ΣΠΑΡΤΗ. Τη δεύτερη ανοιχτή εκδήλωση ενημέρωσης και διαμαρτυρίας διοργανώνει η Ανοιχτή Πρωτοβουλία Σπάρτης κατά των Χημικών Όπλων, με τη στήριξη λακωνικών φορέων, την Πέμπτη 10 Ιουλίου και ώρα 8.45μμ στην κεντρική πλατεία Σπάρτης. Με αφορμή τη νέα κινητοποίηση κατά της τοξικής "βόμβας" που απειλεί τη Μεσόγειο, το Notospress σας παρουσιάζει δύο ενδιαφέροντα άρθρα του καθηγητή του Πολυτεχνείου Κρήτης, Ευάγγελου Γιδαράκου(βιογραφικό), ο οποίος θα είναι εκ των ομιλητών της συγκέντρωσης.

Καταστροφή χημικού οπλοστασίου Συρίας:

Όχι άλλα τοξικά στη Μεσόγειο Θάλασσα!

Ο έλεγχος του χημικού οπλοστασίου της Συρίας έχει ολοκληρωθεί και «τώρα αρχίζει η πραγματική δουλειά». Το σχέδιο της διεθνούς κοινότητας δυστυχώς έχει πάρει «στραβή» πορεία για τη χώρα μας. Ως γνωστό, η μια χώρα μετά την άλλη (Γαλλία, Γερμανία, Νορβηγία, Βέλγιο, Αλβανία) έχουν ήδη απορρίψει την καταστροφή των χημικών όπλων, επικαλούμενες «έλλειψη υποδομών». Πρόκειται για χώρες οι οποίες τα τελευταία χρόνια είχαν αναλάβει με τη σωστή τεχνολογία την καταστροφή χημικών όπλων.

Αναφερόμενοι στο συριακό χημικό οπλοστάσιο, το γεγονός ότι περιλαμβάνει ποικίλα αποθέματα «πρόδρομων» ενώσεων ή στοιχείων που είχαν αποθηκευτεί, καθίσταται σαφές ότι η καταστροφή αυτών των «πρόδρομων» ενώσεων, είτε με χρήση της υδρόλυσης, είτε ακόμη με χρήση της καύσης, συνεπάγεται παραγωγή ανάλογης ποσότητας τοξικών αποβλήτων.

Στην παράμετρο αυτή οφείλει να προστεθεί και το γεγονός ότι με την χρήση της υδρόλυσης δύναται να παραχθούν επιπλέον υγρά απόβλητα τα οποία εγκυμονούν κινδύνους κατά την απόρριψή τους στο θαλάσσιο περιβάλλον. Επιπλέον, μια τέτοια απόρριψη στερεών ή υγρών αποβλήτων, στο ήδη επιβαρυμένο, από μια πλειάδα επικίνδυνων ουσιών, θαλάσσιο περιβάλλον της Μεσογείου απαγορεύεται ρητά από τις διεθνείς Οδηγίες της MARPOL.

O ανεπίσημος εξοπλισμός του χημικού οπλοστασίου της Συρίας περιλαμβάνει:

- 1250 τόνους χημικών όπλων, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα δηλητηριώδη και τοξικά αέρια, «Σαρίν» και το «αέριο της μουστάρδας»

- 1230 τόνους «πρόδρομων» χημικών ενώσεων, που είχαν αποθηκευτεί και σε επόμενο στάδιο προορίζονταν για τη σύνθεση του τελικού προϊόντος.

Ανάλογος εξοπλισμός που αφορά κυρίως σε «πρόδρομες» χημικές ενώσεις έχει προμηθευτεί από αρκετές χώρες όπως π.χ. την πρώην Σοβιετική Ένωση, την Κίνα (χημικοί παράγοντες, χημικά όπλα, βλήματα με χημικές κεφαλές) και από εταιρείες της Δυτικής Ευρώπης.

Άγνωστες όμως παραμένουν οι πηγές των προμηθευτών, το είδος και φυσικά η ποσότητα των χημικών ουσιών που απέκτησε το καθεστώς της Συρίας μετά την απαγορευτική Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών περί κατοχής χημικών όπλων.

Οι «πρόδρομες» χημικές ενώσεις που χρησιμοποιούνται είναι ζωτικής σημασίας για την παραγωγή των χημικών όπλων. Μπορούν βέβαια να χρησιμοποιηθούν και ως πρώτες ύλες στην παραγωγή διαφόρων νευροτοξικών ή καυστικών χημικών παραγόντων.

Οι προαναφερθείσες ενώσεις είναι βασικά απαραίτητα στοιχεία για την παραγωγή π.χ. του τοξικού αερίου “Σαρίν”. Βέβαια, οι «πρόδρομες» αυτές ενώσεις, αποτελούν μόνο ένα μέρος της σύστασής του.

Επομένως, γίνεται λόγος για μια ποικιλία πρώτων υλών διαφορετικής σύστασης, οι οποίες κατά την εκτόξευση του μίγματος αντιδρούν ανάλογα και παράγουν αντίστοιχες ποσότητες τοξικών αποβλήτων.

Η απόφαση της επιχείρησης καταστροφής του χημικού οπλοστασίου της Συρίας πάνω σε αμερικάνικο πλοίο σε διεθνή ύδατα της Μεσογείου, με τη μέθοδο της υδρόλυσης, έγινε έπειτα από σχετική πρόταση των ΗΠΑ προς τον ΟΗΕ.

Βέβαια, η πρόταση αυτή προέκυψε μετά από αρκετούς μήνες έντασης και παρασκηνιακών διαβουλεύσεων με άλλες χώρες όπως Νορβηγία, Γερμανία, Βέλγιο, Αλβανία. Μάλιστα στην ειλημμένη απόφαση καταστροφής των χημικών όπλων στην Αλβανία τον Οκτώβριο/Νοέμβριο 2013, οι διεθνείς διπλωματικές πηγές έκαναν λόγο για απόφαση που αναφέρει την καταστροφή ποσοτήτων που αντιστοιχούν σε 1.600 τόνους χημικών ουσιών.

Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται είναι το κατά πόσο η μέθοδος της υδρόλυσης εγκυμονεί περιβαλλοντικούς κινδύνους, ποιοι είναι αυτοί και μάλιστα ποιας εμβέλειας:

- Ένα 1ο μεγάλο πρόβλημα που διαπιστώνουν ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες αποτελεί η εισαγωγή και η προσαρμογή των χημικών όπλων και των «πρόδρομων» χημικών ενώσεων στο σύστημα υδρόλυσης.

Για το σκοπό αυτό πρέπει να μετακινούνται σε συνεχή κλίμακα Container στο πλοίο και αρκετά δοχεία να αδειάζουν μάλιστα στον αντιδραστήρα χειρωνακτικά. Αυτή η ενέργεια από μόνη της εγκυμονεί κινδύνους.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι το όλο εγχείρημα εξελίσσεται σε έναν ασταθή θαλάσσιο χώρο, με προσαρμογή και ανάπτυξη της διαδικασίας σε 3 επίπεδα, με περισσότερα καταστρώματα, δημιουργεί προβληματισμό και ανησυχία.

- Ένα 2ο πρόβλημα έχει να κάνει με το γεγονός ότι η σύσταση του ¨επεξεργασμένου¨ υλικού, περιέχει σε υψηλές θερμοκρασίες ενώσεις υδροφθορίου (HF), φθοριούχου νατρίου (NaF) και υδροχλωρικού οξέως (HCl), οι οποίες αποτελούν ουσίες επιθετικές και διαβρωτικές.

Ενδεχόμενα προβλήματα, από ένα σύστημα «πιλοτικού χαρακτήρα» που μπορεί να προκύψουν, σύμφωνα με επιθεωρητές που γνωρίζουν τις διεργασίες του συστήματος, είναι:

- Διάβρωση στην έξοδο του αντιδραστήρα

- Υψηλή περιεκτικότητα σε αλατούχες ενώσεις. Οι ενώσεις αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε διαρροές μονώσεων και φραξίματα αγωγών.

Δεδομένου ότι ο «στρατιωτικός» χαρακτήρας του όλου εγχειρήματος δεν μπορεί να αποτελέσει άλλοθι για αδιαφάνεια και βιαστικές λύσεις, το εν λόγω εγχείρημα οφείλει να αντιμετωπιστεί ως ένα καθαρά περιβαλλοντικό θέμα, να ακολουθήσει και να σεβαστεί διαδικασίες που προβλέπονται από τη διεθνή και ευρωπαϊκή νομοθεσία, αλλά κυρίως να πραγματοποιηθεί έχοντας αποδείξει, εκ των προτέρων, ποια είναι η βέλτιστη δυνατή λύση και πως διασφαλίζεται η προστασία του περιβάλλοντος.

Διεθνώς, οι εμπειρογνώμονες και οι υποστηρικτές της καταστροφής των χημικών προτρέπουν την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να υποστηρίξει μια εντατική εκστρατεία ευαισθητοποίησης, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, εν μέσω ανησυχιών για τις δημόσιες προσπάθειες της διάλυσης χημικών όπλων της Συρίας σε επιστολή που στάλθηκε στις 3 Φεβρουαρίου του 2014, στον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ John Kerry και στον Υπουργό Άμυνας Chuck Hagel, σε ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες από ένα ευρύ φάσμα ομάδων και στον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων ( OPCW ).

Για να αντισταθμιστούν αυτές οι ανησυχίες και να αποφευχθούν οι παρανοήσεις, οι υπογράφοντες της επιστολής έθεσαν ως αναγκαία μια σημαντική προσπάθεια ευαισθητοποίησης στο στάδιο του δημόσιου διαλόγου με χώρες όπως η Ιταλία, η Ελλάδα και άλλες Ευρωπαϊκές και μεσογειακές περιοχές για να εξηγήσουν τη διαδικασία καταστροφής και να συζητήσουν τους κινδύνους και τα οφέλη που περιλαμβάνει.

Η Ελληνική δε Πολιτεία σε άμεση συνεργασία με τις άλλες χώρες της Μεσογείου (Ιταλία, Γαλλία, Μάλτα, κα) οφείλει:

1) Να μην αποδεχθεί την απόφαση του ΟΗΕ περί καταστροφής χημικών όπλων στην κλειστή θάλασσα της Μεσογείου

2) Να επιδείξει την χρήση ήδη εξειδικευμένων μεθόδων καταστροφής και να αποτρέψει το ενδεχόμενο επιχείρησης εν πλω σε διεθνή ύδατα και

3) Σε περίπτωση όμως καταστροφής του οπλοστασίου της Συρίας στη Μεσόγειο Θάλασσα να συμμετάσχει και να αναλάβει μαζί με τον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων την εποπτεία μη απόρριψης των χημικών αυτών αποβλήτων στο θαλάσσιο περιβάλλον.

Η πλήρης διαφάνεια, η ευαισθητοποίηση του κοινού και η χωρίς αποκλεισμούς συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών πρέπει να αποτελεί το κεντρικό μέρος της όλης διαδικασίας διαχείρισης των τοξικών ουσιών του χημικού οπλοστασίου.


Περιβαλλοντικές επιπτώσεις

1. Κίνδυνος ατυχήματος ΠΡΙΝ την υδρόλυση

Σύμφωνα πάντα με τις πληροφορίες που μας παρέχει ο Οργανισμός για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων γίνεται αναφορά για 22 μετρικούς τόνους αερίων τύπου «μουστάρδας», 560 μετρικούς τόνους ουσιών για την παραγωγή δυαδικών χημικών όπλων και διαφόρων νευροτοξικών ή καυστικών χημικών παραγόντων,μερικές εκαντοντάδες μετρικούς τόνους χημικών αντιδραστηρίων και 100 μετρικούς τόνους EMPTA (ουσίες παραγωγής του νευροτοξικού αερίου VX).

α)Τα αέρια τύπου «μουστάρδας» είναι άκρως δηλητηριώδη και τοξικά, κινητικώς ανασταλτικά αναφορικά με την διάλυσή τους στο νερό και μπορούν να σταθεροποιηθούν σχηματίζοντας ένα περικάλυμμα με ένα ολιγομερές στρώμα. Μπορούν να δεσμευτούν με τα ιζήματα για μεγάλα χρονικά διαστήματα, έαν όμως διαλυθούν υδρολύονται εύκολα. Ανάλογες εμπειρίες από το παρελθόν έχουν αποδείξει ότι τα τοξικά άερια της κατηγορίας αυτής παρουσιάζουν σε τοπική κλίμακα δράσεις με το θαλάσσιο οικολογικό σύστημα, στην περίπτωση βέβαια που δεν λάβει χώρα κάποια μηχανική διαταραχή με ανάλογη διανομή στο θαλάσσιο περιβάλλον.

Στην περίπτωση της μηχανικής διαταραχής επέρχεται οξύς κίνδυνος δηλητηρίασης των θερμόαιμων υδρόβιων οργανισμών και των ψαριών (η τοξική μορφή των αερίων ενεργεί ως δηλητήριο των κυττάρων) και κατά κανόνα σε ένα άγνωστο εύρος υδρόβιων οργανισμών και σε συνδυασμό με γενοτοξικές επιδράσεις.

β) Το νευροτοξικό VX διαλύεται στο νερό και έχει μεσαία τοξικότητα. Δεν υφίστανται επαρκείς ενδείξεις αναφορικά με τις επιδράσεις του στο θαλάσσιο περιβάλλον και κατά συνέπεια στους υδρόβιους οργανισμούς (εκτός από πειραματικά δεδομένα, τα οποία .όμως εκπέμπουν ανησυχίες).

γ) Το Μεθυλφωσφορικό Διφλοορίδιο (λεγ. DF) είναι τοξικό, διαλύεται εύκολα και διανέμεται στο νερό, δεν δεσμεύεται στα ιζήματα. Μεταφέρεται όμως και διασκορπίζεται στο περιβάλλον μέσω μεταφοράς της μάζας στο νερό και μέσω εξάτμισης. Δεν επαρκούν οι ενδείξεις επίδρασης με τους θαλάσσιους οργανισμούς, αλλά σίγουρα επιφέρουν οξεία τοξικότητα σε θερμόαιμους οργανισμούς και σε ψάρια.

δ) Τα διάφορα χημικά αντιδραστήρια είναι επίσης διαλυτά στο νερό και τοξικά για υδρόβιους οργανισμούς.

Εν κατακλείδι: Στην περίπτωση ατυχήματος ΠΡΙΝ την υδρόλυση υφίσταται κίνδυνος οξείας τοξικότητας με ανάλογες τοξικές επιδράσεις στους θαλάσσιους οργανισμούς και όσο αφορά στις θειούχες ενώσεις της «μουστάρδας», χρόνιες επιδράσεις σε τοπική κλίμακα.

Η τοξικότητα ορίζεται ως η ιδιότητα που έχει μια ουσία να δηλητηριάσει έναν ζώντα οργανισμό και να προκαλέσει την εμφάνιση αρνητικών επιδράσεων και συμπτωμάτων. Η ένταση και η αναστρεψιμότητα των συμπτωμάτων αυτών εξαρτάται άμεσα από την χρονική διάρκεια της έκθεσης των οργανισμών στην εκάστοτε επικίνδυνη ουσία, τον βαθμό έκθεσής του (π.χ. συγκεντρώσεις ουσίας ή δοσολογία), τον τρόπο έκθεσής του (π.χ. εισπνοή, κατάποση).

2. Κίνδυνοι ΜΕΤΑ την υδρόλυση

Τα διάφορα είδη των επεξεργασμένων αποβλήτων που προέρχονται από την εφαρμογή της διεργασίας της υδρόλυσης αποτελούνται από :

Aλατούχες ενώσεις νατρίου (ενώσεις φθοριούχου νατρίου και χλωριούχου νατρίου σε αλκαλικό pH (~7) με μίγματα οξέων π.χ μεθυλφωσφορικός μεθυλεστέρας, μεθυλοφωσφορικό οξύ, μεθυλοφωσφορικός αιθυλεστέρας (η αιθυλεστέρας του μεθυλφωσφορικού οξέος), όπως επίσης και 2-2-θειοδιαιθανόλη (Τriodiglyco).

Tα φωσφορικά αλατούχα οξέα είναι τοξικά και έχουν την ανάλογη τοξική επίδραση στους υδρόβιους οργανισμούς. Είναι διαλυτά στο νερό, διασκορπίζονται πολύ γρήγορα και εξατμίζονται,

Ένα ατύχημα θα οδηγούσε σε δηλητηρίαση σε κοντινό πεδίο (περιορισμένο χώρο).

Βέβαια, λαμβάνοντας υπόψη την αραίωση και την εξάτμιση, σε συνάρτηση μάλιστα με την απόσταση και τον χρόνο, τα φαινόμενα της δηλητηρίασης θα εξαφανιστούν.

Επομένως, λόγος γίνεται για επιδράσεις σε περιορισμένα χρονικά διαστήματα και όχι χρόνιες επιδράσεις. Οι ενώσεις αυτές σε τελική ανάλυση θα εξατμιστούν ή θα επέλθει μικροβιολογική αποικοδόμησή τους ή θα καταλήξουν και ενωθούν με τα ιζήματα.

3. Σύγκριση ΠΡΙΝ και ΜΕΤΑ την υδρόλυση

Η βασική διαφορά οφείλεται στο γεγονός ότι σε ένα ατύχημα με τα χημικά όπλα,τις «πρόδρομες» ενώσεις και τα επεξεργασμένα απόβλητα της υδρόλυσης:

- οι οξείας μορφής τοξικολογικές επιδράσεις ΠΡΙΝ την υδρόλυση είναι αυτές που βασικά κυριαρχούν και αποτελούν κίνδυνο τόσο για τους κατοίκους του θαλάσσιου περιβάλλοντος όσο και για τα θαλάσσια είδη πτηνών.

Γεωγραφικά, οι επιδράσεις αυτές θα εξαρτηθούν από αρκετούς παράγοντες (είδος χημικού όπλου, σύσταση, όγκος, επικρατούσες καιρικές συνθήκες κ.λ.π.) Υπολογίζεται όμως ότι θα έχουν περιορισμένο πεδίο δράσης.

Η περιβαλλοντική επίδραση τόσο των χημικών όπλων όσο και των πρόδρομων ενώσεων θα είναι αναμφίβολα μεγαλύτερη από αυτή των διαφόρων αποβλήτων της υδρόλυσης, τα οποία θα πρέπει να τονισθεί ότι εξακολουθούν να είναι τοξικά και συνεπώς όταν εισέλθουν στο θαλάσσιο περιβάλλον θα προκαλέσουν, αν και σε μικρότερο βαθμό, ζημιές.

- οι ενώσεις που θα καταλήξουν στο θαλάσσιο νερό ΜΕΤΑ την υδρόλυση στις περισσότερες περιπτώσεις θα διαλυθούν και σε συνάρτηση με τις καιρικές συνθήκε (κύματα και θαλάσσια ρεύματα) θα αραιωθούν και θα διασκορπιστούν. Αυτό συνεπάγεται ότι η τοξικολογική τους δράση θα ελαττωθεί σημαντικά.

Στην περίπτωση όμως των ενώσεων «μουστάρδας» και αφού θα επέλθει δέσμευση στα ιζήματα, μπορούν να προκληθούν χρόνιες τοξικές επιδράσεις και να οδηγήσουν μάλιστα σε γενοτοξικές ζημιές .

Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι η τοξικότητα μπορεί να ταξινομηθεί βάσει πολλών κριτηρίων. Σημαντικός διαχωρισμός είναι εκείνος μεταξύ της άμεσης και της μακροπρόθεσμης τοξικότητας. Άμεση τοξικότητα υπάρχει όταν τα συμπτώματα της τοξικής επίδρασης μιας ουσίας σε έναν οργανισμό εμφανίζονται μέσα στα πρώτα δευτερόλεπτα ή λεπτά από την στιγμή της έκθεσής του, ενώ αντίθετα η μακροπρόθεσμη τοξικότητα αναφέρεται σε επιδράσεις που εμφανίζονται μετά την διέλευση αρκετών ημερών, μηνών ή και χρόνων από την στιγμή έκθεσης. Ως εκ τούτου, σε μια δεδομένη δόση χημικής ουσίας κάποιοι οργανισμοί παρουσιάζονται να είναι πιο επιρρεπείς και ευαίσθητοι από ότι άλλοι.

4. Περιβαλλοντικές ευαισθησίες

Από την πρώτη στιγμή που πληροφορηθήκαμε το εγχείρημα καταστροφής του χημικού οπλοστασίου της Συρίας εν πλώ με ανησύχησε η πλημμελής πληροφόρηση και απόκρυψη σημαντικών στοιχείων αναφορικά με τον κίνδυνο του όλου εγχειρήματος. Με ανησυχεί η έλλειψη της απαιτούμενης περιβαλλοντικής ευαισθησίας. Από την πρώτη στιγμή ζήτησα προσωπικά την τήρηση αυτών των περιβαλλοντικών ευαισθησιών. Ζήτησα την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 1013/2006 που αφορά την ενδοκοινοτική διακομιδή των αποβλήτων και προβλέπει Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων, πρωτόκολλα και αναλυτικές διατυπώσεις από χώρες αποστολής και παραλαβής.

Ο αποστολέας και ο παραλήπτης πρέπει να είναι ως γνωστόν αδειοδοτημένες επιχειρήσεις, τα απόβλητα πρέπει να φέρουν Κωδικό του Παραρτήματος ΙΧ της Βασιλείας, Κωδικό 00ΣΑ, Κωδικό Καταλόγου Αποβλήτων, Εθνικό Κωδικό. Θεωρώ ότι ζήτησα τα αυτονόητα!

Το ΥΠΕΞ κάνει αναφορά σε συντονισμένες προσπάθειες μεταξύ άλλων και σε τεχνικό επίπεδο. Και αναρωτιέμαι : Ποιοι είναι αυτοί με τους οποίους συνεργάζεται το ΥΠΕΞ και έχουν πράγματι ασχοληθεί με την διαχείριση και επεξεργασία τοξικών αποβλήτων στην Ελλάδα; Με το Ίδρυμα μας, πόσο μάλλον με το ειδικό εργαστήριο μου δεν έχει μιλήσει κανείς!

Έχω κάνει επανειλημμένως αναφορά και συνεχίζω να το κάνω σε προβληματισμούς και κινδύνους που δυνητικά εμπεριέχει μια τέτοια επεξεργασία. Δεν έχει να κάνει ούτε με υπερβολική εκτίμηση πόσω μάλλον με κινδυνολογία! Έχω συντονίσει και συζητήσει λεπτομερώς τις πτυχές όλου του εγχειρήματος και με άλλους εμπειρογνώμονες του εξωτερικού. Θεωρώ ότι έχω άποψη : Όλη μου την ζωή ασχολούμαι με τοξικά και ραδιενεργά απόβλητα. Τα αποτελέσματα μερικές φορές μπορούν να προβούν ολέθρια!.

Θεώρησα από την πρώτη ήδη στιγμή, ότι η λύση που θα πρέπει να επιλέξει η διεθνής κοινότητα θα είναι συλλογική με την συμμετοχή των χωρών που γειτνιάζουν με την προτεινόμενη θαλάσσια περιοχή καταστροφής των χημικών όπλων.

Σε αντίθετη περίπτωση θα πρόκειται για ειρωνεία της ιστορίας να έχει επενδυθεί τόσο πολιτικό Κεφάλαιαο για μια συμφωνία με τον Άσαντ (που σκοτώνει τον λαό του) και να μην βρεθεί λύση καταστροφής των χημικών όπλων!

Η πλήρης διαφάνεια, η ευαισθητοποίηση του κοινού και χωρίς αποκλεισμούς όλων των ενδιαφερόμενων χωρών πρέπει να είναι το κεντρικό μέρος της κάθε μορφής διαχείρισης των τοξικών αποβλήτων, ιδίως όταν αφορά τα άκρως επικίνδυνα χημικά όπλα.