Ομιλία του Βαγγέλη Μητράκου που εκφωνήθηκε κατά τον εορτασμό των «Α΄ ΛΕΩΝΙΔΕΙΩΝ» , στη Σπάρτη , στις 17-9-2018

Υπάρχουν μέσα στην Ιστορία στιγμές που ξεπερνούν τον τόπο και το χρόνο και γίνονται σύμβολα παγκόσμια κι αιώνια , εμπνέοντας τους Λαούς , φωτίζοντας τους αιώνες.

Μια τέτοια κορυφαία παγκόσμια ιστορική στιγμή υπήρξε η Μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ.) και η θυσία του Βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα , των τριακοσίων Σπαρτιατών και των επτακοσίων Θεσπιέων , που έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι απέναντι στις ορδές των Περσών .

Η μάχη των Θερμοπυλών υπήρξε η πιο θρυλική μάχη της ανθρώπινης Ιστορίας , η μάχη που δίδαξε στους ανθρώπους ότι υπάρχουν αξίες πιο σημαντικές από την ίδια την ανθρώπινη ζωή , όπως η φιλοπατρία και η ελευθερία , η μάχη που εξακολουθεί να συγκινεί (χιλιάδες χρόνια μετά) κάθε άνθρωπο , όπου γης . Ήταν αυτή η ξεκάθαρη επιλογή του Λεωνίδα που μετράει , αυτή η υπέρτατη και ηρωική απόφαση ζωής , που έκανε την ελληνική ιστορία να μη χρειάζεται ωραιοποιήσεις και στρογγυλοποιήσεις, για να αποδειχθεί πόσο μεγάλη είναι.

Η ακριβής ημερομηνία διεξαγωγής της μάχης δεν έχει εξακριβωθεί . Μόνο από τα συμμαρτυρούμενα προκύπτει πως έγινε κάπου ανάμεσα στις αρχές Αυγούστου και στα τέλη Σπετεμβρίου του 480 π.Χ. ενώ κάποιοι τολμούν να προτείνουν ως ημερομηνίες την 7η Αυγούστου ή το διάστημα 8 με 10 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ

Ας δούμε όμως τα ιστορικά γεγονότα που προηγήθηκαν της μάχης :

Μετά την Ιωνική Επανάσταση , ο Πέρσης βασιλιάς Δαρείος αποφάσισε να εκδικηθεί την Αθήνα και την Ερέτρια, επειδή βοήθησαν τις ιωνικές πόλεις κατά την επανάστασή τους . Απώτερος , βέβαια σκοπός του Δαρείου ήταν να κυριεύσει την Ελλάδα , αλλά και να επεκτείνει στη Δύση την αχανή αυτοκρατορία του .

Η Ιωνική Επανάσταση άρχισε το 500 ή το 499 π.Χ. και κράτησε 6 ή 5 χρόνια , δηλαδή μέχρι το 494 π.Χ. . Η επανάσταση αυτή έγινε από τις ελληνικές αποικίες της Μ. Ασίας εναντίον των τυράννων που διόριζαν οι Πέρσες στις ιωνικές πόλεις , τις οποίες είχαν υποτάξει το 547 ή το 546 π.Χ . Από τις ελληνικές πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδος, μονάχα η Αθήνα και η Ερέτρια δέχθηκαν να βοηθήσουν τις αποικίες κι έστειλαν 25 τριήρεις με στρατό . Τελικά η επανάσταση κατεστάλη από τους Πέρσες και η Αθήνα με την Ερέτρια έγιναν κόκκινο πανί για τον Δαρείο , ο οποίος , μάλιστα , είχε αναθέσει σε έναν υπηρέτη να του λέει καθημερινά τη φράση : «ΜΕΜΝΗΣΟ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ» , δηλ : «να θυμάσαι του Αθηναίους» , υπενθυμίζοντάς του ότι έπρεπε να τιμωρήσει τους Αθηναίους για τη συμμετοχή τους στην Ιωνική Επανάσταση .

Το 492 π.Χ , στην 1η περσική εκστρατεία κατά της Ελλάδας , ο στρατηγός Μαρδόνιος κατέλαβε τη Θράκη και τη Μακεδονία , ωστόσο ο στόλος του ναυάγησε στη χερσόνησο του Άθω στη Χαλκιδική και αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω . Δύο χρόνια αργότερα, έγινε η 2η περσική εκστρατεία με επικεφαλής τους στρατηγούς Δάτη και Αρταφέρνη . Οι Πέρσες κατάφεραν να κατακτήσουν τις Κυκλάδες , τη Νάξο και την Ερέτρια , ωστόσο υπέστησαν βαριά ήττα στον Μαραθώνα από τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους Πλαταιείς , με επικεφαλής τον Αθηναίο Στρατηγό Μιλτιάδη . Μετά τον θάνατο του βασιλιά Δαρείου, την ηγεσία των Περσών ανέλαβε ο γιος του Ξέρξης, ο οποίος , επικεφαλής μιας τεράστιας στρατιάς , εξεστράτευσε για 3η φορά κατά της Ελλάδα , το 480 π.Χ, με σκοπό να τελειώνει πλέον οριστικά μαζί της . Επί 4 ολόκληρα χρόνια ο Ξέρξης συγκέντρωνε και προετοίμαζε την περσική στρατιά , την οποία η σύγχρονη έρευνα υπολογίζει σε 300 έως 400 χιλιάδες πεζούς , 1.207 πολεμικά πλοία και 3.000 φορτηγά . Επρόκειτο , σύμφωνα με τους ιστορικούς , για το μεγαλύτερο στρατό που είχε δει ποτέ ως τότε ο αρχαίος κόσμος . Οι σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν την περσική κινητοποίηση συγκρίσιμη προς αντίστοιχα δεδομένα του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

Οι Πέρσες , χωρίς να βρουν καμιά αντίσταση , έφθασαν στις Θερμοπύλες στα τέλη Αυγούστου ή στις αρχές του Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ , ακολουθούμενοι από τον παραπλέοντα στόλο τους , ο οποίος ναυλούχησε στη θαλάσσια περιοχή ανοιχτά των Θερμοπυλών . Εκείνη την περίοδο, οι Σπαρτιάτες γιόρταζαν τα Κάρνεια, ενώ ήταν επίσης η περίοδος των Ολυμπιακών Αγώνων . Μια σύγκρουση εκείνη την περίοδο θεωρούταν ιεροσυλία . Παρ' ολ' αυτά, οι Έφοροι της Σπάρτης θεώρησαν ότι η επείγουσα κατάσταση ήταν σοβαρή δικαιολογία για να στείλουν ένα τμήμα στρατού με αρχηγό τον βασιλιά Λεωνίδα . Από τους δυο βασιλιάδες της Σπάρτης , ο Λεωνίδας ήταν εκείνος που θέλησε να πάει να αντιμετωπίσει τους Πέρσες , υπακούοντας και σε ένα χρησμό του μαντείου των Δελφών που έλεγε:

"Ή η πόλη της Σπάρτης θα σβηστεί από το χάρτη ή θα θρηνήσει τον βασιλιά της".

Ο Λεωνίδας , επομένως , ήξερε (σύμφωνα με τον χρησμό) ότι έπρεπε να πεθάνει για να σωθεί η Σπάρτη , γι' αυτό και πήρε μαζί του μονάχα 300 Σπαρτιάτες επίλεκτους πολεμιστές, οι οποίοι είχαν γιους , ώστε να διασωθεί η γενιά τους και να μην ξεκληριστεί . Και ποιοι ήταν οι άνδρες του , οι Τριακόσιοι Σπαρτιάτες ; Άλλοι συνομήλικοί του , άλλοι νεότεροι , ΟΛΟΙ φίλοι του . Μαζί είχαν μεγαλώσει , ήξεραν ο ένας τον άλλο όπως ο αδελφός τον αδελφό , είχαν ζυμωθεί με τη σπαρτιατική αγωγή , που έβλεπε ως ανώτατη αρετή τη θυσία για τον άλλο , το συμπολεμιστή. Διότι , απ’ όλα τα μυστικά της μοναδικής στρατιωτικής ισχύος της Σπάρτης , το μεγαλύτερο ήταν η απόλυτη ταύτιση του Εγώ με το Εμείς . Πουθενά αλλού στην Ελλάδα δε βλάστησε και δεν καλλιεργήθηκε αυτό το πνεύμα και γι’ αυτό ο Σπαρτιάτης του 5ου αιώνα έμεινε ασύγκριτο πρότυπο πολεμικής αρετής , που δεν ξεπεράστηκε ποτέ από άλλους Έλληνες και άλλους λαούς .

Ποιος ήταν όμως ο Λεωνίδας ; Ο Λεωνίδας ο Α´ , που έζησε περίπου από το 540 μέχρι το 480 π.Χ. , καταγόταν από τη δυναστεία των Αγιαδών και ήταν απόγονος του Ηρακλή . Ο πατέρας του ήταν ο βασιλιάς Αναξανδρίδας ο Β΄ (ή αλλιώς Αλεξανδρίδας), ο οποίος απέκτησε τέσσερις γιους : τον Κλεομένη , τον Δωριέα , τον Λεωνίδα και τον Κλεόμβροτο . Ο Λεωνίδας , επομένως, ήταν τριτότοκος γιος και γι’ αυτό δεν περίμενε ότι θα γινόταν βασιλιάς . Όμως , ο Κλεομένης , ο πρώτος αδερφός του , εξορίστηκε και τελικά πέθανε σε μια φυλακή της Σπάρτης και ο Δωριέας , ο δεύτερος , είχε πεθάνει στη Σικελία οδηγώντας μια ομάδα μισθοφόρων . Έτσι η τύχη διάλεξε τον Λεωνίδα για να γίνει Βασιλιάς της Σπάρτης και να γράψει την πιο ένδοξη σελίδα της ιστορίας της .

Αν όντως ο Λεωνίδας γεννήθηκε το 540 π.Χ., τότε , το 510 π.Χ. , πρέπει να ήταν σε ηλικία γάμου , σύμφωνα με τα σπαρτιατικά δεδομένα . Είτε , λοιπόν , παντρεύτηκε μια γυναίκα το όνομα της οποίας αγνοούμε , οπότε και χώρισε αργότερα , είτε έμεινε ανύπαντρος μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 490 π.Χ., όταν γνωρίζουμε πως παντρεύτηκε τη Γοργώ, η οποία ήταν κόρη του αδελφού του, Κλεομένη . Εκείνη την εποχή , ήταν φυσιολογικό οι βασιλείς να παντρεύονται κοντινά συγγενικά τους πρόσωπα για να διατηρήσουν το βασιλικό αίμα. Ο Λεωνίδας με τη Γοργώ απέκτησαν ένα γιο, τον Πλείσταρχο , γεγονός που καθιστούσε το Λεωνίδα ισότιμο με τους Τριακοσίους , οι οποίοι επιλέχθηκαν να τον συνοδέψουν στις Θερμοπύλες , επειδή είχαν όλοι τους τουλάχιστον ένα γιο.

Πριν από την σύγκρουση με τους Πέρσες , οι αντιπρόσωποι των Ελλήνων συναντήθηκαν , την άνοιξη του 480 π.Χ. , στον Ισθμό της Κορίνθου και αποφάσισαν να περιμένουν τον εχθρό στα στενά των Θερμοπυλών , όπου θα μπορούσαν να εξουδετερώσουν το αριθμητικό πλεονέκτημα των Περσών , θα απέφευγαν λόγω της στενότητας την επίθεση του περσικού ιππικού και θα είχαν την προστασία του ελληνικού στόλου , που θα ήταν προσορμισμένος στο γειτονικό ακρωτήριο της Εύβοιας , το Αρτεμίσιο . Απ' την άλλη, οι Πέρσες δεν θα μπορούσαν να μείνουν στις Θερμοπύλες για πολύ καιρό αφού ή θα έπρεπε να σπάσουν τις ελληνικές γραμμές ή αλλιώς θα υποχωρούσαν .

Οι Θερμοπύλες επιλέχθηκαν λόγω της στενότητας του τόπου στο σημείο εκείνο . Η περιοχή , κατά την εποχή της μάχης , είχε μόνο ένα στενό πέρασμα κατά μήκος της ακτής του Μαλιακού Κόλπου , που στο πιο στενό του σημείο μπορούσε να περάσει μονάχα ένα άρμα . Απ΄ τη μια μεριά ήταν η θάλασσα και από την άλλη οι απότομοι βράχοι του όρους Καλλίδρομον . Σήμερα , τα στενά έχουν πλάτος τριών , περίπου, χιλιομέτρων λόγω των προσχώσεων του Σπερχειού ποταμού . Η περιοχή λεγόταν Θερμοπύλες εξαιτίας των θερμών πηγών που ανάβλυζαν (και αναβλύζουν ακόμα) από τα σπλάχνα της γης .

Ας αφήσουμε όμως τον ίδιο τον Ηρόδοτο , τον συγγραφέα των Περσικών Πολέμων και Πατέρα της Ιστορίας , να μας εξιστορήσει τα της μάχης των Θερμοπυλών , σε μετάφραση του Κώστα Μαρωνίτη :

«Λοιπόν , ο βασιλιάς Ξέρξης στρατοπέδευε στην περιοχή Τραχίνα της Μαλίδας , ενώ οι Έλληνες στα στενά·.Τον τόπο αυτό οι περισσότεροι Έλληνες τον λένε Θερμοπύλες, αλλά οι ντόπιοι και οι γείτονες Πύλες. ( …) Να ποιοι απ᾽ τους Έλληνες βρίσκονταν σ᾽ αυτόν τον τόπο και καρτερούσαν τον Πέρση : Τριακόσιοι βαριά οπλισμένοι Σπαρτιάτες και χίλιοι Τεγεάτες και Μαντινείς ( μισοί μισοί) κι εκατόν είκοσι απ᾽ τον Ορχομενό της Αρκαδίας και χίλιοι απ᾽ την υπόλοιπη Αρκαδία , (…) τετρακόσιοι από την Κόρινθο και διακόσιοι από τον Φλειούντα κι ογδόντα από τις Μυκήνες . Αυτοί λοιπόν ήταν εκεί από την Πελοπόννησο . Κι από τη Βοιωτία εφτακόσιοι Θεσπιείς και τετρακόσιοι Θηβαίοι.

Μ᾽ αυτούς ενώθηκαν , αφού κλήθηκαν για ενίσχυση , οι Οπούντιοι Λοκροί που ήρθαν πανστρατιά και χίλιοι Φωκείς . (…)

  • Συνολικά , δηλαδή , στα Στενά παρατάχθηκαν περίπου 7.400 με 7.700 Έλληνες οπλίτες

Βέβαια στο στρατόπεδο αυτό υπήρχαν κι άλλοι στρατηγοί , καθώς η κάθε πόλη είχε τον δικό της , αλλά εκείνος που τον καμάρωναν πάνω απ᾽ όλους κι είχε στις διαταγές του το σύνολο του στρατού ήταν ο Λεωνίδας ο Λακεδαιμόνιος , ο γιος του Αναξανδρίδα (…) Οι Σπαρτιάτες , λοιπόν , έστειλαν πρώτο αυτό το σώμα του Λεωνίδα , για να τους βλέπουν οι άλλοι σύμμαχοι και να μη μηδίσουν κι αυτοί , αν πληροφορηθούν πως οι Σπαρτιάτες δεν το ᾿λεγαν να ξεκινήσουν . Σχεδίαζαν , λοιπόν, (οι Σπαρτιάτες) , αργότερα , αφού γιορτάσουν τα Κάρνεια , που τους υποχρέωναν ν᾽ αναβάλουν την εκστρατεία , ν᾽ αφήσουν φρουρά στη Σπάρτη και να σπεύσουν το ταχύτερο σε βοήθεια πανστρατιά . Με τον ίδιο τρόπο σκέφτονταν κι οι υπόλοιποι σύμμαχοι να ενεργήσουν παρόμοια , γιατί συνέπιπταν τον ίδιο καιρό μ᾽ αυτά τα γεγονότα οι ολυμπιακοί αγώνες· (…)

  • Τα Κάρνεια ήταν μια θρησκευτική γιορτή που λάμβανε χώρα στην Αρχαία Σπάρτη, στα τέλη του Αυγούστου ή αρχές Σεπτεμβρίου (ανάλογα με την πανσέληνο) και διαρκούσαν εννέα ημέρες . Κατά τη διάρκεια των εορτασμών, η πόλη της Σπάρτης δεν είχε δικαίωμα να εμπλακεί σε εχθροπραξίες.
  • Η γιορτή γινόταν για να τιμήσει τον θεό Κάρνειο (ή αλλιώς Κάρνειο Οικέτα) ο οποίος ταυτίστηκε αργότερα με τον Απόλλωνα.

Αυτοί λοιπόν σχεδίαζαν να ενεργήσουν μ᾽ αυτό τον τρόπο. Οι Έλληνες όμως που βρίσκονταν στις Θερμοπύλες , όταν ο Πέρσης πλησίασε στην είσοδο των στενών, τρομοκρατημένοι , άρχισαν να σκέφτονται ν᾽ αποτραβηχτούν. Λοιπόν , οι άλλοι Πελοποννήσιοι αποφάσισαν να παν στην Πελοπόννησο και να πιάσουν να φρουρούν τον Ισθμό . Ο Λεωνίδας όμως, καθώς οι Φωκείς και οι Λοκροί έγιναν έξω φρενών μ᾽ αυτή τη γνώμη , πρότεινε να μείνουν εκεί και να στείλουν αγγελιοφόρους στις πόλεις παραγγέλνοντας να στείλουν ενισχύσεις , γιατί αυτοί ήταν λίγοι για ν᾽ αποκρούσουν το στρατό των Μήδων . Ενώ αυτοί συσκέπτονταν γι᾽ αυτό το θέμα , ο Ξέρξης έστελνε καβαλάρη κατάσκοπο να δει πόσοι είναι και τί κάνουν. Κι είχε κιόλας ακούσει απ᾽ τον καιρό που βρισκόταν στη Θεσσαλία πως σ᾽ αυτό το μέρος είχε συγκεντρωθεί μικρό στράτευμα και πως αρχηγοί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι και ο Λεωνίδας , απόγονος του Ηρακλή . Μόλις ο καβαλάρης έφτασε κοντά στο στρατόπεδο , εξέταζε και παρατηρούσε το στρατόπεδο , όχι βέβαια ολόκληρο , γιατί δεν ήταν δυνατό να παρατηρήσει καλά όσους ήταν παραταγμένοι στο εσωτερικό του τείχους , που το ξανάχτισαν και το φρουρούσαν. Έτσι έβλεπε τί έκαναν αυτοί που ήταν έξω , που είχαν αποθέσει τα όπλα τους μπροστά απ᾽ το τείχος . Κι εκείνη την ώρα έτυχε να είναι παραταγμένοι έξω οι Λακεδαιμόνιοι . Έβλεπε , λοιπόν , άλλους άντρες να γυμνάζονται κι άλλους να χτενίζουν τα μαλλιά τους . Παραξενεύτηκε απ᾽ αυτό το θέαμα και τους μετρούσε. Κι αφού τα παρατήρησε όλα με ακρίβεια , γύρισε πίσω καβάλα στ᾽ άλογό του ανενόχλητος. Γιατί κανένας δεν τον καταδίωκε , ούτε καν έδειχναν να τον προσέχουν . Γύρισε , λοιπόν , πίσω κι έλεγε στον Ξέρξη όλα όσα είχε δει . Ακούοντάς τον ο Ξέρξης δεν μπορούσε να καταλάβει τί πραγματικά συνέβαινε , δηλαδή πως αυτοί ετοιμάζονταν να σκοτωθούν και να σκοτώσουν όσο πιο πολλούς μπορούσαν . Αλλά , επειδή αυτά που έκαναν του φαίνονταν γελοία , κάλεσε τον Δημάρατο , το γιο του Αρίστωνος , που βρισκόταν στο στρατόπεδο .

* Ο Δημάρατος ήταν ο 15ος βασιλιάς της αρχαίας Σπάρτης από τη γενιά των Ευρυποντιδών, που κυβέρνησε προσεγγιστικά από το 510 μέχρι το 491 π.Χ. Ο Δημάρατος εξαιτίας εσωτερικών προστριβών με τον συμβασιλέα Κλεομένη αναγκάστηκε να διαφύγει στην αυλή του Βασιλιά Δαρείου Α '. Ωστόσο , όταν ελήφθη η απόφαση να καταληφθεί η Ελλάδα , φέρεται ότι έστειλε κρυφά ένα μήνυμα στην πατρίδα του τη Σπάρτη , γνωστοποιώντας τις προθέσεις των Περσών . Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Ξέρξη εναντίον των Ελλήνων , ο Δημάρατος τον ακολούθησε με την ιδιότητα του συμβούλου για λόγους που δεν μπορούν να ερμηνευθούν απόλυτα . Πιθανώς να ήλπιζε στην εκδίκηση ή στην επαναφορά του στο θρόνο της Σπάρτης.

Όταν έφτασε , λοιπόν , ο Δημάρατος , ο Ξέρξης (…) τον ρωτούσε τα καθέκαστα , θέλοντας να καταλάβει αυτό που έκαναν οι Λακεδαιμόνιοι. Κι εκείνος αποκρίθηκε: «Μ᾽ άκουσες και την προηγούμενη φορά, όταν μπαίναμε στο δρόμο για την Ελλάδα, να σου μιλώ γι᾽ αυτούς τους άντρες . Κι όταν μ᾽ άκουσες, γέλασες με μένα που έλεγα ποιά έκβαση έβλεπα πως θα έχουν αυτές οι επιχειρήσεις . Γιατί για μένα , βασιλιά μου , ο πιο μεγάλος αγώνας είναι να σου παρουσιάζω την αλήθεια . Άκουσέ με λοιπόν και τώρα . Οι άντρες αυτοί ήρθαν για να δώσουν μάχη με μας για το πέρασμα του στενού και γι᾽ αυτό προετοιμάζονται . Γιατί έχουν τον ακόλουθο νόμο : Όταν είναι να δώσουν μάχη για ζωή ή θάνατο , τότε στολίζουν το κεφάλι τους . Και βάλε το καλά στο νου σου : Αν υποδουλώσεις αυτούς εδώ και τους άλλους που έχουν μείνει στη Σπάρτη , δεν υπάρχει κανένα άλλο έθνος στον κόσμο που θα τολμήσει να σηκώσει χέρι εναντίον σου . Γιατί τώρα πας να χτυπηθείς με τον πρώτο και καλύτερο βασιλιά των Ελλήνων και τους άντρες με την ανώτερη πολεμική αρετή . Τα λόγια αυτά φάνηκαν πέρα για πέρα απίστευτα στον Ξέρξη κι έκανε μια δεύτερη ερώτηση : Πώς είναι δυνατό , την ώρα που είναι τόσο λίγοι , να δώσουν μάχη με τη στρατιά του. Κι ο άλλος αποκρίθηκε : «Βασιλιά μου , να μ᾽ έχεις για ψεύτη , αν τα πράματα δεν ακολουθήσουν το δρόμο που λέω εγώ». Με τα λόγια του αυτά δεν έπειθε τον Ξέρξη.

  • Κάπου εδώ συνέβη κι ένα σπουδαίο περιστατικό που δεν αναφέρει ο Ηρόδοτοςαλλά μας παρέδωσε ο μεταγενέστερος αρχαίος συγγραφέας Πλούταρχος : Ο βασιλιάς των Περσών Ξέρξης , πριν αρχίσει την επίθεση , έστειλε κήρυκες ζητώντας την παράδοση των όπλων των αμυνομένων Ελλήνων στο στενό των Θερμοπυλών . Η λακωνική απάντηση που έδωσε ο Βασιλιάς Λεωνίδας στον Πέρση ήταν η πασίγνωστη ιστορική φράση : «Μολών λαβέ» ! Δηλαδή : «έλα να τα πάρεις» . Η περήφανη αυτή απάντηση εξόργισε τον Πέρση ηγεμόνα που διέταξε , αμέσως μετά , να ξεκινήσει η ιστορική μάχη των Θερμοπυλών το 480 π.Χ. Η απάντηση εκείνη , το «Μολών λαβέ» , έμεινε αθάνατη στην παγκόσμια ιστορία , χαρίζοντας στον Λεωνίδα υστεροφημία ως πρότυπο γενναιότητας και θεματοφύλακα πάτριων αρχών , νόμων και καθήκοντος.


Άφησε λοιπόν (ο Ξέρξης) να περάσουν τέσσερες μέρες , με την προσδοκία πάντοτε πως αυτοί θα το βάλουν στα πόδια . Την πέμπτη μέρα όμως , καθώς δε σηκώνονταν να φύγουν , αλλά έμεναν στη θέση τους , από ξιπασιά κι αποκοτιά, όπως νόμιζε , οργισμένος στέλνει εναντίον τους τούς Μήδους και τους Κισσίους , με εντολή να τους πιάσουν ζωντανούς και να τους φέρουν μπροστά του . Κι όταν οι Μήδοι ρίχτηκαν ορμητικά πάνω στους Έλληνες , σκοτώνονταν πολλοί , αλλά άλλοι έπαιρναν τη θέση τους , και δεν έκαναν πίσω , αν και πάθαιναν μεγάλο χαλασμό . Και τότε έβλεπε ο καθένας , και προπάντων ο ίδιος ο βασιλιάς , πως οι άνθρωποί του ήταν πολλοί , άντρες όμως λίγοι . Κι η σύγκρουση κράτησε όλη τη μέρα .

Κι όταν οι Μήδοι πήραν άγριο χτύπημα, τότε αποσύρθηκαν και ρίχτηκαν στη μάχη οι Πέρσες που τους αντικατέστησαν , αυτοί που ο βασιλιάς τούς αποκαλούσε αθανάτους κι είχαν αρχηγό τους τον Υδάρνη , με την ιδέα πως αυτοί πια εύκολα θα τους έβαζαν κάτω.

*Οι Αθάνατοι ήταν ο πυρήνας του περσικού στρατού . Αποτελούνταν από άριστα εκπαιδευμένους στρατιώτες . Οι αρχαίοι Έλληνες τους αποκαλούσαν και Μύριους Αθανάτους , επειδή , όταν ένας άντρας έπεφτε στη μάχη τον αντικαθιστούσε αμέσως κάποιος άλλος, κι έτσι το σώμα διατηρούσε τη δύναμη των 10.000 στρατιωτών. Κατά την περσική εισβολή στην Ελλάδα , οι Αθάνατοι χρησίμευαν όχι μόνο ως στρατιωτικό σώμα , αλλά και ως προσωπική φρουρά του Δαρείου Α' και του Ξέρξη Α'.

Αλλά όταν κι αυτοί (οι Αθάνατοι) ήρθαν στα χέρια με τους Έλληνες , δεν τα κατάφεραν καθόλου καλύτερα απ᾽ τον μηδικό στρατό , αλλά τα ίδια , για τον πρόσθετο λόγο που έδιναν μάχη σε στενοποριά και πολεμούσαν με δόρατα κοντύτερα από των Ελλήνων και δεν μπορούσαν να εκμεταλλευτούν την αριθμητική τους υπεροχή . Εκείνο που αξίζει ν᾽ αναφερθεί είναι ο τρόπος που πολεμούσαν οι Λακεδαιμόνιοι , καθώς έδειχναν με πολλές ενέργειες πως κάτεχαν απόλυτα την τέχνη του πολέμου , ενώ οι άλλοι δεν είχαν ιδέα απ᾽ αυτά, ιδιαίτερα μ᾽ αυτόν τον ελιγμό: Κάθε τόσο έστρεφαν τα νώτα, δίνοντας την εντύπωση πως το ᾿βαλαν όλοι μαζί στα πόδια . Κι οι βάρβαροι βλέποντάς τους να το βάζουν στα πόδια ρίχνονταν καταπάνω τους με φωνές και κακό . Εκείνοι όμως , τη στιγμή που τους προλάβαιναν οι άλλοι , έκαναν στροφή κι έρχονταν αντιμέτωποι με τους βαρβάρους και με τη μεταβολή αυτή που έκαναν έστρωναν κάτω αναρίθμητους Πέρσες, με το σωρό . Σ᾽ αυτή την επιχείρηση έπεφταν λίγοι κι απ᾽ τους ίδιους τους Σπαρτιάτες . Και καθώς οι Πέρσες δεν μπορούσαν να κερδίσουν κάποιο έδαφος στη στενοποριά , μ᾽ όλες τις επιθέσεις που έκαναν πότε με κανονική τάξη και πότε με διάφορους άλλους τρόπους, τραβήχτηκαν πίσω.

Λένε πως , όσο κρατούσαν αυτές οι εχθροπραξίες , ο βασιλιάς παρακολουθώντας τες αναπήδησε τρεις φορές από το θρόνο του , γιατί πήρε φόβο για το στρατό του. (…) και την άλλη μέρα οι βάρβαροι δεν τα κατάφερναν καθόλου καλύτερα στον αγώνα, γιατί έκαναν εφόδους ελπίζοντας πως , καθώς έτσι κι αλλιώς οι Έλληνες ήταν λίγοι κι έχουν χύσει βρύση το αίμα , δε θα είχαν πια το κουράγιο να σηκώσουν χέρι να τους αντισταθούν . Οι Έλληνες όμως ήταν παραταγμένοι κανονικά , το κάθε τάγμα κι η κάθε φυλή στη γραμμή της . Το κάθε τάγμα έμπαινε στη μάχη με τη σειρά του , εκτός από τους Φωκείς· . Αυτοί πήραν εντολή να πιάσουν θέσεις στο βουνό , για να φρουρήσουν το μονοπάτι . Τέλος , οι Πέρσες, καθώς έβλεπαν πως τίποτε δεν άλλαζε από την προηγούμενη μέρα , τραβήχτηκαν πίσω.

Εκεί , λοιπόν , που ο βασιλιάς βρισκόταν σε αμηχανία , πώς ν᾽ αντιμετωπίσει την κατάσταση που δημιουργήθηκε , ήρθε σε συνεννοήσεις μαζί του ο Εφιάλτης , ο γιος του Ευρυδήμου, από τη Μαλίδα, και , προσδοκώντας ν᾽ αποκομίσει κάποια μεγάλη αμοιβή από τον βασιλιά , του μαρτύρησε το μονοπάτι που , διασχίζοντας το βουνό , καταλήγει στις Θερμοπύλες , και που έγινε αιτία ν᾽ αφανιστούν οι Έλληνες που κρατούσαν άμυνα εκεί . Αργότερα , καθώς φοβόταν τους Λακεδαιμονίους , κατέφυγε στη Θεσσαλία και, ενώ ήταν φευγάτος απ᾽ την πατρίδα του , οι Πυλαγόρες (οι αντιπρόσωποι των Αμφικτυόνων που συνεδρίαζαν στην Πυλαία) επικήρυξαν το κεφάλι του με χρηματικό ποσό . Κι αφού πέρασε καιρός — γιατί ξαναγύρισε στην Αντίκυρα — δολοφονήθηκε από έναν Τραχίνιο, τον Αθηνάδη . (…)

Κι ο Ξέρξης, γιατί του άρεσαν τα όσα του υποσχέθηκε να πράξει ο Εφιάλτης , καταχαρούμενος έστειλε αμέσως τον Υδάρνη και το σώμα που διοικούσε ο Υδάρνης . Ξεκίνησαν από το στρατόπεδο την ώρα που ανάβουν τα λυχνάρια . (…) Παίρνοντας λοιπόν αυτό το μονοπάτι, (…) οι Πέρσες διάβηκαν τον Ασωπό και συνέχισαν να πορεύονται όλη τη νύχτα , έχοντας στο δεξί τους χέρι τα βουνά της Οίτης και στ᾽ αριστερό τα βουνά της Τραχίνας . Γλυκοχάραζε πια η αυγή κι έφτασαν στην κορυφή του βουνού . Σ᾽ αυτό το σημείο του βουνού (…) ήταν φρουρά χίλιοι βαριά οπλισμένοι Φωκείς , για να σώζουν τη χώρα τους και να φρουρούν το μονοπάτι (…) κατά το λόγο που από μόνοι τους είχαν δώσει στον Λεωνίδα .

Και νά πώς οι Φωκείς αντιλήφθηκαν ότι οι Πέρσες είχαν ανεβεί στο βουνό : Η ανάβαση των εχθρών δε γινόταν αντιληπτή , επειδή το βουνό ήταν πέρα ως πέρα πυκνά δασωμένο με βαλανιδιές . Καθώς όμως βασίλευε γαλήνη , ακούστηκε μεγάλος θόρυβος , όπως ήταν φυσικό με το φύλλωμα που ήταν χυμένο κάτω απ᾽ τα πόδια τους. Οι Φωκείς τότε πετάχτηκαν όρθιοι και ντύνονταν τις πανοπλίες τους , κι εκείνη τη στιγμή νά τοι κι οι βάρβαροι, που , όταν αντίκρισαν άντρες να ντύνονται με τις πανοπλίες τους , σάστισαν . Γιατί, ενώ έλπιζαν πως δε θα συναντήσουν καμιά αντίσταση , έπεσαν πάνω σε στρατό . Τότε ο Υδάρνης κυριεύτηκε από μεγάλο φόβο , μήπως οι Φωκείς ήταν Λακεδαιμόνιοι , και ρωτούσε τον Εφιάλτη ποιας πόλης ήταν ο στρατός . Κι όταν έμαθε την αλήθεια , παρέταξε τους Πέρσες για μάχη. Κι οι Φωκείς, καθώς έπεφταν πάνω τους πολλά και πυκνά βέλη , πήραν να φεύγουν βιαστικά προς την κορυφή του βουνού , με την ιδέα πως αυτοί ήταν ο αρχικός στόχος του εχθρού , κι ετοιμάζονταν ν᾽ αγωνιστούν για ζωή ή για θάνατο . Αυτοί λοιπόν αυτά έβαζαν με το νου τους . Οι Πέρσες όμως που ακολουθούσαν τον Εφιάλτη και τον Υδάρνη αδιαφορούσαν ολότελα για τους Φωκείς , και πήραν να κατηφορίζουν βιαστικά απ᾽ το βουνό.

Πρώτος ο μάντης Μεγιστίας ειδοποίησε τους Έλληνες που βρίσκονταν στις Θερμοπύλες για το θάνατο που τους περίμενε με το γλυκοχάραμα , αφού παρατήρησε τα σπλάχνα των σφαγίων της θυσίας . Ύστερα ήταν κι οι αυτόμολοι απ᾽ τον εχθρό που ανάγγειλαν ότι οι Πέρσες τους περικύκλωναν . Αυτοί , λοιπόν , έδωσαν το μήνυμα όσο ακόμα κρατούσε η νύχτα . Τρίτοι έφτασαν οι σκοποί , που ροβολώντας κατέβηκαν απ᾽ τις βουνοκορφές καθώς πήρε να φωτίζει η μέρα . Τότε οι Έλληνες έκαναν σύσκεψη κι οι γνώμες τους χωρίστηκαν στα δυο . Δηλαδή , άλλοι δε δέχονταν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους , ενώ άλλοι πρότειναν το αντίθετο. (…) Ο Λεωνίδας , επειδή αντιλήφτηκε πως οι σύμμαχοι δεν είχαν καρδιά να μείνουν και να ριψοκινδυνεύσουν μαζί του εθελοντικά , τους πρόσταξε ν᾽ αποσυρθούν, όμως , είπε , για τον ίδιο δεν ήταν όμορφο να φύγει . Μένοντας όμως εκεί , θ᾽ άφηνε πίσω του μεγάλη δόξα και δε θα έπαυε να είναι ευτυχισμένη η Σπάρτη . (…) Αυτά έχοντας στο νου του και θέλοντας να θησαυρίσει δόξα μονάχα για τους Σπαρτιάτες ο Λεωνίδας έστειλε στο καλό τους συμμάχους (…).

Οι σύμμαχοι , λοιπόν, που τους έστελνε στο καλό ο Λεωνίδας , υπακούοντάς τον έφυγαν βιαστικά . Οι Θεσπιείς [ όμως ] (…) επειδή το ήθελαν μ᾽ όλη τους την καρδιά , αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τον Λεωνίδα και τους άντρες του και να σηκωθούν να φύγουν , αλλά έμειναν ωςς το τέλος και πέθαναν μαζί τους . Στρατηγός τους ήταν ο Δημόφιλος , ο γιος του Διαδρόμου.

  • Οι Θεσπιές ήταν αρχαία πόλη της Βοιωτίας, μια από τις σημαντικότερες της αρχαίας Ελλάδας. Κατά την διάρκεια των περσικών πολέμων οι Θεσπιείς διαφοροποιήθηκαν από τους υπόλοιπους Βοιωτούς κι εντάχθηκαν στην Πανελλήνια συμμαχία , όπως και οι Πλαταιείς . Μετά τη Μάχη των Θερμοπυλών ο βασιλιάς των Περσών , ο Ξέρξης , κατά το πέρασμά του από την Βοιωτία , πυρπόλησε τις Θεσπιές , οι κάτοικοι των οποίων είχαν καταφύγει στην Πελοπόννησο . Οι Θεσπιείς συμμετείχαν αργότερα και στην μάχη των Πλαταιών με 2500 άντρες . Οφείλουμε , λοιπόν , όταν τιμάμε τον Λεωνίδα και τους Τριακόσιους Σπαρτιάτες , να τιμάμε μαζί τους ισότιμα ΚΑΙ τους επτακόσιους Θεσπιείς , οι οποίοι ισάξια και με το ίδιο ψυχικό σθένος στάθηκαν όρθιοι μπροστά στο βωμό του καθήκοντος , παίρνοντας επάξια μερίδιο στην Αθανασία .

Ο Ξέρξης με την ανατολή του ήλιου πρόσφερε σπονδές κι ύστερα περίμενε την ώρα που η αγορά γεμίζει κόσμο και τότε επιχείρησε την επίθεση . (…) Κι οι βάρβαροι του Ξέρξη πλησίαζαν κι οι Έλληνες που περιστοίχιζαν τον Λεωνίδα , μια και θα επιχειρούσαν έξοδο θανάτου , τώρα πια έβγαιναν πολύ πιο έξω απ᾽ ό,τι στην αρχή , στο πλατύτερο μέρος του αυχένα . Γιατί τις προηγούμενες μέρες , θέλοντας να υπερασπίζουν το προστατευτικό τείχος , έδιναν μάχη στη στενωπό , χωρίς ν᾽ απομακρύνονται πολύ από το τείχος . Όμως τη μέρα εκείνη έδιναν τη μάχη έξω από τα στενά και σκοτώνονταν πολλοί βάρβαροι . Γιατί οι αρχηγοί των ταγμάτων στέκονταν πίσω τους κρατώντας μαστίγια και μαστίγωναν όλους τους άντρες τους προστάζοντάς τους να βαδίζουν συνεχώς μπροστά . Πολλοί απ᾽ αυτούς λοιπόν έπεφταν στη θάλασσα κι αφανίζονταν και πολύ περισσότερους ακόμη τους καταπατούσαν ζωντανούς οι δικοί τους . Και κανένας δεν έδινε την παραμικρή σημασία στο σύντροφό του που σκοτωνόταν . Γιατί απ᾽ τη μεριά τους οι Έλληνες ξέροντας καλά πως όπου να ᾿ναι έρχεται ο θάνατος από εκείνους που έκαναν την κυκλωτική κίνηση απ᾽ το βουνό , έφτασαν στην κορυφή της παλικαριάς τους, χτυπώντας τους βαρβάρους , αψηφώντας το θάνατο μες στη μανία της αποκοτιάς τους.

Λοιπόν , τα δόρατα των περισσότερων απ᾽ αυτούς είχαν κιόλας τσακιστεί , ετούτοι όμως με τα ξίφη τους πετσόκοβαν τους Πέρσες . Και σ᾽ αυτόν τον αγώνα πέφτει ο Λεωνίδας , αφού αποδείχτηκε άντρας με λαμπρότατη παλικαριά και μαζί του κι άλλοι σημαντικοί Σπαρτιάτες , (…) Κι απ᾽ την άλλη μεριά , από τους Πέρσες , πέφτουν σ᾽ αυτή τη μάχη πολλοί και σημαντικοί , κι ανάμεσά τους δυο γιοι του Δαρείου , ο Αβροκόμης κι ο Υπεράνθης (…) . Σ᾽ αυτή τη μάχη , λοιπόν , πέφτουν πολεμώντας τα δυο αυτά αδέρφια του Ξέρξη , ενώ για το πτώμα του Λεωνίδα Πέρσες και Λακεδαιμόνιοι έδωσαν ανάμεσά τους πολύωρη μάχη σώμα με σώμα , ωσότου οι Έλληνες με την αντρεία τους το τράβηξαν προς το μέρος τους κι έτρεψαν σε φυγή τον εχθρό τέσσερες φορές . Έτσι συνεχίστηκε για ώρα η μάχη , ως τη στιγμή που έφτασαν εκείνοι που οδηγούσε ο Εφιάλτης . Όταν οι Έλληνες αντιλήφθηκαν τον ερχομό τους , από εκείνη την ώρα ο αγώνας άλλαξε μορφή .Γιατί οπισθοχώρησαν στη στενοποριά και προσπερνώντας το τείχος ήρθαν και πήραν θέση όλοι τους συσπειρωμένοι , εκτός απ᾽ τους Θηβαίους , στο ύψωμα . Το ύψωμα αυτό βρίσκεται στην είσοδο των στενών , εκεί όπου σήμερα είναι στημένο το μαρμάρινο λιοντάρι για τον Λεωνίδα . Καθώς αγωνίζονταν χτυπώντας τον εχθρό σ᾽ αυτό το μέρος με πολεμικές μάχαιρες , όσοι ακόμα τύχαινε να έχουν , και με τα χέρια και με τα δόντια , οι βάρβαροι τους έθαψαν κάτω από τα βέλη τους , άλλοι κάνοντας επίθεση κατά μέτωπο , αφού ισοπέδωσαν το προστατευτικό τείχος , κι οι άλλοι , που έκαναν την κυκλωτική κίνηση , κλείνοντάς τους ένα γύρο από παντού .

Τέτοιοι άντρες αναδείχτηκαν οι Λακεδαιμόνιοι και οι Θεσπιείς , αλλά λέγεται πως ανάμεσά τους πιο λαμπρό παλικάρι αναδείχτηκε ο Σπαρτιάτης Διηνέκης . Λένε μάλιστα πως , προτού έρθουν στα χέρια με τους Μήδους , είπε την ακόλουθη φράση , ακούοντας από κάποιον Τραχίνιο πως , όταν οι βάρβαροι ρίχνουν με τα τόξα τους , τα αμέτρητα βέλη τους κρύβουν τον ήλιο . Τόσο μεγάλο είναι το πλήθος τους . Κι ετούτος δεν έδειξε να ταράζεται απ᾽ αυτό κι είπε , περιφρονώντας το πλήθος των Μήδων , ότι τα νέα που τους έφερνε ο ξένος απ᾽ την Τραχίνα ήταν όλα ευχάριστα γι᾽ αυτούς , αφού με τους Μήδους να κρύβουν τον ήλιο θα δοθεί η μάχη εναντίον τους στη σκιά κι όχι κάτω από τον ήλιο. (…) Γι᾽ αυτούς (που τάφηκαν εκεί όπου έπεσαν) και για κείνους που είχαν σκοτωθεί πριν σηκωθούν να φύγουν (…) χαράχτηκε πάνω στον τάφο τους επιγραφή που λέει τα εξής:


Σ᾽ αυτό το μέρος, πάει καιρός, οι τέσσερες χιλιάδες
απ᾽ το νησί του Πέλοπα
με τρία εκατομμύρια εχθρών δώσανε μάχη.


Αυτό λοιπόν το επίγραμμα χαράχτηκε πάνω στον κοινό τάφο όλων, αλλά για τους Σπαρτιάτες ιδιαίτερα :

Ὦ ξεῖν', ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε
κείμεθα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.

Διαβάτη, μήνυμα να πας στους Λακεδαιμονίους:
σ᾽ αυτήν εδώ τη γη
πέσαμε και κειτόμαστε στο νόμο τους πιστοί.


(…) Λέγεται επίσης πως δυο απ᾽ αυτούς τους τριακοσίους , ο Εύρυτος κι ο Αριστόδημος , ενώ μπορούσαν κρατώντας την ίδια στάση ή να σωθούν γυρίζοντας μαζί στη Σπάρτη , καθώς ο Λεωνίδας τούς έδωσε άδεια να φύγουν απ᾽ το στρατόπεδο κι ήταν κατάκοιτοι στους Αλπηνούς με πονόματο αβάσταχτο , ή , αν δεν ήθελαν να γυρίσουν στην πατρίδα , να πεθάνουν μαζί με τους υπόλοιπους , ενώ λοιπόν μπορούσαν να κάνουν το ένα ή το άλλο απ᾽ αυτά , δε θέλησαν να ᾿χουν την ίδια γνώμη , αλλά πήραν διαφορετικές αποφάσεις : Ο Εύρυτος απ᾽ τη μεριά του, μαθαίνοντας την κυκλωτική κίνηση των Περσών , ζήτησε την πανοπλία του , τη φόρεσε και διέταξε τον είλωτά του να τον οδηγήσει στους μαχόμενους , και μόλις τον οδήγησε , ο οδηγός του σηκώθηκε κι έφυγε βιαστικά , αυτός όμως ρίχτηκε μες στο σωρό και σκοτώθηκε . Αντίθετα ο Αριστόδημος , καθώς του έλειψε το κουράγιο , έσωσε τη ζωή του . (…) Με το που γύρισε στη Σπάρτη ο Αριστόδημος ζούσε μες στην ντροπή και την περιφρόνηση . Να πώς εκδηλωνόταν η περιφρόνηση : Κανένας Σπαρτιάτης δεν του έδινε ν᾽ ανάψει απ᾽ τη φωτιά του ούτε κουβέντιαζε μαζί του . Και τον ακολουθούσε ο εμπαιγμός καθώς του έβγαλαν τ᾽ όνομα : «Αριστόδημος ο Κιοτής» . Αλλά βέβαια στις Πλαταιές ξέπλυνε από πάνω τη μομφή που του φόρτωσαν και ξανακέρδισε την τιμή του.

Λεν επίσης πως κι ένας άλλος απ᾽ αυτούς τους τριακοσίους που στάλθηκε αγγελιοφόρος στη Θεσσαλία επέζησε — το όνομά του Παντίτης . Και πως, με το που γύρισε κι αυτός στη Σπάρτη , έπεσε σ᾽ ανυποληψία και γι᾽ αυτό κρεμάστηκε .
Κι οι Θηβαίοι , που στρατηγό τους είχαν τον Λεοντιάδη , πρώτα ήταν στις ίδιες γραμμές με τους Έλληνες και πολεμούσαν εναντίον του στρατού του βασιλιά , δέσμιοι της ανάγκης . Μόλις όμως είδαν να παίρνουν το πάνω χέρι οι βάρβαροι , τότε λοιπόν , ενώ οι Έλληνες του Λεωνίδα ανηφόριζαν προς το ύψωμα , αυτοί ξέκοψαν και μ᾽ απλωμένα τα χέρια έτρεχαν προς τους βαρβάρους λέγοντας (…) πως μηδίζουν κι ήταν από τους πρώτους που έδωσαν γην και ύδωρ στο βασιλιά (…) .

Έτσι λοιπόν αγωνίστηκαν οι Έλληνες που φύλαγαν τις Θερμοπύλες . Κι ο Ξέρξης κάλεσε τον Δημάρατο και του έκανε ερωτήσεις , αρχίζοντας απ᾽ αυτήν : «Δημάρατε, είσαι άνθρωπος με αρετή· . Το συμπέρασμα αυτό το βγάζω από την αλήθεια των λόγων σου , γιατί τα λόγια σου βγήκαν όλα όπως τα είπες . Πες μου λοιπόν τώρα , πόσοι άραγε είναι οι Λακεδαιμόνιοι , κι απ᾽ αυτούς πόσοι έχουν σε τέτοιο βαθμό την πολεμική αρετή , ορισμένοι ή όλοι τους;». Κι ο άλλος αποκρίθηκε : «Βασιλιά μου , οι Λακεδαιμόνιοι συνολικά είναι λαός πολύς , και πολλές είναι οι πόλεις τους . Θα σε κατατοπίσω έτσι που να μάθεις καλά αυτό που θέλεις : Στη Λακωνία βρίσκεται η πόλη Σπάρτη που έχει περίπου οχτώ χιλιάδες πολεμιστές . Όλοι τους είναι ισάξιοι μ᾽ αυτούς που πολέμησαν εδώ . Τώρα , οι υπόλοιποι Λακεδαιμόνιοι δεν είναι βέβαια όμοιοι μ᾽ αυτούς , είναι όμως κι αυτοί αντρειωμένοι». (…) Και κατόπι (ο Ξέρξης) περνούσε ανάμεσα απ᾽ τα πτώματα και διέταξε του Λεωνίδα , (…) , να κόψουν το κεφάλι και να το κρεμάσουν σε κοντάρι . Λοιπόν , κι από πολλές άλλες ενδείξεις , αλλά προπάντων απ᾽ αυτήν , αντιλήφτηκα πως ο βασιλιάς Ξέρξης με κανέναν άλλο άνθρωπο δεν οργίστηκε όσο με τον Λεωνίδα , όσο ήταν ζωντανός . Γιατί αλλιώτικα δε θ᾽ ασχημονούσε μ᾽ αυτό τον τρόπο στο πτώμα του , αφού απ᾽ όσους λαούς γνώρισα κανένας δε συνηθίζει να τιμά τους άντρες που έχουν πολεμική αρετή όσο οι Πέρσες . Λοιπόν αυτοί που πήραν την προσταγή αυτή , την εκτελούσαν. (…)

Όταν πια όλα είχαν τελειώσει έληξε η μάχη , ο Ξέρξης ρώτησε να μάθει γιατί τόσοι λίγοι Έλληνες είχαν υπερασπιστεί τα στενά . Τότε μπροστά του παρουσιάστηκαν Αρκάδες που αυτομόλησαν στο περσικό στρατόπεδο και του απάντησαν ότι οι υπόλοιποι Έλληνες συμμετείχαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες , όπου ο νικητής έπαιρνε ένα στεφάνι ελιάς. Ο Τιγράνης , Πέρσης στρατηγός , όταν άκουσε αυτό είπε :

«παπαῖ Μαρδόνιε, κοίους ἐπ᾽ ἄνδρας ἤγαγες μαχησομένους ἡμέας, οἳ οὐ περὶ χρημάτων τὸν ἀγῶνα ποιεῦνται ἀλλὰ περὶ ἀρετῆς»

(μετ. Αλίμονο, Μαρδόνιε, ενάντια σε τί άνδρες μας έφερες να πολεμήσουμε, σ' αυτούς που δεν πολεμούν για χρήματα αλλά για την αρετή).

  • Σαράντα χρόνια μετά τη Μάχη των Θερμοπυλών οι Σπαρτιάτες , επί βασιλείας του Παυσανία , έφεραν τα οστά του Λεωνίδα από τις Θερμοπύλες στη Σπάρτη , τα τοποθέτησαν σε μνήμακαι καθιέρωσαν ετήσια γιορτήπρος τιμήν του Λεωνίδαστον τόπο του μνήματος κατά την οποία εκφωνούνταν λόγοι και διοργανώνονταν αγώνες στους οποίους αγωνίζονταν μόνο Σπαρτιάτες . Γράφει σχετικά ο Παυσανίας ο Περιηγητής που επισκέφτηκε τη Σπάρτη κατά τα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ , 600 περίπου χρόνια μετά τη μάχη :
  • «…Απέναντι από το θέατρο υπάρχει μνήμα του Παυσανία, του νικητή των Πλαταιών , και άλλο του Λεωνίδα. Κάθε χρόνο εκφωνούνται εδώ λόγοι και διοργανώνονται αγώνες , στους οποίους εκτός από τους Σπαρτιάτες δεν μπορούν να αγωνιστούν άλλοι . Τα οστά του Λεωνίδα τα έφερε από τις Θερμοπύλες σαράντα χρόνια αργότερα ο Παυσανίας .Υπάρχει και στήλη με τα ονόματα των ανδρών που πολέμησαν στη μάχη των Θερμοπυλών εναντίον των Μήδων , καθώς επίσης και τα ονόματα των πατέρων τους».

Στο σημείο αυτό τελειώνει η περιγραφή της Μάχης των Θερμοπυλών από τον Ηρόδοτο . Σε μας μένει η πρόκληση και η πρόσκληση να στοχαστούμε :

Ένδοξη ήττα μετά από προδοσία , μεγαλειώδης θυσία … όμως ποια ήταν η συνεισφορά της Μάχης των Θερμοπυλών στην εξέλιξη και στο τελικό αποτέλεσμα των περσικών πολέμων ;

-Σίγουρα έδωσε χρόνο στους Έλληνες να προετοιμάσουν και να οργανώσουν καλύτερα την άμυνά τους και κυρίως καταπτόησε τον Ξέρξη και τον περσικό στρατό, που βλέποντας ότι χρειάστηκαν μια αισχρή προδοσία για να κάμψουν την αντίσταση ελάχιστων Ελλήνων , και μάλιστα με βαριές απώλειες , σίγουρα πήγαιναν με έλλειμμα ηθικού και ψυχολογίας για να συνεχίσουν τον πόλεμο . Από την άλλη μεριά εμψύχωσε του Έλληνες προσφέροντας πρότυπο θυσίας στον αγώνα για την ελευθερία τους κι ένα φωτεινό παράδειγμα αφοσιώσεως στο καθήκον . Όπως έγραψε ο Πολ Κάλτρετζ στο βιβλίο του «Οι Σπαρτιάτες» :

« Η ηρωική άμυνα που αντέταξαν μέχρις εσχάτων οι Σπαρτιάτες στις Θερμοπύλες απέδειξε ότι η αντίσταση στους Πέρσες ήταν εφικτή κι έδωσε στους λίγους , αμφιταλαντευόμενους και χωρίς συνοχή Έλληνες το σθένος να πιστέψουν ότι μπορούσαν να νικήσουν» .

Αυτό φάνηκε περίτρανα στη ναυμαχία της Σαλαμίνας όπου ο ελληνικός στόλος με 370 πλοία διέλυσε έναν περσικό στόλο 1.200 περίπου πλοίων αλλά και στη μάχη των Πλαταιών όπου 300.000 Πέρσες έπαθαν πραγματική πανωλεθρία από μόλις 38.700 Έλληνες με επικεφαλής τους Σπαρτιάτες και στρατηγό τον Βασιλιά της Σπάρτης Παυσανία . Το ότι το πνεύμα του Λεωνίδα πλανιόταν σ’ όλες τις αναμετρήσεις των Ελλήνων με τους Πέρσες φαίνεται και από ένα περιστατικό που αναφέρει ο Ηρόδοτος:

« Όταν ο αρχηγός των Περσών Μαρδόνιος σκοτώθηκε από τον Σπαρτιάτη πολεμιστή Αείμνηστο , ένας Αιγινήτης , ο Λάμπωνας , βλέποντας τον Μαρδόνιο να πέφτει νεκρός και ενθυμούμενος ότι ο Ξέρξης αποκεφάλισε το πτώμα του βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα μετά τη μάχη των Θερμοπυλών, είπε στον Παυσανία : "Ιδού η ευκαιρία να εκδικηθείς για τον αποκεφαλισμό του Λεωνίδα." Εννοώντας να αποκεφαλίσει το πτώμα του Μαρδόνιου . Ο Παυσανίας, όμως , απάντησε : "Λάμπωνα αυτές τις πράξεις τις κάνουν οι βάρβαροι και όχι οι Έλληνες."

Το παράδειγμα των Θερμοπυλών ήταν τόσο επιβλητικό , ώστε χρησίμευε και ως αφορμή επίκλησης για ηρωική στάση ακόμη και στους Αθηναίους ρήτορες . Έτσι , ο Λυσίας υπενθυμίζει την γενναία στάση της Σπάρτης κατά τη διάρκεια των Περσικών Πολέμων ενώ τον 4ο αι. π.Χ. ο Λυκούργος , Αθηναίος Ρήτορας , ο οποίος ανήκε στην αντιμακεδονική παράταξη , αναφέρει τις Θερμοπύλες ως παράδειγμα ηρωικής αρετής (Κατά Λεωκράτους) . Θεωρεί , μάλιστα , ότι οι Αθηναίοι όφειλαν να διαπνέονται από ίδιο πνεύμα και να αντιταχθούν στη μακεδονική επέκταση προς τη νότιο Ελλάδα.

Όμως , η Μάχη των Θερμοπυλών και τα μηνύματά της δεν έμειναν στα στενά όρια της Ελλάδας . Σαν πυρκαγιά απλώθηκαν σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου εμπνέοντας τους Λαούς και συγκινώντας κάθε ψυχή .

Βέβαια , ηρωικές θυσίες τέτοιου είδους , όπως του Λεωνίδα και των Τριακοσίων , έχουν υπάρξει πολλές στην ιστορία των λαών . Τι είναι , όμως , εκείνο , που εξυψώνει τις Θερμοπύλες , τη Σπάρτη , τον Λεωνίδα και τους Τριακοσίους , σ’ αυτά τα δυσθεώρητα ύψη όπου καμιά άλλη ιστορική στιγμή δεν μπορεί να φτάσει ; Γιατί δεν υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο που να μην ξέρει τον Λεωνίδα και να μην συγκινείται από τη Μάχη των Θερμοπυλών ;

Είναι , πρώτα απ’ όλα , πως η Μάχη αυτή , με τις συνθήκες που δόθηκε , αλλά και τη μεγαλειώδη , συνειδητή κι εκούσια θυσία των μαχητών υπέρ της Πατρίδος και της Ελευθερίας ήταν η πρώτη που καταγράφηκε ιστορικά μέσα στους αιώνες .

Ύστερα , η Μάχη των Θερμοπυλών σέρνει μαζί της τη δόξα και τη φήμη της αρχαίας Σπάρτης , μιας πόλης πρότυπο , στην οποία κυριαρχούσε η Φιλοπατρία , η αγάπη για την Ελευθερία , η Δικαιοσύνη , η Ισοπολιτεία και προπάντων το κοινό συμφέρον , η Τιμή , η Αξιοπρέπεια και το Καθήκον . Στην Αρχαία Σπάρτη, κριτήριο για τον καθορισμό των αξίων και των αρίστων δεν ήταν το χρήμα, αλλά η αρετή.

Στις Θερμοπύλες δοκιμάστηκαν στην πράξη αυτά τα ιδεώδη της αρχαίας Σπάρτης και αποδείχτηκαν πως ήταν αληθή , ισχυρά και διαχρονικά . Πως οι Σπαρτιάτες ήταν απόλυτα δεμένοι με τους Θεσμούς , τις Αξίες και τα Ιδανικά της πατρίδας τους και πως έβαζαν τη ζωή τους σε δεύτερη μοίρα χάριν αυτών . Από ηθική άποψη η ηρωική απόφαση του Λεωνίδα και των συμπολεμιστών του να μείνουν στη θέση τους, βάζοντας τη ζωή τους σε δεύτερη μοίρα , είναι λαμπρό παράδειγμα αυταπάρνησης, αυτοθυσίας και υπακοής στην πατρίδα.

«Οι Θερμοπύλες ήταν φυσική ήττα , αλλά ηθική νίκη …» γράφει ο Βρετανός συγγραφέας Ερνλ Μπράντφορντ . Κι αυτό ακριβώς είναι που έχει μεγάλη σημασία σε έναν κόσμο που αποθεώνει την ύλη : Να μαθαίνει , δηλαδή , πως ΜΠΟΡΕΙ το Ήθος και το Πνεύμα να εναντιωθούν στην Ύλη και να νικήσουν .

Τέλος , η Μάχη των Θερμοπυλών , ήταν ένας μεγαλειώδης αγώνας για την προάσπιση της Ελευθερίας , γι΄ αυτό κι έμεινε αιώνιο σύμβολο για κάθε λαό που αγωνίζεται για λευτεριά : Πως αξίζει , με λίγα λόγια , να δώσεις ακόμα και τη ζωή σου , για να είσαι ελεύθερος . Με τη Θυσία τους στις Θερμοπύλες , ο Λεωνίδας και οι Τριακόσιοι , συνόψισαν εκείνο που αργότερα αποτύπωσε στον Επιτάφιό του ο Περικλής:

«Το εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον.» .

Δηλ: ευτυχισμένοι είναι οι ελεύθεροι και ελεύθεροι είναι οι γενναίοι .

Η ανθρώπινη ιστορία είναι η ιστορία ορισμένων στιγμών . Απ’ αυτές τις στιγμές εξαρτάται πολλές φορές η μακρά πορεία των αιώνων . Και η μεγαλειώδης αυτή και ανυπέρβλητη θυσία του Λεωνίδα και των Πολεμιστών του , πράγματι , κατηύθυνε τις τύχες των αιώνων .

Το πνεύμα των Θερμοπυλών , από το 480 μ.Χ. και μετά , μπόλιασε κάθε μεγάλη στιγμή των Ελλήνων στους αγώνες τους για Ελευθερία :

Ο Κων/νος Παλαιολόγος , ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου , είχε στο πλάι του τον Λεωνίδα , όταν απαντούσε στην πρόταση του Μωάμεθ να παραδώσει την Πόλη :

«Το δε την Πόλιν σοι δούναι, ουτ΄ εμόν εστίν ουτ΄ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. κοινή γάρ γνώμη πᾶντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καί οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν» ” .

«Το να σου παραδώσουμε την πόλη, δεν είναι δικαίωμα ούτε δικό μου ούτε άλλου από τους κατοικούντες σε αυτή. Γιατί απόφαση όλων μας είναι να πέσουμε, αμυνόμενοι, με τη θέλησή μας , και δεν θα λυπηθούμε τη ζωή μας».

Αυτή η απάντηση δεν είναι το «Μολών λαβέ» του Λεωνίδα , με άλλα λόγια ;;;

Το σύνθημα της Επανάστασης του 1821 , το ανυπέρβλητο «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ» , δεν ήταν παρά το μήνυμα των Θερμοπυλών . Κι όταν ο Αθ. Διάκος μαχόταν με λίγα παλικάρια στην Αλαμάνα εναντίον χιλιάδων Τούρκων , σίγουρα αγνάντευε τον Λεωνίδα στις γειτονικές Θερμοπύλες . Αυτό το θεϊκό μπόλι των Θερμοπυλών ήταν και στην ψυχή του Σαμουήλ στο Κούγκι , του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι και τόσων άλλων ηρώων που θυσίασαν τη Ζωή τους υπέρ της Ελευθερίας και της Πατρίδας , ακολουθώντας το παράδειγμα του Λεωνίδα και των Τριακοσίων . Όταν ο Κολοκοτρώνης φώναζε στους Τούρκους «πίσω Περσιάνοι» από τον Λεωνίδα εμπνεόταν . Κι όταν φώναζε τους Τούρκους «Περσιάνους» τότε μεταμόρφωνε τον κάθε Έλληνα σε έναν από τους Τριακόσιους Σπαρτιάτες .

Ο Λεωνίδας , σίγουρα , καθοδήγησε τα βήματα του Παύλου Μελά και των άλλων Μακεδονομάχων που θυσίασαν τη ζωή τους για τη Λευτεριά της Ελληνικής Μακεδονίας.

Η ανάσα του Λεωνίδα και των Πολεμιστών του βρισκόταν μέσα στην ιαχή «ΑΕΡΑ» των λίγων μαχητών της Πίνδου του ’40 , που κατατρόπωσαν μιαν αυτοκρατορία κι έδωσαν το πρώτο πλήγμα στον Άξονα του Ναζισμού και του Φασισμού .

Ο ήλιος των Θερμοπυλών έλαμπε στα μάτια των 118 Σπαρτιατών που εκτελέστηκαν στο Μονοδέντρι , στα μάτια της Λέλας Καραγιάννη , της Ηρώς Κωνσταντοπούλου και των άλλων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης που άφησαν το βόλεμά τους για να υπερασπίσουν τα ιδανικά της Πατρίδας και της Ελευθερίας δίνοντας για τίμημα την ίδια τους τη ζωή .

Το μήνυμα που έστειλε στα πέρατα της γης ο Λεωνίδας και οι άνδρες του παραμένει ακόμα ισχυρό και διαχρονικά επίκαιρο:

Οι Έλληνες δεν υποτάσσονται και δεν υποκλίνονται σε κανέναν .

Μήνυμα εξόχως επίκαιρο και για την σύγχρονη εποχή.

Το ηρωικό πρότυπο του Λεωνίδα και η ανάμνηση της μάχης των Θερμοπυλών αποτέλεσε παράδειγμα και για πολλούς άλλους λαούς σε πολλές φάσεις της ιστορίας. Οι Σύμμαχοι το χρησιμοποίησαν στην εισβολή του Άξονα στην Ελλάδα , οι επαναστάτες κατά τη Γαλλική Επανάσταση το χρησιμοποίησαν για να αντικατοπτρίσουν τη πάλη μεταξύ των αριστοκρατικών και των δημοκρατικών δυνάμεων , ο Ναπολέων Α΄ Βοναπάρτης το χρησιμοποίησε πριν τη μάχη στο Βατερλώ , οι Ρωμαίοι όποτε πολεμούσαν τους λαούς της Ασίας και οι Ιρλανδοί στον αγώνα τους για την ανεξαρτησία . Ακόμα και η Γερμανική αεροπορία κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο διέθετε μια ομάδα πιλότων αυτοκτονίας , κάτι σαν τους καμικάζι των Ιαπώνων , που ονομαζόταν "Λεωνίδας".

Κλείνω αυτήν την αναφορά στη μάχη των Θερμοπυλών με μερικούς στίχους του Λόρδου Μπάιρον, ο οποίος, απευθύνεται στους σκλαβωμένους Έλληνες με τούτα τα λόγια προκειμένου να τους εμπνεύσει θάρρος και απόφαση για αγώνα :

«Πρέπει τάχα να κλαίμε μεγαλεία χαμένα
και ντροπή να μας βάφη αντίς αίμα, σαν πρώτα;
Βγάλε, ω γης δοξασμένη, απ' τα σπλάχνα σου
ένα ιερό απομεινάρι των παιδιών του Ευρώτα.
Απ' εκεινούς τους Τρακόσιους , τρείς αν έρθουνε, φτάνουν
άλλη μια Θερμοπύλα στα βουνά σου να κάνουν».

Στους στίχους αυτούς του Μπάιρον έδωσε ο Διονύσιος Σολωμός την απάντηση , με μια στροφή του Ύμνου εις την Ελευθερίαν , όταν η Επανάσταση ήταν πλέον γεγονός:

Ω! τρακόσιοι! Σηκωθήτε
και ξανάλθετε σ' εμάς
τα παιδιά σας θελ' ιδήτε
πόσο μοιάζουνε με σας.

Μακάρι , σ΄ αυτό το «σήμερα» , που έχουμε βρεθεί διαφορετικά σκλάβοι και με σκυμμένο το κεφάλι , το συντομότερο , να φανούμε αντάξιοι του καλέσματος του ποιητή και να μοιάσουμε στους προγόνους . Διαφορετικά ,οι αναφορές μας στη δόξα των προγόνων και οι γιορταστικές μας εκδηλώσεις θα είναι λόγια μόνο κούφια , υποκριτικά και ανάξια χωρίς αλήθεια , περιεχόμενο και ουσία .

Κλείνοντας την αποψινή παρουσίαση θέλω να ελπίζω πως η εκδήλωση αυτή θα είναι η μόνο αρχή για την καθιέρωση των ΛΕΩΝΙΔΕΙΩΝ , με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου που μπορεί άμεσα να έρθει ως πρόταση στην επόμενη συνεδρίαση , ως θεσμικού πλέον εορτασμού , κάθε χρόνο , στην πόλη της Σπάρτης .

Με τη συνεργασία των πολιτιστικών , πνευματικών κι εκπαιδευτικών φορέων της πόλης , με την πλαισίωση του θεσμού με εκδηλώσεις πολιτιστικές , αθλητικές , διαλέξεις , φεστιβάλ , ημερίδες, συνέδρια κλπ , ΜΠΟΡΟΥΝ τα ΛΕΩΝΙΔΕΙΑ να γίνουν ένας κορυφαίος θεσμός , ο οποίος θα ακτινοβολήσει σε όλον τον κόσμο και θα προκαλέσει διεθνές ενδιαφέρον .

Η θεσμική καθιέρωση του εορτασμού της Μάχης των Θερμοπυλών θα ξαναδέσει το κομμένο νήμα των 18 αιώνων με τον εορτασμό των προγόνων και θα ξεπλύνει από τη σύγχρονη Σπάρτη την ντροπή , να μην εορτάζει την κορυφαία ιστορική επέτειο όλων των εποχών .

Ο εορτασμός της επετείου της Μάχης των Θερμοπυλών θα είναι , πρώτα απ’ όλα , η εκπλήρωση του ιστορικού μας Χρέους προς τους προγόνους και η απόδοση της οφειλόμενης Τιμής και Μνήμης σ΄ αυτούς . Θα έχει όμως και μια ευρύτερη εθνική σημασία : Σε καιρούς επικίνδυνους και πονηρούς , που ξένα σκοτεινά κέντρα , σε συνεργασία με ντόπιους Εφιάλτες , απεργάζονται την απογύμνωση των Ελλήνων από τα στοιχεία της Εθνικής τους Ταυτότητας που είναι η Γλώσσα , η Ιστορία , η Παράδοση και η Ορθοδοξία , ο ουσιαστικός εορτασμός της Επετείου των Θερμοπυλών θα αποτελέσει μια νέα Μάχη Θερμοπυλών του σύγχρονου Ελληνισμού , για να μη διαβούν οι «Μήδοι» από τα «Στενά» . Γιατί αν αυτό συμβεί η Ελλάδα και ό,τι αυτή εκφράζει σαν Ιδέα και Ιδανικό , θα ριχτεί στη Λήθη και της Αφάνεια.

Ας θυμηθούμε τι είχε πει κάποτε ο αλήστου μνήμης , πρώην υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ , Χένρυ Κίσσινγκερ , του οποίου το ρόλο στην 7χρονη δικτατορία και τη διχοτόμηση της Κύπρου μας τον ξέρουμε καλά :

«Ο ελληνικός λαός είναι δυσκολοκυβέρνητος και γι΄ αυτό πρέπει να τον πλήξουμε βαθιά στις πολιτισμικές του ρίζες . Τότε ίσως συνετισθεί . Εννοώ , δηλαδή , να πλήξουμε τη γλώσσα ,τη θρησκεία , τα πνευματικά και ιστορικά του αποθέματα , ώστε να εξουδετερώσουμε κάθε δυνατότητά του να αναπτυχθεί , να διακριθεί ,να επικρατήσει , για να μη μας ενοχλεί στα Βαλκάνια , να μη μας παρενοχλεί στην Ανατολική Μεσόγειο , στη Μέση Ανατολή , κτλ. ».

Τιμή , Δόξα και Μνήμη αιώνια στον Λεωνίδα και τους Τριακοσίους

«Το μαύρο σύννεφο του θανάτου τους βρήκε,

όμως αυτοί δεν θα πεθάνουν, αν και νεκροί,

αφού η δόξα της αρετής τους

επάνω θα τους ανεβάζει από τα δώματα του Άδη».

ΣΙΜΩΝΙΔΗΣ Ο ΚΕΙΟΣ