Η αλήθεια για τα «εξωγήινα» φώτα στο Μιντιλόγλι Αχαΐας

ΑΧΑΪΑ. Οταν ξημέρωσε η 31η Οκτωβρίου του 1938, ο Ορσον Γουέλς συνειδητοποίησε πως είχε καταφέρει εν μια νυκτί να γίνει ο πιο πολυσυζητημένος άνθρωπος στην Αμερική. Την προηγουμένη, ο ίδιος παρουσίασε στην εκπομπή του στο ραδιόφωνο του CBS, μια ραδιοφωνική διασκευή του βιβλίου του Αγγλου συγγραφέα Χ.Τ. Γουέλς «Ο Πόλεμος των Κόσμων», μετατρέποντας το 40 ετών μυθιστόρημα σε μία σειρά από ψεύτικα δελτία ειδήσεων που ουσιαστικά περιέγραφαν μια αρειανή εισβολή στο Νιου Τζέρσεϊ.

Ηταν τόσο καλά τροποποιημένο το περιεχόμενο του βιβλίου που ορισμένοι ακροατές θεώρησαν πως τα δελτία ειδήσεων είναι αληθινά. Ακολούθησε ένας ορυμαγδός από τηλεφωνήματα στην αστυνομία, σε γραφεία εφημερίδων και ραδιοφωνικούς σταθμούς. Το υλικό της εκπομπής προκάλεσε εθνική υστερία.

Το παραπάνω περιστατικό ήταν και αυτό που έδωσε την ιδέα στην εφημερίδα «Πελοπόννησος» και το Ινστιτούτο Goethe να στήσουν στα πλαίσια της έκθεσης “Fakeless” μία παραποιημένη είδηση. Σύμφωνα με το άρθρο που δημοσιεύθηκε στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας, περίεργοι φωτεινοί σχηματισμοί προκάλεσαν την ανησυχία των κατοίκων στο Μιντιλόγλι Αχαΐας. Μία ψεύτικη μαρτυρία από έναν κάτοικο της περιοχής, τον Πέτρο Α., ήταν αρκετή ώστε η είδηση να επιβεβαιώσει ακριβώς αυτό που προσπαθούσε να αποδείξει το εν λόγω εγχείρημα, δηλαδή την ευκολία της αναμετάδοσης των fake news.

Υπήρξαν ΜΜΕ που «συνέχισαν» την ιστορία φιλοξενώντας μαρτυρίες από ανθρώπους της τοπικής κοινότητας, οι οποίοι μάλιστα επιβεβαίωσαν το συμβάν, συμβάλλοντας έτσι στη μαζική διάδοση της ψεύτικης είδησης.

Μαύρη μαγεία, UFO και Ελον Μασκ

Μιλώντας στην «Καθημερινή» ο δημοσιογράφος της εφημερίδας «Πελοπόννησος», Κωνσταντίνος Λαμπρόπουλος, που έγραψε επίτηδες το παραποιημένο δημοσίευμα, περιγράφει το πανδαιμόνιο που ακολούθησε από χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

«Υπήρχαν πάρα πολλές αντιδράσεις στα social media, ο καθένας έμπαινε και έγραφε ό,τι ήθελε. Κάποιοι έλεγαν ότι το παρατήρησαν και οι ίδιοι. Αλλοι το συνδύαζαν με δορυφόρους του Ελον Μασκ, μερικοί αναφέρθηκαν ακόμα και σε τελετές μαύρης μαγείας και σκοτεινά όντα. Υπήρξαν και εκείνοι που πήραν το αμάξι τους και πήγαν βόλτα στο Μιντιλόγλι σε μία προσπάθεια να παρατηρήσουν το κατά τ’ άλλα ανύπαρκτο φαινόμενο», εξηγεί.

Με πολλά σχόλια online να είναι χλευαστικά και άλλα να στηρίζονται σε Sci-Fi, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνέβαλαν κατά πολύ στη μετάδοση αυτής της είδησης.

Πάνω από 50 αναδημοσιεύσεις στα ΜΜΕ

Σύμφωνα με την καταγραφή της εφημερίδας «Πελοπόννησος» υπήρξαν συνολικά 56 δημοσιεύματα που αναμετέδωσαν το γεγονός προτού αποκαλυφθεί πως επρόκειτο για πείραμα. Η είδηση έφτασε μέχρι και στην αμερικανική δημοφιλή διαδικτυακή πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, Reddit.

Ενας κατασκευασμένος μάρτυρας σε μία αξιόπιστη εφημερίδα. Αυτό μόνο αρκούσε ώστε η είδηση να κάνει τον γύρο της Ελλάδας, χωρίς κανείς δημοσιογράφος να τη διασταυρώσει.

Εκτός αυτού κανάλια στο Youtube φιλοξένησαν την είδηση, αφιερώνοντας μία ολόκληρη εκπομπή για να σχολιάσουν το θέμα, ενώ υπήρξαν επίσης και ΜΜΕ που «συνέχισαν» την ιστορία φιλοξενώντας μαρτυρίες από ανθρώπους της τοπικής κοινότητας, οι οποίοι μάλιστα επιβεβαίωσαν το συμβάν, συμβάλλοντας έτσι στη μαζική διάδοση της ψεύτικης είδησης.

«Εμείς αυτό που κάναμε ήταν να επιλέξουμε μία περιοχή της Αχαΐας και επειδή δεν θέλαμε να κινδυνεύσει κανείς με τη μετάδοση, εν τέλει καταλήξαμε στην κατασκευή μίας τέτοιας είδησης», διευκρίνισε ο δημοσιογράφος.

Η συνταγή των fake news

Αν κάτι κρατάει πάντως από αυτό το πείραμα η υπεύθυνη του προγράμματος “Fakeless” για το Ινστιτούτο Goethe στην Πάτρα, Γεωργία Ανδρικοπούλου, ήταν η ταχύτητα με την οποία αναμεταδόθηκε η είδηση. «Ενας κατασκευασμένος μάρτυρας σε μία αξιόπιστη εφημερίδα. Αυτό μόνο αρκούσε ώστε η είδηση να κάνει τον γύρο της Ελλάδας, χωρίς κανείς δημοσιογράφος να τη διασταυρώσει», σχολιάζει.

H κ. Ανδρικοπούλου επισημαίνει πως η έκθεση “Fakeless”, η οποία ξεκίνησε από τον οργανισμό Kunsht στην Ουκρανία και έχει ήδη «ταξιδέψει» σε εννέα χώρες της Ευρώπης, έχει ως στόχο να ενημερώσει τα παιδιά για την ευκολία αναμετάδοσης τέτοιων ειδήσεων ειδικά μέσω των social media.

Workshops σε μαθητές

«Στα workshops που κάνουμε με μαθητές σχολείων, όταν τους ανακοινώνουν πως θα αναλάβουν τον ρόλο του δημοσιογράφου με στόχο τη μετάδοση μίας είδησης στους συμμαθητές τους, οι ίδιοι μας κοιτούν με απορία», τονίζει η υπεύθυνη του προγράμματος. Ωστόσο, όπως λέει, μετά την προβολή deep fake βίντεο αλλά και την ανάλυση χαρακτήρων πληροφόρησης που μπορεί να προέρχονται ακόμη και από το οικείο περιβάλλον, οι περισσότεροι μαθητές συμφωνούν πως πρέπει να είναι περισσότερο προσεκτικοί στο πώς επεξεργάζονται μία είδηση.

*Στην Πάτρα, η έκθεση Fakeless πραγματοποιείται με τη συνεργασία του Goethe-Institut Athen, του Goethe-Zentrum Patras και του οργανισμού Kunsht από την Ουκρανία στα γραφεία της Peloponnisos Newspaper – Εφημερίδα Πελοπόννησος, φιλοξενώντας σχολικές επισκέψεις.

**Στην Αττική, μπορείτε να δείτε την έκθεση Fakeless στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πειραιά.