον στο Λαϊκό Κόμμα του Τσαλδάρη.

Κατά την προεκλογική περίοδο του 1950, ο Γρίβας ήρθε να μιλήσει στη Σπάρτη, σε συγκέντρωση οπαδών του, στον χειμερινό κινηματογράφο ΦΛΟΡΑΛ.

Εκεί θα τον προσφωνούσε ο σύζυγος της κ. Μαρίκας, ο Σπύρος Παπαηλιού, οι οποίος συνέγραψε και την απαραίτητη για την περίσταση ομιλία – προσφώνηση. Απ’ ό,τι φαίνεται στο σπίτι θα υπήρχε σφοδρή πολιτική αντιπαράθεση, πράγμα που οδήγησε την κ. Μαρίκα, λίγο πριν ο άντρας της φύγει για την εκδήλωση, να του πάρει από την εσωτερική τσέπη του σακακιού του την ομιλία, χωρίς αυτός να το αντιληφθεί.

Ο κ. Σπ. Παπαηλιού ανακάλυψε την «κλοπή» την τελευταία στιγμή, σίγουρα θα βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση και αμηχανία πάνω στο βήμα, ενώπιον του Γρίβα και των συγκεντρωμένων οπαδών του, και (ίσως) μίλησε «από στήθους», σύμφωνα με όσα θυμόταν, πνέοντας μένεα κατά της συζύγου του γι’ αυτό που του «σκάρωσε».

Τελικά το κόμμα του Γρίβα «πάτωσε» στις εκλογές και δεν έβγαλε ούτε μία έδρα, δικαιώνοντας (τρόπον τινά) την κ. Μαρίκα και γεμίζοντας απογοήτευση και πίκρα τον «ηττημένο» σύζυγό της.

Ο δισέγγονος της κ Μαρίκας, ο Χάρης, ακούγοντας αυτήν την ιστορία για τον λόγο του παππού, που η γιαγιά είχε εξαφανίσει απ’ την τσέπη του, είπε στη μητέρα του Μαρία, κάνοντας ένα εύστοχο λογοπαίγνιο με το όνομά της:

«Η γιαγιά σου ήταν η …Μάτα Χάρι».

Κάπου εκεί στα 1960, η κ. Μαρίκα-Νικολοπούλου Παπαηλιού ήταν, πλέον, μια ξεχωριστή, δυναμική και σημαίνουσα προσωπικότητα της Σπάρτης. Με συγκεκριμένες και συνειδητές επιλογές, πράξεις και αποφάσεις ζωής διαμόρφωσε αυτό που τελικά έγινε. Στο ερώτημα, ποιες ήταν οι συνθήκες και τα υλικά του υπόβαθρου που ανέδειξαν την κ. Μαρίκα σε σημείο αναφοράς της Σπάρτης εκείνης της εποχής, η απάντηση βρίσκεται στις κοινωνικές επιλογές που έκανε ως γυναίκα και ως ενεργός πολίτης. Η χαρισματική της προσωπικότητα της έδινε μιαν ικανότητα μοναδική στο να επιβάλλεται με την παρουσία της σε κάθε περιβάλλον, απολαμβάνοντας την αναγνώριση και την εκτίμηση των άλλων, ακόμα κι όταν αυτοί ήταν «υψηλά ιστάμενοι»:

Στα 1961, λ.χ., ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος επισκέφθηκε τη Σπάρτη. Η κ. Μαρίκα Παπαηλιού, με το κύρος και την καταξίωση που διέθετε, στάθηκε δίπλα του στην εξέδρα μπροστά από τη Λέσχη (μεταξύ πολλών επισήμων) αγέρωχη και άνετη, συζητώντας μαζί του ποιος ξέρει τι. Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας η κ. Μαρίκα έχει σημειώσει:

«Ιανουάριος 1961

Επιδότησις βιβλιαρίων αποκαταστάσεως απόρων κορασίδων υπό της Α.Υ. του Διαδόχου.

Πλατεία Σπάρτης»

Στα 1963, πάλι, ο αρχηγός της Ε.Ρ.Ε., Κων/νος Καραμανλής επισκέφθηκε τη Σπάρτη στα πλαίσια της προεκλογικής του περιοδείας και μίλησε προς τους Σπαρτιάτες από τον εξώστη του Δημαρχείου. Μετά την ομιλία του κατέβηκε τη μαρμάρινη σκάλα του Δημαρχείου με την κ. Μαρίκα στο πλευρό του. Γράφει πίσω από τη φωτογραφία η κ. Παπαηλιού:

«Σπάρτη 19 Οκτωβρίου 1963

Μετά την ομιλίαν του Καραμανλή εις το Δημαρχείον Σπάρτης.

Με επήρε ιδιαιτέρως και εκατέβημεν να φωτογραφισθούμε μαζί.»

Τελικά ο Κ. Καραμανλής ηττήθηκε από τον Γ. Παπανδρέου στις εκλογές του 1963, έφυγε για το Παρίσι και ο σύζυγος της κ. Μαρίκας, ίσως, πήρε τη ρεβάνς, για εκείνο το επεισόδιο το 1950.

Ύστερα απ’ αυτές τις αναφορές, ίσως κάποιος σχολιάσει:

«Α! Δεξιά ήταν η κ. Μαρίκα».

«Ε, και;» είναι η απάντηση.

Σημασία για έναν άνθρωπο δεν έχει η ταμπέλα που του κρεμάμε (πολλές φορές από σκοπιμότητα) αλλά το πώς αυτός ο άνθρωπος δρα μέσα στην κοινωνία και τι προσφέρει σ’ αυτή. Και, πάντως, σωστό είναι να κρίνουμε τους ανθρώπους με τα αντικειμενικά κριτήρια της εποχής τους κι όχι με τα υποκειμενικά κριτήρια της δικής μας εποχής.

«Το αριστερός ή δεξιός είναι μάλλον μια προκατάληψη, ένας αυθαίρετος αυτοπροσδιορισμός, παρά ιδεολογική θέση».

(Αντ. Παπακώστας, «Τι είναι δεξιό και τι αριστερό για τον Ελληνα;», 30-10-2018, Protagon.gr)

Διανύοντας, τότε, τη 10ετία των εξήντα χρόνων της, η κ. Μαρίκα, θα είχε σίγουρα αρχίσει να κάνει «ταμείο ζωής», έναν απολογισμό, δηλαδή, ένα ταξίδι αναμνήσεων στα χρόνια που έφυγαν και μια «απογραφή» όλων των επιλογών της. Είναι σίγουρο πως το τελικό αποτέλεσμα θα την έκανε να νιώθει πληρότητα και ικανοποίηση, αφού και την κοινωνία και τους συνανθρώπους της υπηρέτησε ανιδιοτελώς ως φιλότιμος και άοκνος εργάτης, αλλά ΚΑΙ κοινωνική σκαπανέας υπήρξε, προετοιμάζοντας ένα καλύτερο μέλλον για τις επόμενες γενιές.

Για τους σπουδαίους ανθρώπους, τη ζωή και τον χαρακτήρα τους, δεν μαρτυρούν, μόνο, τα μεγάλα και σημαντικά έργα τους αλλά κι εκείνα τα «μικρά» της καθημερινότητας, που (πολλές φορές) μένουν, λόγω σεμνότητας, στην αφάνεια. Ίσως, αυτά τα μικρά και καθημερινά, που αφορούν τη σχέση των σημαντικών ανθρώπων με τους απλούς και καθημερινούς ανθρώπους της κοινωνίας, να έχουν περισσότερη αλήθεια και αξιοπιστία στη μαρτυρία τους.

Λόγου χάρη, ο Τάκης Ηλ. Σταθάκος υπήρξε ένας ξεχωριστός Σπαρτιάτης με μεγαλείο ψυχής, πνεύματος και αξιοσύνης, που άφησε πίσω του μνήμες άσβεστες και παρακαταθήκες ζωής απαράγραπτες. Ένας απλός εμποροϋπάλληλος ήταν, αλλά έδρασε μέσα στην κοινωνία της Σπάρτης και προσέφερε σ’ αυτήν, τόσο με την τίμια ζωή και εργασία του, όσο και με την πνευματική του δημιουργία, την ενασχόλησή του με τον αθλητισμό (τερματοφύλακας του ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟΥ) και τη συνδικαλιστική του δράση στο ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΠΑΡΤΗΣ μέσω του Σωματείου Εμποροϋπαλλήλων Σπάρτης. Ο Τάκης Ηλ. Σταθάκος υπήρξε και ποιητής με έμφυτο ταλέντο και ξεχωριστή ευαισθησία, δημοσιεύοντας - επί σειρά ετών - ποιήματά του στην ιστορική εφημερίδα «ΞΕΝΎΧΤΗΣ» του Ντίνου Κουβαράκου.

Κάποια στιγμή, εκεί στα 1969, θέλησε να εκδώσει τα ποιήματά του, αλλά η φτώχεια ήταν ανυπέρβλητο εμπόδιο. Τελικά, όμως, τα κατάφερε. Το «πώς», το αναγράφει στον πρόλογο της Ποιητικής του Συλλογής, την οποία εκτύπωσε στο Τυπογραφείο του αείμνηστου Ανδρέα Χιώτη και την οποία διένειμε ΔΩΡΕΑΝ:

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΕΞΗΓΗΣΙΣ

Τα ποιηματάκια αυτά δεν θα γινόντουσαν ποτέ βιβλίο, εάν μερικοί Σπαρτιάτες που τα διάβαζαν στον «ΞΕΝΥΧΤΗ» δεν με παρώτρυναν.

Με δικούς μου οικονομικούς πόρους, μόνον, ουδέποτε θα μπορούσα να προβώ εις τοιούτον εγχείρημα, διότι είμαι πτωχός. Δια τούτο εκφράζω απείρους ευχαριστίας μου στις δύο ευγενικές κυρίες της Σπάρτης και στον ένα αλτρουιστήν συνάδελφόν μου που με εβοήθησαν οικονομικώς. Και οι τρεις των μου ζήτησαν να μη δημοσιεύσω τα ονόματά των και, παρά την θέλησή μου, το κάνω. (…)»

Όμως, σ’ ένα αντίτυπο της Ποιητικής Συλλογής του Τάκη Ηλ. Σταθάκου, που βρίσκεται στο Αρχείο της κ. Μαρίκας Παπαηλιού, είναι γραμμένη απ’ το χέρι του η εξής αφιέρωση:

«Με άπειρον σεβασμόν και χίλιες ευχαριστίες για την βοήθειάν της, προσφέρω αυτό το βιβλίο εις την σεβαστήν κυρίαν Μαρίκα Παπαηλιού, ως ενθύμιον.

Ο Στιχοσυνθέτης

ΤΑΚΗΣ ΗΛ. ΣΤΑΘΑΚΟΣ

Σπάρτη 7-7-1969

Μια απλή αφιέρωση καρδιάς, που φανερώνει και μαρτυρά ότι η κ. Μαρίκα ζούσε μέσα στην κοινωνία και συνέχιζε, πάντα, να βοηθά και να συμπονά τους συνανθρώπους της που είχαν ανάγκη, ότι ήταν μια σεμνή προσωπικότητα που ό,τι έκανε το έκανε ως περίσσευμα καρδιάς και Αγάπης κι όχι για το «θεαθήναι» (Αὕτη γὰρ ἐστιν ἡ βασίλισσα τῶν ἀρετῶν… Ιωάννης ο Χρυσόστομος) και, τέλος, ότι ο Πολιτισμός, η Καλλιέργεια και η Πνευματική Δημιουργία ήταν πάντα μέσα στις κορυφαίες επιλογές της ζωής και της δράσης της. Μέσα σ’ αυτά τα μεγάλα και υψηλά η κ. Μαρίκα ήταν και στην καθημερινή ζωή της απλή, καταδεκτική, καλόκαρδη, ειλικρινής, πάντα χαμογελαστή, ετοιμόλογη αλλά και… ισχυρογνώμων όταν είχε άποψη για κάτι.

Ας αφήσουμε εδώ τον Τάκη Η. Σταθάκο να μοιραστεί μαζί μας ένα ποίημά του από τη μία και μοναδική Συλλογή που κατάφερε να εκδώσει με τη χορηγία ΚΑΙ της κ. Μαρίκας Παπαηλιού, με τίτλο: «Ζουμπούλια του Ταϋγέτου».

ΑΥΤΟ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ

Δε ζω εγώ μες στη βουή κι ο κόσμος δε μ’ αρέσει.

Μ’ αρέσει να ’μαι μοναχός, μακρυά από κάθε αντάρα,

σ’ ένα δωμάτιο ήσυχο, κλεισμένο, που στη μέση

απ’ το νταβάνι ολόχρυση να κρέμεται λυχνάρα

και να μου φέγγει στο χαρτί να σέρνω το μολύβι,

σκορπίζοντας πάνω σ’ αυτό του στοχασμού τ’ ανθάκια,

τα όνειρά μου τα γλυκά, εκείνο που με θλίβει,

τις πιο μεγάλες μου χαρές, τα πιο πικρά φαρμάκια!

Σπάρτη 20-10-1940

Κοντά σ’ αυτό, όταν, στα 1975, η κ. Μαρίκα απέστειλε μιαν επιστολή προς τον τεχνίτη Γιώργο Μαζαράκη από Μολάους, σχετικά με το αρτιφισιέλ που είχε κάνει στην πρόσοψη του σπιτιού της, εκείνος της απαντά ότι θα ανέβει το συντομότερο στη Σπάρτη για να δει αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα, της λέει να μην ανησυχεί και (καταλήγοντας) της γράφει:

«Η καλή σας καρδιά και η αγαθή σας ψυχή θα μας μείνουν αναμνήσεις.»

«Μικρές» κουβέντες…μεγάλες αλήθειες!

Αξίζει, στο σημείο αυτό, να γραφτούν δυο λόγια για το όμορφο, αυτό, σπίτι της οικ. Παπαηλιού:

Πρόκειται για υπέροχο δείγμα αρχιτεκτονικής του ’30 (οικοδομική άδεια 1931) , όταν άρχισαν να χτίζονται τα πρώτα «σύγχρονα» σπίτια της Σπάρτης.

Διώροφο σπίτι, με αυλή και κήπο, με απλές, οριζόντιες και κάθετες αρχιτεκτονικές γραμμές, που κερδίζει το βλέμμα με την αρτιφισιέλ επιφάνειά του και τον πανέμορφο εξώστη του, ο οποίος «σκιάζεται» με πέργκολα, στηριγμένη σε τέσσερις χαριτωμένες και φινετσάτες κολόνες.

Ένα ξεχωριστό κτίσμα της Σπάρτης, που δείχνει ότι το σύγχρονο μπορεί να κάνει συντροφιά με την αισθητική.

Το σπίτι αυτό συνδέθηκε και με τη ζωή των παιδιών της περιοχής, εκείνης της εποχής, λόγω της γειτνίασής του με το θερινό σινεμά ΡΕΞ, το οποίο βρισκόταν απέναντί του, στη διασταύρωση των οδών Λεωνίδου και Λυκούργου. Τα παιδιά της γειτονιάς, σαν σουρούπωνε, σκαρφάλωναν τα κάγκελα της αυλής του σπιτιού, έμπαιναν στον εσωτερικό χώρο, ανέβαιναν από την πίσω σιδερένια, στριφογυριστή σκάλα στην ταράτσα του σπιτιού και παρακολουθούσαν από εκεί τις προβολές των ταινιών του ΡΕΞ. Αξέχαστες εποχές για μοναδικούς ανθρώπους, στιγμές της Σπάρτης που φαίνεται να έσβησαν, αλλά (ευτυχώς) συνεχίζουν να ζουν στην ψυχή των παιδιών της εποχής εκείνης, που με κάθε ευκαιρία τις μοιράζονται απλόχερα.

Σήμερα, το σπίτι αυτό ανήκει στην εγγονή της κ. Μαρίκας, την κ. Μαρία Παπαηλιού-Σκαρβέλη, η οποία κρατά ανοιχτά τα πορτοπαράθυρά του, το φροντίζει με αγάπη και συγκίνηση, ψηλαφίζει –καθημερινά- την ιστορία και τη ρίζα της οικογένειας που έζησε εκεί και νιώθει τη θαλπωρή της μέσα από τα θυμήματα που έχουν μείνει πίσω. Και, σίγουρα, θα είναι στιγμές που νιώθει πως η γιαγιά και ο παππούς και ο πατέρας της κάπου εκεί τριγυρίζουν στις κάμαρες , στην αυλή και στον κήπο, και χαίρονται που το σπίτι τους λούζεται, ακόμα, απ’ το φως του ήλιου και που το αεράκι αναδεύει, ακόμα, τις κουρτίνες, μπαίνοντας επισκέπτης απ’ τ’ ανοιχτά παράθυρα.

Καμιά φορά αργά το βράδυ

ξαναγυρίζω στο παλιό μας σπίτι

με προσμονή την πόρτα ανοίγω

αναζητώντας μέσα στο σκοτάδι

κι εγώ δεν ξέρω τι αναζητώντας

με το κλειδί στο χέρι ακόμα

το σιδερένιο εκείνο, το μεγάλο

από δωμάτιο σε δωμάτιο τριγυρίζω

αγγίζοντας, μυρίζοντας και βλέποντας σχεδόν

σε κάθε αέρινο μου βήμα

μήπως και είναι κάπου εδώ

πάντα ζεστό το χέρι του πατέρα

του αδερφού μου η προστατευτική αγριάδα

κι αυτή της μάνας μου

η πανταχού παρούσα απουσία

μήπως και είναι εδώ

το καλογυαλισμένο μας βαρύ τραπέζι

η φωτογραφία που χαμογελάει στον τοίχο

με τα πολύχρωμά του σχέδια το χαλί

μήπως και είναι εδώ

το πάτωμα, οι τοίχοι, το ίδιο το σπίτι

μήπως ακόμα μπαίνει από την μπαλκονόπορτα

η απέραντη πλατεία που αγαπούσα

και ξαφνικά καταλαβαίνω ότι κλαίω

κλαίω απελπισμένα στ’ όνειρό μου

τα δάκρυά μου όλα τα θαμπώνουν

όλα όσα το φως της μνήμης καταυγάζει

(Τόλης Νικηφόρου - κι εγώ δεν ξέρω τι αναζητώντας)

Στα 1969 έφυγε από τη ζωή ο σύζυγός της κ. Μαρίκας, ο Σπύρος Παπαηλιού, και η κ. Μαρίκα, με ηρεμία και γαλήνη ψυχική, άρχισε να σκέφτεται και να σχεδιάζει το δικό της μεγάλο «πέρασμα», αυτό που βρίσκεται μπροστά σε κάθε άνθρωπο σε κάθε στιγμή, σαν ένα απόλυτο όριο που βάζει σύνορα, αλλά - συγχρόνως - χτίζει την ύπαρξή του. Η κ. Μαρίκα, λόγω χαρακτήρα, προσωπικότητας και τρόπου ζωής και σκέψης, είχε καταφέρει (φαίνεται) να πετύχει τη μεγάλη νίκη της Ζωής και την ήττα του Θανάτου. Να πετύχει, δηλαδή, τη λεγόμενη «συμβολική αθανασία», όχι καταπιέζοντας εντός της την ιδέα του θανάτου, αλλά μέσω των απογόνων που άφηνε πίσω της, μέσα από την πίστη της στον Θεό και, κυρίως, μέσα από το έργο που προσέφερε απλόχερα στην κοινωνία και το οποίο θα ζούσε μετά απ’ αυτήν.

«Ο φόβος για τον θάνατο είναι επακόλουθο του φόβου για τη ζωή. Όποιος ζει μια γεμάτη ζωή, είναι έτοιμος να πεθάνει ανά πάσα στιγμή.» (Μαρκ Τουέιν)

Έτσι, με απόλυτη ψυχραιμία, θάρρος ψυχικό, διαύγεια πνεύματος, οργάνωση και σχεδιασμό (όπως έκανε σ’ όλη της τη ζωή), αγόρασε, τo 1974, οικογενειακό τάφο, προς 8.500 δρχ , μέσω του δήμου Σπάρτης, στο νεκροταφείο του Α. Γεωργίου. Στις 22 Ιανουαρίου 1976, η κ. Μαρίκα, συνέταξε και ιδιωτικό συμφωνητικό με τον Σπαρτιάτη τεχνίτη μαρμάρων Κων/νο Σγούρδα για την κατασκευή του τάφου της, έναντι 28.000 δρχ.

Πράγματι, ο τάφος κατασκευάστηκε σύμφωνα με τις οδηγίες της κι έμεινε εκεί, μοναδικό κενό και καινό μνημείο στο νεκροταφείο του Α. Γεωργίου Σπάρτης, σαν ένα καινούριο και περιποιημένο σπίτι που, απλά, περιμένει τον νοικοκύρη του να το κατοικήσει.

Η κ. Μαρίκα πλήρωνε κάθε χρόνο τα αναλογούντα δημοτικά τέλη εκ 1.000 δρχ για τον τάφο της και ήταν, μάλιστα, τόσο τυπική, ώστε τηρούσε ειδικό φάκελο, στον οποίο τοποθετούσε κάθε έγγραφο που είχε σχέση μ’ αυτόν, πράγμα που δείχνει πόσο σημαντική υπόθεση ήταν γι’ αυτήν η εξασφάλιση και η κατασκευή του μνημείου της. Σε έναν υποφάκελο του φακέλου αυτού είχε σημειώσει ιδιογράφως τα εξής:΄

Δημαρχείον

22 Νοεμβρίου 1974

Εντός, χαρτιά αγοράς τάφου μου

Μαρίκα Παπαηλιού

Το 1981 η κ. Μαρίκα αισθάνθηκε πως έπρεπε να εκπληρώσει ένα Χρέος που φαίνεται ότι την βάραινε από την πρώτη μέρα του γάμου της με τον Σπύρο Παπαηλιού: Να τιμήσει, δηλαδή, τη μνήμη και τη θυσία, υπέρ πατρίδος, του αδερφού του άνδρα της, του Κωστή Ν. Παπαηλιού, εφέδρου Ανθυπολοχαγού, Δικηγόρου Σπάρτης.

Προς εκπλήρωση του Χρέους αυτού, η κ. Μαρίκα, απέστειλε επιστολή προς τον τότε Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού (Γ.Ε.Σ.) Στρατηγό Αγαμέμνονα Γκράτσιο, στις 17 Απριλίου 1981, στην οποία έγραψε και τα εξής:

«Κύριε Γκράτσιο

Θα σας απασχολήσω κάτι ακόμη. Η οικογένειά μας είχε προσφέρει διακεκριμένας υπηρεσίας και θυσίας εις την πατρίδα μας.

Στις 5-8-1921, ανήμερα του Σωτήρος, εφονεύθη ο αδελφός του ανδρός μου Κωστής Παπαηλιού, έφεδρος ανθυπολοχαγός , Δικηγόρος, εις Τουλού-Μπουνάρ Μικράς Ασίας, αφού εκράτησε τη Μάχη και κατά τα πρακτικά του Στρατού εφόνευσε με τους άνδρες του 2.000 Τούρκους.

Σας παρακαλώ να κοιτάξετε στα Ιστορικά σας Αρχεία περί της αληθείας, και μου επιτρέψητε, ιδίων μας εξόδων, να του κάμωμεν μίαν προτομήν.

Επρόκειτο περί εκλεκτής φυσιογνωμίας και μεγάλου πατριώτου.

Ευχαριστώ

κ. Μαρίκα Παπαηλιού»

Ύστερα από την έγκριση που (προφανώς) έλαβε, η κ. Μαρίκα, προχώρησε άμεσα στις απαραίτητες ενέργειες, αναθέτοντας στον εξέχοντα γλύπτη και χαράκτη Νικόλα (Νικόλαος Παυλόπουλος, 1909-1990) να φιλοτεχνήσει την προτομή του Κωστή Παπαηλιού.

Όταν η προτομή ετοιμάσθηκε, η κ. Μαρίκα έκανε τις απαραίτητες ενέργειες προς τη μεριά του Δήμου Σπάρτης και η προτομή στήθηκε στην Πλατεία Γ. Σαϊνοπούλου, στο Ν. Κόσμο, με την επιγραφή που υπαγόρευσε η ίδια και χάραξε ο γλύπτης:

Κων/νος Ν. Παπαηλιού

Έφεδρος ανθυπολοχαγός

Δικηγόρος Σπάρτης

Ηρωικώς μαχόμενος με τους άνδρας του,

εφονεύθη την 5/8/1921

εις Τουλού – Μπουνάρ της Μικράς Ασίας,

εξοντώσας με την μονάδα του 2.000 άνδρας του εχθρού.

Ανακοινωθέν Γενικού Επιτελείου Στρατού, αυθημερόν.

Η μάχη στο Τουμλού Μπουνάρ (τοποθεσία στην ευρύτερη περιοχή της Κιουτάχειας) δόθηκε τον Αύγουστο του 1921 από το 34ο Σύνταγμα Πεζικού, σε βοήθεια του οποίου ήρθε το 5/42 Σύνταγμα των Ευζώνων του Στρατηγού Ν. Πλαστήρα. Μετά από σφοδρό και ηρωικό αγώνα οι Έλληνες σημείωσαν περιφανή νίκη κατά των Τούρκων. Αυτόπτες μάρτυρες καταθέτουν ότι μετά τη μάχη είδαν τον Πλαστήρα στη σκηνή του να κλαίει γιατί είχε χάσει 3 αξιωματικούς και 34 στρατιώτες του.

«Κλαίω γιατί έχασα τα καλύτερα παιδιά μου» έλεγε ο Μαύρος Καβαλάρης, που ήταν δεμένος με τους στρατιώτες και τους αξιωματικούς του. Μέσα στους 3 αυτούς Αξιωματικούς που σκοτώθηκαν πολεμώντας ηρωικά και με αυταπάρνηση στη Μάχη του Τουμλού-Μπουνάρ ήταν και ο Κωστής Ν. Παπαηλιού.

Ο έλεγχος του Τουμλού-Μπουνάρ από τον Ελληνικό Στρατό ήταν υψίστης σημασίας, γιατί, αν το κατείχαν οι Τούρκοι, θα είχαν τη δυνατότητα να απειλήσουν τα μετόπισθεν του Ελληνικού Στρατού. Παράλληλα, σώθηκε ολόκληρο το Α΄ Σώμα Στρατού αλλά και η Ελληνική Στρατιά από την περικύκλωση.

Με τον τρόπο αυτό η κ. Μαρίκα εξεπλήρωσε το Χρέος της οικογένειάς της προς τον Κ. Παπαηλιού, δίνοντας, παράλληλα, και την ευκαιρία στη Σπάρτη να τιμήσει έναν Ήρωα από τα σπλάχνα της, τον οποίο αγνοούσε.

Δυστυχώς, η όμορφη αυτή και καλοφτιαγμένη προτομή του Ήρωα Κ. Παπαηλιού, παραμένει βανδαλισμένη πάνω από μια 20ετία, με τον δήμο Σπάρτης να αδιαφορεί στην υποχρέωση που έχει να την αποκαταστήσει.

Στην επιστολή αυτή προς τον Αρχηγό του ΓΕΣ η κ. Μαρίκα Νικολοπούλου-Παπαηλιού υπενθύμιζε, με αφορμή ρυμοτομικό πρόβλημα εγγύς της ιδιοκτησίας της, και κάτι άλλο:

«Τώρα που ανακαινίζεται η Στρ. Λέσχη έριξα και της εχάρισα μεσοτοιχία μεγάλης αξίας. Προς τούτο ερωτήσατε τον εδώ Διοικητήν κον Αραμπόν Γεώργιον. Επειδή αγαπώ τον Στρατό.»

Είναι κι αυτή μια από τις πολλές λεπτομέρειες της ζωής της, που δείχνει πως η κ. Μαρίκα της Σπάρτης, έβαζε το γενικό καλό πάνω από το προσωπικό, πάντα με διάθεση προσφοράς και αγάπης προς την κοινωνία.

Μέχρι το τέλος της ζωής της η έγνοια της για τον Άνθρωπο, τον Έλληνα και την Ελλάδα ήταν τόσο μεγάλη, ώστε, όταν δινόταν ευκαιρία (παρά τα χρόνια της) έγραφε κι έστελνε ομιλίες για εκφώνηση κι εκτός Ελλάδας, όπως (λ.χ.) μια χειρόγραφη ομιλία για την Επέτειο της 25ης Μαρτίου, αντίτυπο της οποίας βρίσκεται στο Αρχείο της, με τη σημείωση:

«Λόγος που θα εκφωνήσει η Λουίζα μου την 25η Μαρτίου 1980 εις Μίτσιγκαν Αμερικής» .

Η Λουίζα είναι η κόρη της κ. Μαρίκας, η οποία ζει έως και σήμερα, με την οικογένειά της, στις ΗΠΑ.

Τελικά, φαίνεται πως κάποια προαίσθηση ανάγκαζε την κ. Μαρίκα να νοιάζεται ώστε να τακτοποιήσει τις όποιες εκκρεμότητες ζωής είχε, αφού στα 1984, μόλις οχτώ χρόνια μετά την κατασκευή του τάφου της, ήρθε η στιγμή που με απαράμιλλο θάρρος καρτερούσε, αλλά και αγνοούσε, ταυτόχρονα:

Η κ. Μαρίκα πέθανε και ο τεχνίτης-μαρμαράς δεν είχε άλλο να κάνει, πέρα από το να σκαλίσει πάνω στη μαρμάρινη πλάκα του τάφου το όνομα και τις χρονολογίες γέννησης και θανάτου της:

Μαρίκα Σ. Παπαηλιού

1899-1984

Η εφημερίδα ΛΑΚΩΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ του Ανδρέα Χιώτη έγραψε, στις 26 Οκτωβρίου 1984:

Πέθανε η Μαρίκα Παπαηλιού

Πέθανε στην Αθήνα, όπου νοσηλευόταν, και κηδεύτηκε στην πόλη μας στις 21/10 η Μαρίκα Παπαηλιού, ετών 85.

Η εκλιπούσα ήταν γόνος της αρχοντικής οικογένειας των Νικολοπουλέων και είχε παντρευτεί τον αξιωματικό του στρατού αείμνηστο Σπύρο Παπαηλιού, με τον οποίο είχε αποκτήσει δύο παιδιά, άριστα αποκαταστημένα.

Η κοσμαγάπητη κυρά- Μαρίκα είχε αναπτύξει επί ολόκληρες δεκαετίες έξοχη κοινωνική και πατριωτική δράση, ιδίως ως Πρόεδρος της «Φανέλας του Στρατιώτη».

Τη μεγάλη προσφορά της επισήμανε και ο Δήμαρχος κ. Νικόλαος Σαχάμης, αποχαιρετώντας την μετά τη νεκρώσιμη ακολουθία, στην οποία χοροστάτησε ο σεβ. Μητροπολίτης κ. Ευστάθιος.

Στη μνήμη της Μαρίκας Παπαηλιού πρόσφεραν ο γιος της κ. Νίκος Παπαηλιού 10.000 δραχμές για τους ευαγείς σκοπούς της Ιεράς Μητροπόλεως Μονεμβασίας και Σπάρτης, η κόρη της κ. Λουίζα Κερχουλά 10.000 δραχμές υπέρ του μητροπολιτικού ναού της πόλεώς μας και 5.000 για το Γηροκομείο, η κ. Ελένη Μαυράκη 10.000 για το Άσυλο Ανιάτων Σπάρτης και η κ. Ελένη Ν. Νικολοπούλου και ο γιος της κ. Τάκης Νικολόπουλος 5.000 δραχμές για το γενικό φιλόπτωχο ταμείο της Μητροπόλεως.

Μερικά χρόνια αργότερα (2006), ήρθε να τη συντροφέψει εκεί στη μοναξιά της (σχετικά νωρίς) ο αγαπημένος της γιος, ο Νίκος Σ. Παπαηλιού.

Αλήθεια, ποιος μπορεί ποτέ να ξέρει, αν η ψυχή μιας μάνας που έχει φύγει, χαίρεται όταν πάει να τη συντροφέψει η ψυχή του παιδιού της ή – αντίθετα - κλαίει και οδύρεται; Αλήθεια, ποιος μπορεί ποτέ να ξέρει;

Μπορεί η Μαρίκα Νικολοπούλου-Παπαηλιού να έφυγε από τη ζωή στα 1984, όμως έμεινε αθάνατη στη συλλογική μνήμη της πόλης. Ακόμα και σήμερα οι απόγονοί της ακούνε από παλαιότερους Σπαρτιάτες λόγια της καρδιάς όπως:

«Να είστε περήφανοι για την κυρία Μαρίκα και για την προσφορά της».

Τούτες οι κουβέντες είναι το αμάραντο στεφάνι για την κ. Μαρίκα της Σπάρτης, η οποία αφιέρωσε όλη της τη ζωή για να ωφελήσει την πόλη και τους ανθρώπους της. Γιατί οι άνθρωποι μπορεί να φεύγουν, όμως εκείνο που μένει για πάντα άφθαρτο και αθάνατο είναι το έργο που έχουν προσφέρει στην κοινωνία και στον συνάνθρωπο, καθώς και οι αλήθειες ζωής και οι αρετές που τους διέκριναν.

Κι αν είναι εποχές που φαίνεται πως το έργο αυτό έχει ξεθωριάσει, όμως η αλήθεια είναι πως ό,τι καλό έργο πράξουν οι άνθρωποι δε χάνεται, αλλά μένει σαν σπόρος θαμμένος στη γη, που περιμένει μιαν άνοιξη για να φυτρώσει και να δώσει καρπούς.

Παραδείγματα ζωής όπως αυτά που άφησε πίσω της η κ. Μαρίκα Νικολοπούλου-Παπαηλιού αποτελούν πνευματικούς σηματοδότες για τις επόμενες γενιές, φωτεινή και λαμπροφόρα αχτίδα φωτός στην γκρίζα και αφυδατωμένη εποχή μας και πολύτιμη παρακαταθήκη για το μέλλον.

Η κ. Μαρίκα αγάπησε τη Σπάρτη και αφιέρωσε όλη της τη ζωή για να την υπηρετήσει με ανιδιοτέλεια, πίστη, ζήλο, θάρρος, σύνεση, συνέπεια, ήθος, αφοσίωση κι αίσθημα αυτοθυσίας.

Γι’ αυτό η Σπάρτη της οφείλει πολλά.

Γι’ αυτό η Σπάρτη δεν πρέπει να την ξεχάσει ποτέ.

Κι αν η κ. Μαρίκα της Σπάρτης δεν είναι σήμερα για μας παρά μόνο μία μνήμη, εμείς είμαστε το μέλλον της.

Ας είναι αιωνία η μνήμη της και η ψυχή της αναπαυμένη.

Πάνω στον τάφο της θα μπορούσαμε κι εμείς, οι σημερινοί Σπαρτιάτες, ως ένδειξη αγάπης κι ευγνωμοσύνης, να χαράξουμε, πλάι στα δικά της τα λόγια, και τούτα τα λόγια του Απ. Παύλου:

«Τον αγώνα τον καλόν ηγώνισμαι, τον δρόμον τετέλεκα, την πίστιν τετήρηκα · λοιπόν απόκειταί μοι ο της δικαιοσύνης στέφανος».

(*) Ευχαριστώ τον τέως Δήμαρχο Σπάρτης κ. Ματάλα Δημοσθένη, τον εκλεκτό συμπολίτη μας κ. Γεώργιο Γάββαρη και τον ανηψιό της κ. Μαρίκας, τον κ. Τάκη Νικολόπουλο, για την πολύτιμη βοήθειά τους στη συγγραφή του παραπάνω άρθρου, εις μνήμην της κ. Μαρίκας Νικολοπούλου - Παπαηλιού.

(**) Ιδιαιτέρως ευχαριστώ την εγγονή της κ. Μαρίκας (κόρη του Ν. Παπαηλιού), την κ. Μαρία Παπαηλιού - Σκαρβέλη, η οποία πρόθυμα έθεσε στη διάθεσή μου το Αρχείο της γιαγιάς της (έγγραφα και φωτογραφίες) και μέχρι την τελευταία στιγμή προσέθετε στοιχεία και πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση της κ. Μαρίκας.

Ακολουθήστε το notospress.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις