Αγορά τρακτέρ - Όλα όσα πρέπει να γνωρίζεις για να κάνεις σωστά την επιλογή σου (ΙΙ)
Πώς να επιλέξω τρακτέρ χωρίς να επιβαρύνω το κόστος της γεωργικής μου εκμετάλλευσης
Γράφει ο Δρ. Χ. Καβαλάρης*
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ. Σε προηγούμενο δημοσίευμα αναφερθήκαμε στην κρίσιμη απόφαση απόκτησης τρακτέρ και στις δαπάνες. Εξ ίσου ενδιαφέρον είναι το δεύτερο μέρος.
Τρακτέρ μεγαλύτερο από αυτό που απαιτούν οι ανάγκες μας
Ένας μεγάλος γεωργικός ελκυστήρας σε μια μικρή γεωργική εκμετάλλευση έχει πάντα ένα δυσανάλογα αυξημένο κόστος μεταβλητών και σταθερών δαπανών. Όμως, οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι και η επιλογή ενός μικρού γεωργικού ελκυστήρα μπορεί να στοιχήσει στην εκμετάλλευση.
Τρακτέρ μικρότερο από αυτό που απαιτούν οι ανάγκες μας
Όταν έχουμε επιλέξει μικρότερο από το απαραίτητο μέγεθος τρακτέρ, αυτό ενδεχομένως, κάποιες χρονιές με αντίξοες συνθήκες, να μη μπορεί να καλύψει έγκαιρα τις εργασίες που πρέπει να γίνουν. Αν, για παράδειγμα, δεν προλαβαίνουμε να προετοιμάσουμε έγκαιρα το χωράφι για να κάνουμε τη σπορά στην ώρα της, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια μειωμένη παραγωγή. Προκύπτει, δηλαδή, ένα έμμεσο κόστος από την απώλεια της παραγωγής, εξαιτίας μη εγκαιρότητας των εργασιών. Αυτό το κόστος επιβαρύνει και πάλι το μηχάνημα, γιατί σε αυτό ουσιαστικά οφείλεται.
Από τα παραπάνω, καθίσταται σαφές ότι η ορθή επιλογή των μηχανημάτων και δη του γεωργικού ελκυστήρα είναι καθοριστικής σημασίας για τη βιωσιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Για το ότι στην Ελλάδα έχουμε μεγάλα τρακτέρ, μεγαλύτερα από όσο θα έπρεπε, δεν ευθύνονται μόνο οι γεωργοί. Υπάρχει ένα διαχρονικό έλλειμμα σχεδιασμού της πολιτικής των επενδύσεων στον γεωργικό κλάδο. Και είναι η απουσία πληροφόρησης που οδήγησε και συνεχίζει να οδηγεί τους παραγωγούς, αλλά και πολλές φορές τους συμβούλους γεωπόνους αυτών, σε εσφαλμένες αποφάσεις.
Εργαλείο για την εκλογή του μεγέθους του ελκυστήρα
Το ΥΠΕΚΑ πρόσφατα, στα πλαίσια του Μέτρου 121, ζήτησε και τελικά υιοθέτησε μια μεθοδολογία για την εκλογή γεωργικού ελκυστήρα την οποία ανέπτυξε το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Το αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας ήταν η ανάπτυξη ενός αλγορίθμου ονόματι TEReS (Temporary Energy Requirements Satisfaction), ο οποίος σήμερα αποτελεί το επίσημο εργαλείο για την εκλογή του μεγέθους των ελκυστήρων στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις.
Με βάση το είδος των καλλιεργειών, τις απαραίτητες εργασίες και τις διαθέσιμες ημέρες για εργασία στο χωράφι, ο αλγόριθμος εκτιμά την εποχική διακύμανση των ενεργειακών απαιτήσεων στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις και προτείνει την απαραίτητη ιπποδύναμη για την κάλυψη αυτών. Παρότι τα αποτελέσματα που δίνει βρίσκονται προς τη σωστή κατεύθυνση, η ισχύς που προτείνεται θα μπορούσε να είναι και μικρότερη. Από την πλευρά των παραγωγών, βέβαια, υπάρχουν παράπονα ότι τα τρακτέρ που προτείνει το υπουργείο είναι μικρά.
Δεν φταίει πάντα το τρακτέρ
Παραγωγός καλλιεργεί 55 στρέμματα με δένδρα (κυρίως μήλα). Ο εν λόγω παραγωγός παραπονιέται πως οι 72 ίπποι που υπολογίζει ο αλγόριθμος του υπουργείου είναι λίγοι. Θέτει, δε, ως επιχείρημα, ότι το τρακτέρ δυσκολεύεται να έλξει ένα δίτονο ψεκαστικό στα κτήματά του, που βρίσκονται σε πλαγιές. Που, εν μέρει, είναι αλήθεια. Μήπως όμως το πρόβλημα δεν είναι ο γεωργικός ελκυστήρας αλλά το δίτονο ψεκαστικό; Μήπως θα μπορούσε να κάνει τη δουλειά του και με ένα μικρότερο και φθηνότερο ψεκαστικό ενός τόνου, που να ισχυοδοτείται από ένα μικρότερο και φθηνότερο ελκυστήρα;
Αν κάνουμε κάποιους υπολογισμούς, λαμβάνοντας υπόψη τους χρόνους στο χωράφι, τους χρόνους για μετακινήσεις και τους χρόνους για γέμισμα, ξέπλυμα κ.λπ., θα διαπιστώσουμε ότι ο χρόνος που κερδίζει με το μεγαλύτερο βυτίο είναι 15%-20%. Από την άλλη πλευρά, ο παραγωγός διατείνεται ότι για το μεγάλο ψεκαστικό χρειάζεται ένα τρακτέρ τουλάχιστον 95Hp. Ένα τρακτέρ 20-25Hp μεγαλύτερο (από αυτό που εκτιμά ο αλγόριθμος του υπουργείου) στοιχίζει περίπου 15.000 ευρώ ακριβότερα. Επίσης, ένα δίτονο ψεκαστικό είναι τουλάχιστον 2.000 ευρώ ακριβότερο από ένα ενός τόνου. Έχουμε λοιπόν μια επιπλέον αύξηση των επενδυτικού κεφαλαίου στην εκμετάλλευση κατά 17.000 ευρώ. Αν εκτιμήσουμε και τους τόκους του κεφαλαίου, ανεβαίνουμε περίπου στα 20.000 ευρώ. Με μια μέση διάρκεια ζωής για τα μηχανήματα αυτά 20 έτη (πολλά για σύγχρονες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, αλλά εν πάσει περιπτώσει πιο κοντά στην ελληνική πραγματικότητα), υπολογίζεται ένα επιπλέον ετήσιο κόστος σταθερών δαπανών για το μεγαλύτερο ψεκαστικό περί τα 1.000 ευρώ τον χρόνο, ήτοι περίπου 6 ευρώ το στρέμμα (για τη συγκεκριμένη εκμετάλλευση). Το κόστος αυτό θα το πληρώνει ο παραγωγός, είτε βγάζει το τρακτέρ στο χωράφι, είτε όχι.
Το ερώτημα που τίθεται τώρα είναι το αν υπάρχει τόσο σημαντικό έλλειμμα εγκαιρότητας των επεμβάσεων, ώστε να δικαιολογείται μια τέτοια αύξηση του κόστους. Για μια εκμετάλλευση μόλις 55 στρεμμάτων, αυτό είναι αμφίβολο. Είχε τη δυνατότητα ο παραγωγός να κάνει και κάτι άλλο για να βελτιώσει το εισόδημά του, στον χρόνο που θα κέρδιζε; Μάλλον όχι. Πόσο, άραγε, επηρεάζει η αύξηση του κόστους τη βιωσιμότητα της εκμετάλλευσης; Σημειωτέον ότι εκτιμήσαμε μόνο τις σταθερές δαπάνες. Το μεγαλύτερο τρακτέρ, όμως, έχει αυξημένες και τις μεταβλητές δαπάνες, καθώς καταναλώνει περισσότερα καύσιμα και είναι πιο ακριβές οι επισκευές και η συντήρηση.
Από το πιο πάνω παράδειγμα γίνεται εύκολα αντιληπτό πόσο εύκολα μπορούμε να επιβαρύνουμε την οικονομική απόδοση της εκμετάλλευσής μας, όταν κάνουμε λανθασμένες επιλογές σε γεωργικό εξοπλισμό. Η εκλογή ενός ορθού μεγέθους γεωργικού ελκυστήρα είναι καθοριστικής σημασίας, μια και αυτός αποτελεί το ήμισυ των επενδύσεων σε μηχανολογικό εξοπλισμό και θα παραμένει στην εκμετάλλευση μέχρι το τέλος της οικονομικής του ζωής.
Στοιχεία που περιορίζουν το κόστος του γεωργικού εξοπλισμού είναι τα εξής:
- Ορθολογική εκλογή του μεγέθους των μηχανημάτων για ελάττωση των σταθερών δαπανών.
- Διατήρηση των μηχανημάτων για όσο μεγαλύτερο διάστημα στη γεωργική εκμετάλλευση (όχι όμως μετά το πέρας της οικονομικής τους ζωής).
- Μεγιστοποίηση της ετήσιας χρήσης των μηχανημάτων (ακόμα και με τη χρήση τους εκτός εκμετάλλευσης).
- Αγορά μεταχειρισμένων μηχανημάτων όταν οι απαιτήσεις είναι περιορισμένες.
- Ορθή ρύθμιση και συντήρηση των μηχανημάτων, ώστε να περιοριστούν οι μεταβλητές δαπάνες αλλά και οι βλάβες.
- Με τη συναρμογή (συν-ταίριασμα) του ελκυστήρα με τα παρελκόμενα μηχανήματα.
Τι άλλο πρέπει να προσέξετε
Δεν είναι μόνο τα οικονομικά κριτήρια που έχουν σημασία. Το είδος της καλλιέργειας, η αξιοπιστία, η τεχνολογία, το εξουσιοδοτημένο σέρβις είναι ορισμένες ακόμη παράμετροι που πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη. Στο σχήμα που ακολουθεί, φαίνονται τα αποτελέσματα μιας έρευνας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, που έγινε το 1998, για τις απόψεις των παραγωγών.
Η σημασία των χαρακτηριστικών του κινητήρα
- Ποιά είναι η διαφορά μεταξύ της ονομαστικής και μέγιστης ισχύος ενός τρακτέρ;
- Τι είναι το Power Boost;
- Ποια η διαφορά της ιπποδύναμης ISO από DIN;
- Ποια είναι τα τεχνικά χαρακτηριστικά για την ιπποδύναμη των τρακτέρ;
Υπάρχουν δύο διαφορετικά νούμερα που πρέπει να εξεταστούν. Το απλούστερο από αυτά είναι η ονομαστική ισχύς (ιπποδύναμη). Είναι η διαθέσιμη ισχύς, όταν ο κινητήρας περιστρέφεται στις ονομαστικές στροφές. Οι ονομαστικές στροφές του κινητήρα καθορίζονται από το εργοστάσιο κατασκευής. Βρίσκονται λίγο κάτω από τις μέγιστες στροφές και μπορούν να εντοπιστούν από την καμπύλη της ροπής. Το δεύτερο είναι η μέγιστη ισχύς. Είναι η υψηλότερη δυνατή ισχύς σε οποιεσδήποτε στροφές του κινητήρα. Αυτή μπορεί να συμπίπτει με την ονομαστική ισχύ όταν η κορυφή της καμπύλης της ισχύος εμφανίζεται στις ονομαστικές στροφές του κινητήρα, αν και στους γεωργικούς ελκυστήρες συνήθως εντοπίζεται από 100 έως 300 rpm πιο κάτω. Eκτός από τα παραπάνω, μπορεί να υπάρχει και μια δεύτερη σειρά τιμών ονομαστικής και μέγιστης ισχύος που σχετίζονται με μια άλλη καμπύλη ροπής. Αυτή συνήθως αναφέρεται ως Power Boost και είναι διαθέσιμη μόνο για ορισμένες λειτουργίες του τρακτέρ.
Τι είναι το Power Boost;
Το Power Boost είναι μια σχετικά νέα τεχνολογία που εφαρμόζεται σε κινητήρες που διαθέτουν εγκέφαλο για ηλεκτρονικό έλεγχο της λειτουργίας τους. Στην ουσία, χρησιμοποιούν δύο (ή περισσότερες) καμπύλες ροπής του κινητήρα.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Διότι οι κινητήρες των γεωργικών ελκυστήρων είναι συνήθως «συγκρατημένοι» από τους ίδιους τους κατασκευαστές. Οι καμπύλες της ροπής και της ισχύος είναι σχεδιασμένες κάτω από το μέγιστο, έτσι ώστε να μην ξεπερνιούνται οι αντοχές των υπόλοιπων μηχανικών μερών του τρακτέρ. Οι κινητήρες, δηλαδή, ρυθμίζονται έτσι ώστε να προστατεύουν τον πιο αδύναμο κρίκο στο σύστημα μετάδοσης της κίνησης (συμπλέκτη, σασμάν, μειωτήρες) από μεγάλα φορτία για τα οποία δεν έχει σχεδιαστεί. Ένα καλό παράδειγμα είναι η εργασία στο χωράφι με μικρή σχέση στο σασμάν. Αν επιτρεπόταν στον κινητήρα να λειτουργήσει με πολύ μεγάλη ροπή που θα περνούσε μέσα από το σύστημα μετάδοσης της κίνησης, αυτό θα δημιουργούσε προβλήματα σε διάφορα εξαρτήματα, όχι άμεσα, αλλά μακροπρόθεσμα.
Οι κοινοί (δίχως Power Boost) κινητήρες θα μπορούσαν δηλαδή να αποδώσουν με άνεση μεγαλύτερη ιπποδύναμη και ροπή, αλλά ο εγκέφαλος του κινητήρα δεν το επιτρέπει αυτό για λόγους προστασίας των υπόλοιπων μερών στο σύστημα μετάδοσης της κίνησης. Ένας κινητήρας με Power Boost τώρα, διαθέτει επιπλέον καμπύλες σχεδιασμένες για να δίνουν υψηλότερη μέγιστη ισχύ, αλλά αυτές είναι διαθέσιμες μόνο υπό ορισμένες συνθήκες. Συνήθως, κατά τη διάρκεια εργασιών μεταφοράς φορτίων με μεγάλη ταχύτητα και κατά την εκτέλεση εργασιών με χρήση του PTO (παρτικόφ).
Η ισχύς που αποδίδει ένας κινητήρας εξαρτάται από δύο πράγματα: τη ροπή και τις στροφές. Την ίδια ισχύ μπορούμε να πάρουμε είτε με μεγαλύτερη ροπή είτε με περισσότερες στροφές. Η ροπή, όμως, είναι αυτή που καταπονεί το σύστημα μετάδοσης και όχι οι στροφές. Χρησιμοποιώντας το Power Boost ο κατασκευαστής του τρακτέρ επιτρέπει στον κινητήρα να δώσει όλη του την ισχύ μόνο όταν η ροπή δεν αυξάνει σε επικίνδυνα όρια. Αυτό είναι σύνηθες κατά τις εργασίες μεταφοράς φορτίων με μεγάλη ταχύτητα.
Μια δεύτερη περίπτωση χρήσης του συστήματος Power Boost είναι για εργασίες που χρησιμοποιούν ισχύ από το PTO (παρτικόφ). Το τρακτέρ είναι εξοπλισμένο με αισθητήρες που μετράνε πόση από την ισχύ του κινητήρα πηγαίνει στο σασμάν και πόση στο ΡΤΟ. Στην περίπτωση αυτή, η Power Boost ισχύς του κινητήρα μοιράζεται στα δύο συστήματα (σασμάν/ παρτικόφ) χωρίς να καταπονείται κανένα από τα δύο πάνω από τα όρια αντοχής του. Βασικά, το Power Boost δίνει στους χειριστές περισσότερη ιπποδύναμη, επιτρέποντας στον κινητήρα «να τα δώσει όλα», αλλά μόνο όταν είναι ασφαλές να το κάνει.
Τρόποι μέτρησης ιπποδύναμης και ροπής
Η ιπποδύναμη και η ροπή ενός κινητήρα μετριούνται σε ειδικά μηχανήματα που ονομάζονται δυναμόμετρα. Για να γίνει η μέτρηση, ο κινητήρας αφαιρείται από το τρακτέρ και συνδέεται Κινητήρας µε σùστηµα ανακùκλωσης καυσαερίων EGR δυναμόμετρο μαζί με τα περιφερειακά εξαρτήματα που έχει: Turbo, Intercooler, αντλία νερού, βεντιλατέρ, εξάτμιση κ.λπ. Τα περιφερειακά αυτά εξαρτήματα, κατά τη λειτουργία του κινητήρα, «κλέβουν» λίγη από την ισχύ του κινητήρα. Αν μετρηθεί η ιπποδύναμη ενός κινητήρα μαζί με το βεντιλατέρ και στη συνέχεια χωρίς αυτό, το δυναμόμετρο θα δώσει δύο διαφορετικά αποτελέσματα για την ιπποδύναμη του ίδιου κινητήρα.
Υπάρχουν διάφορα πρότυπα για τη μέτρηση ιπποδύναμης των κινητήρων, τα οποία συνήθως αναφέρονται στα προσπέκτους των κατασκευαστών τρακτέρ, όπως π.χ. ISO TR14396, ECE R24 κ.λπ., τα οποία διαφέρουν ως προς το ποια περιφερειακά εξαρτήματα θα ακολουθήσουν τον κινητήρα στο δυναμόμετρο (βλ. πίνακα). Στο παράδειγμα του πίνακα, ο ίδιος κινητήρας μετρημένος στο ίδιο δυναμόμετρο σύμφωνα με DIN 7020 δίνει 101 ίππους, σύμφωνα με ECE R24 δίνει 105 ίππους και σύμφωνα με ISO TR14396 δίνει 108 ίππους.
Δεν υπάρχει τρόπος υπολογισμού που να μετατρέπει την ιπποδύναμη από ένα πρότυπο σε άλλο. Αυτό γίνεται μόνο με μέτρηση σε δυναμόμετρο.
Ένα άλλο σημείο που δημιουργεί ορισμένες φορές σύγχυση είναι η μονάδα μέτρησης της ιπποδύναμης. Συνήθως χρησιμοποιούμε τους ίππους (HP), αλλά μπορούμε πολύ εύκολα να μετατρέψουμε κιλοβάτ (kW) σε ίππους πολλαπλασιάζοντας επί 1,36 (1 kW = 1,36 HP).
Οι εταιρείες τρακτέρ συνήθως επιλέγουν να αναγράφουν στα προσπέκτους τα πρότυπα που δίνουν τη μεγαλύτερη τιμή στην ιπποδύναμη. Το πιο σημαντικό, όμως, όταν κάνετε έρευνα για σύγκριση 9/10 διαφορετικών τρακτέρ, είναι να συγκρίνετε τις ιπποδυνάμεις, σύμφωνα με το ίδιο πρότυπο και με την ίδια μονάδα μέτρησης σε όλες τις μάρκες για να έχετε ένα αντικειμενικό αποτέλεσμα.
(*) ΕΔΙΠ, Εργαστήριο Γεωργικής Μηχανολογίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας