Γράφει ο Χρήστος K. Αλεξάκος, MSc, MA, PHR, Σύμβουλος Οργανωσιακής Ανάπτυξης και Συμβουλευτικός Ψυχολόγος*

«Στόχος του «Καλλικράτη» είναι να αποκτήσουμε επιτέλους ένα καλό κράτος, σύγχρονο και αποτελεσματικό, επιτελικό και αποκεντρωμένο, που ανοίγει νέους δρόμους ανάπτυξης, ένα κράτος «νοικοκύρη» που έχει ανάγκη ο Έλληνας πολίτης, που σέβεται τα χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων, ένα κράτος βοηθό του πολίτη και της επιχείρησης.
Η Νέα Αρχιτεκτονική του «Καλλικράτη» θεμελιώνει: Ισχυρούς δήμους με ουσιαστικές αρμοδιότητες για την καλύτερη, εξυπηρέτηση του πολίτη, Αιρετές περιφέρειες που σχεδιάζουν την ανάπτυξη, Αποκεντρωμένη κρατική διοίκηση επιτελικού χαρακτήρα.»

Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον τότε Υπουργό Εσωτερικών κ. Ραγκούση και στις εξαγγελίες του για το «Πρόγραμμα Καλλικράτης», νόμος 3850/2010. Είναι γεγονός πως η μεγάλη μεταρρύθμιση ξεκίνησε και οι στόχοι τέθηκαν. Ως εδώ όλα είναι εξαιρετικά, όπως πάντα άλλωστε σε τέτοιες περιπτώσεις. Ωραία λόγια γεμάτα ελπίδα που σε συνεπαίρνουν, σε κάνουν να αισθάνεσαι πως κάτι αλλάζει, πως υπάρχει προοπτική και μέλλον, πως επιτέλους θα οργανωθεί αυτό το δύσμοιρο κράτος. Και εμείς, οι πολίτες-πελάτες*, θα περνάμε καλύτερα, θα ζούμε σε ένα ομορφότερο και πιο οργανωμένο περιβάλλον. Η αρχή έγινε, προχωράμε, εξελισσόμαστε, αλλάζουμε!

Η οξύμωρη πραγματικότητα
Ωστόσο, ποια είναι σήμερα τα αποτελέσματα από την εφαρμογή του «Προγράμματος Καλλικράτης»; Που βαδίζουμε μετά από 21 περίπου «Καλλικρατικούς» μήνες; Είμαστε σε καλό δρόμο; Μειώθηκαν οι δαπάνες; Οργανώθηκαν καλύτερα οι Δήμοι; Αναπτύχθηκαν; Οι πολίτες-πελάτες, δηλαδή οι τελικοί αποδέκτες, αισθάνονται πως τα πράγματα αλλάζουν προς το καλύτερο; Αισιοδοξούν για το μέλλον; Την απάντηση τη δίνουν οι ίδιοι οι πολίτες-πελάτες: η συντριπτική πλειοψηφία εκφράζει την άποψη πως τα πράγματα έχουν γίνει χειρότερα. Επιπλέον, σχεδόν όλοι ισχυρίζονται πως επί ημερών «Καποδίστρια» το σύστημα λειτουργούσε πιο αποτελεσματικά. Στην καλύτερη περίπτωση, κάποιοι ελάχιστοι, πιστεύουν πως τίποτα δεν άλλαξε! Γενικά όλοι αναρωτιούνται που εστιάζεται η αλλαγή προς το καλύτερο. Είναι προφανές, πως δε την έχουν βιώσει ακόμα.

Την ίδια στιγμή, στην αντίπερα όχθη οι ασχολούμενοι με τα κοινά δηλαδή αυτοί που ψηφίστηκαν για να υπηρετήσουν τον πολίτη-πελάτη (δημοτικοί σύμβουλοι, δήμαρχοι, αντιδήμαρχοι, γενικοί γραμματείς, πρόεδροι οργανισμών και όσοι έχουν στα χέρια την ευθύνη της λήψης αποφάσεων), διαμαρτύρονται σύσσωμοι και με ύφος μονότονο πως δεν υπάρχουν χρήματα, πως μειώνονται ή ψαλιδίζονται τα κονδύλια που δικαιούνται και πως δεν μπορούν να εφαρμόσουν τις πολιτικές τους. Τρέχουν συνεχώς και ψάχνουν για «εύκολο» χρήμα από την Περιφέρεια, από το Υπουργείο και από όπου αλλού μπορούν.

Κάποιες άλλες «προχωρημένες» δημοτικές αρχές πήραν δανεικό χρήμα από τις τράπεζες υποθηκεύοντας την περιουσία των πολιτών-δημοτών τους. Προφανώς δε τους φτάνουν τα χρήματα που ήδη παίρνουν από τους πολίτες-πελάτες με εντολή να τα διαχειριστούν άριστα μέχρι τελευταίου ευρώ. Ίσως να μην προσπάθησαν να πάρουν χρήματα από τα Ευρωπαϊκά προγράμματα ή μπορεί να μην τα κατάφεραν γιατί δεν ήξεραν πώς να το κάνουν. Με άλλα λόγια είναι και αυτοί δυσαρεστημένοι. Κατ’ αυτούς, σχεδόν όλα, είναι ζήτημα χρημάτων και όχι άλλων παραγόντων όπως ικανότητα, δεξιότητα, διοίκηση, διαχείριση, οργανωτικότητα, σχεδιασμός, τακτική, στρατηγική, όραμα και ανθρώπινο κεφάλαιο. Γιατί προφανώς, εάν έχεις πακτωλό χρημάτων για να ξοδέψεις δεν τίθεται ζήτημα τέτοιων παραγόντων. Προφανώς, το χρήμα αποτελεί δικαιολογία γιατί η διαχείριση που κάνουν άλλα δείχνει.
Τα παραπάνω ακούγονται ως οξύμωρα αλλά είναι η πραγματικότητα.

Αντίλογος
Ωστόσο, ο αντίλογος μας λέει πως είναι πολύ μικρό το διάστημα εφαρμογής του προγράμματος προς αξιολόγηση και πως αφορά μια τεράστια μεταρρυθμιστική κίνηση που ακόμα βρίσκεται σε στάδιο προσαρμογής. Ο αντίλογος αυτός είναι απόλυτα δεκτός γιατί, πράγματι, χρειάζεται χρόνος σε οτιδήποτε νέο και σύνθετο. Ειδικά όταν πρόκειται να μας αλλάξει τη ζωή προς το καλύτερο.

Σκέψεις
Μα, τελικά τι γίνεται με τον «Καλλικράτη»; Φαίνεται πως, σχεδόν, κανένας δεν είναι ευχαριστημένος με τη νέα πραγματικότητα. Για πιο λόγο οι πολίτες-πελάτες δεν είναι ικανοποιημένοι με αυτούς που ψήφισαν για να τους υπηρετήσουν και να τους κάνουν την καθημερινότητα ομορφότερη, ευκολότερη, πιο ανθρώπινη; Ταυτόχρονα, γιατί ο δήμαρχος και η ομάδα του, που ψηφίστηκαν για να υπηρετήσουν τον πολίτη-πελάτη διαμαρτύρονται ότι δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους με τα μέσα που διαθέτουν και κυρίως λόγω μειωμένης ή ελλιπούς χρηματοδότησης;

Ένας λογικός άνθρωπος θα σκεφτεί «μα καλά, αυτοί δεν είναι οι ίδιοι άνθρωποι που προεκλογικά και με μεγάλο πάθος ήθελαν να αναλάβουν τα ηνία του Δήμου για να μας κάνουν τη ζωή καλύτερη; Πως μας «μοίραζαν» τόσες ελπίδες για κάτι που φέρει τεράστια κοινωνική ευθύνη και τελικά ελέγχεται πειθαρχικά, ποινικά κλπ; Γιατί σήμερα μας λένε ότι δεν μπορούν να εφαρμόσουν το προεκλογικό πρόγραμμά τους; Μήπως δεν είχαν διαβάσει το νόμο του «Καλλικράτη» όταν έθεταν υποψηφιότητα; Τώρα γιατί φωνάζουν ότι δεν μπορούν να τα καταφέρουν και χρειάζονται χρόνο; Σε κάθε περίπτωση εγώ σαν πολίτης-πελάτης γιατί ταλαιπωρούμαι όταν έκανα το καθήκον μου και τους ψήφισα; Γιατί τελικά η καθημερινότητά μου δεν βελτιώθηκε; Ποιος ευθύνεται γι’ αυτό;»

Λογικότατες σκέψεις από έναν πολίτη-πελάτη. Σκέψεις που διαρκώς ακούμε γύρω μας. Σκέψεις που όλοι κάνουμε και ερωτήματα που διατυπώνουμε αναμένοντας απαντήσεις. Μάταια όμως, γιατί οι δημοτικές αρχές κρύβονται ή μας αποφεύγουν ή μας ρίχνουν στάχτη στα μάτια ή φροντίζουν να «φιλτράρουν» με έντεχνο τρόπο τις απαντήσεις. Άνθρωποι που εξαφανίζονται όταν τους αναζητούμε κατά τη διάρκεια της θητείας τους αλλά εμφανίζονται ξαφνικά όταν ψάχνουν ψήφους, μοιράζοντας ξανά ελπίδα και ωραία λόγια. Κάποιοι από αυτούς, προεκλογικά, θα εμφανιστούν για να μας θυμίσουν πως μας βοήθησαν κάνοντας την τάδε εξυπηρέτηση οπότε τώρα θέλουν να τους το ξεπληρώσουμε με την ψήφο μας.

Γενικά, ας μην ξεχνάμε τα παχιά και ωραία λόγια, είναι το σημαντικότερο εργαλείο όσων ασχολούνται με τη «δημόσια» διοίκηση. Είναι τυχαίο πως όσοι «βγαίνουν» μπροστά έχουν την ικανότητα να μιλάνε ωραία, να τοποθετούνται έντεχνα και να παίζουν με τις λέξεις; Μήπως τελικά έχουμε παρανοήσει τις αρμοδιότητες και το σκοπό ύπαρξης του ασχολούμενου με τη «δημόσια» διοίκηση, άρα και «υπηρέτη» του πολίτη-πελάτη; Μήπως πρέπει να επαναξιολογήσουμε τι θέλουμε τελικά από αυτούς τους ανθρώπους που «λυσσάνε» να μας υπηρετήσουν; Θέλουμε λεκτικούς ελιγμούς και ευφράδεια λόγου που σε αποχαυνώνουν ή πράξεις και αποτελέσματα; Ατομικά ρουσφετάκια και εξυπηρέτηση ή έργα και ενέργειες που βελτιώνουν την καθημερινότητά μας ως σύνολο και ως κοινωνία;

Έχουμε ποτέ αξιολογήσει αν τα όμορφα προεκλογικά τους λόγια είναι το ίδιο όμορφα με τα αποτελέσματα που πέτυχαν στη λήξη της θητείας τους;

Γιατί άραγε στον ιδιωτικό τομέα τα λόγια είναι περιττά; Γιατί εκεί μετράνε μόνο οι πράξεις και τα αποτελέσματα; Γιατί όποιος δεν πετυχαίνει το στόχο του εντός π.χ τετραετίας (είτε είναι απλός υπάλληλος, είτε στέλεχος) απολύεται για να δοκιμάσει την τύχη του κάπου αλλού; Γιατί αν αυτά που έκανε στη διάρκεια της θητείας είχαν αξιολογήθηκαν ως ελλιπή ή μη αναμενόμενα ή λάθος ή καταστροφικά, μετά δυσκολεύεται να βρει δουλειά λόγω της δυσμενέστατης «αξιολόγηση απόδοσης» και του βιογραφικού που τον ακολουθούν; Γιατί ο υποψήφιος εργοδότης τον αξιολογεί με βάση το εργασιακό παρελθόν του αλλά και τα αποτελέσματα που είχε επιτύχει στην καριέρα του και πάντα σε συναφές αντικείμενο με την εργασία που ζητάει;

Εμείς ως πολίτες-πελάτες με ποια κριτήρια αξιολογούμε το δήμαρχο και την ομάδα του; Τα έχουμε καθορίσει αυτά τα κριτήρια επιτέλους; Εάν όχι, μήπως ήρθε η ώρα να το κάνουμε τώρα; Άλλωστε έμειναν λιγότερα από δυο χρόνια μέχρι τις επόμενες δημοτικές εκλογές (Ιούνιος 2014).

Προβληματισμοί και κριτήρια αξιολόγησης
Όλα τα προηγούμενα με οδηγούν κατευθείαν στα όμορφα λόγια του πρώην Υπουργού που μιλούσαν για: «οργάνωση, νοικοκύρεμα, αποτελεσματικότητα, αποκέντρωση, ανάπτυξη, κράτος-βοηθό στον πολίτη, σεβασμό στο χρήμα του φορολογούμενου».

Δυστυχώς, η οξύμωρη πραγματικότητα που καταγράφηκε σε προηγούμενη παράγραφο, μου δημιουργεί προβληματισμούς που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως κριτήρια αξιολόγησης της όποιας δημοτικής αρχής. Επίσης, προβληματισμό μου προκαλεί και ο αντίλογος γιατί, ενώ τον δέχομαι απόλυτα, δεν με βοηθά καθόλου. Και αυτό γιατί με πηγαίνει λίγο πιο πίσω, δηλαδή στο στάδιο της οργανωμένης και ορθολογικής σκέψης που απαιτείται από τους υποψήφιους δημάρχους και τις ομάδες τους όταν αποφασίζουν να γίνουν υπηρέτες του λαού.

Θα επιθυμούσα, λοιπόν, να αναφέρω, μερικά κριτήρια αξιολόγησης που αφορούν τους ανθρώπους (δήμαρχο και ομάδα του) και κινούνται εντός του συγκεκριμένου πλαισίου:
«πριν τις εκλογές ζητούσαν παθιασμένα την εντολή μας, για να μας υπηρετήσουν διαχειριζόμενοι την καθημερινότητά μας, βάση του νέου «Προγράμματος Καλλικράτης». Τα κριτήρια προς αξιολόγηση είναι:

1. Είχαν επίγνωση του «έργου» που θα αναλάμβαναν σε ολόκληρο το θεωρητικό, πρακτικό και τεχνικό του φάσμα καθώς και σε επίπεδο γενικότερων και ειδικότερων αναγκών του;

2. Θεωρούσαν τους εαυτούς τους ικανούς να φέρουν σε πέρας ένα «έργο» τέτοιου μεγέθους; Είχαν τις γνώσεις, τις εμπειρίες, την εξειδίκευση; Είχαν αντίστοιχες εμπειρίες στο παρελθόν, ως προς το μέγεθος και την πολυπλοκότητα; Με άλλα λόγια τις εργασιακές και τεχνικές προδιαγραφές για ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα;

3. Στην περίπτωση που δεν υπήρχαν οι απαιτούμενες εργασιακές προδιαγραφές, είχαν φροντίσει να έχουν στο «παρασκήνιο» εξειδικευμένους και αξιόπιστους ανθρώπους για να τους συμβουλεύουν και ενημερώνουν κλπ;

4. Γνώριζαν τους ανθρώπινους πόρους που είχαν στη διάθεσή τους; Ήξεραν ποιους θα αξιοποιήσουν και σε ποια θέση ώστε να επιτύχουν τα ποθητά αποτελέσματα;

5. Γνώριζαν το δυναμικό των ανθρώπων που θα συνεργάζονταν ώστε να το αναπτύξουν και όχι να το καταστρέψουν; Είχαν εκπονήσει σχετικές μελέτες «ανάλυσης εργασίας» και «εργασιακών ροών»; Είχαν σκεφτεί πως θα αξιολογήσουν την απόδοση και το έργο αυτών που τοποθετούσαν στις αντίστοιχες θέσεις;

6. Γνώριζαν την οικονομική κατάσταση του Δήμου που θα παραλάμβαναν; Αν ναι, είχαν καταρτίσει σχετικό οικονομοτεχνικό πλάνο με τους συνεργάτες τους για την αποδοτικότερη αξιοποίηση των οικονομικών και άλλων υλικών και φυσικών πόρων;

7. Είχαν προνοήσει να σχεδιάσουν τη δομή του νέου οργανισμού-βάση επιταγών Καλλικράτη- σε συνάρτηση με το προεκλογικό πρόγραμμά τους έτσι ώστε να επιτευχθεί ταχύτερη και αμεσότερη ικανοποίηση του πολίτη-πελάτη αλλά και αρμονικότερος συντονισμός εντός του συστήματος;

8. Είχαν λάβει υπόψη τους τα όσα ορίζονται από το τα επίσημα εργαλεία Διοίκησης Ολικής Ποιότητας και το Κοινό Πλαίσιο Αξιολόγησης ** (μέσο βελτίωσης της οργάνωσης μέσω αυτοαξιολόγησης);

9. Είχαν δεσμευθεί στον εαυτό τους και στους αποδέκτες των υπηρεσιών τους, τους πελάτες-πολίτες, ότι θα πρέπει να υλοποιήσουν το «έργο» εντός συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου και δεν θα ζητήσουν παράταση επικαλούμενοι δικαιολογίες όπως π.χ μείωση κονδυλίων;

10. Γνώριζαν ότι στη δημόσια διοίκηση αξιοποιείς όλα τα εργαλεία που διαθέτεις, είτε είναι ικανοποιητικά ή όχι, διαφορετικά εγκαταλείπεις;

11. Είχαν σκεφθεί ότι στο τέλος της θητείας τους οφείλουν να κάνουν δημόσιο απολογισμό των πεπραγμένων τους;

12. Και το πιο σημαντικό, από όλα, για τον υποψήφιο δήμαρχο και την ομάδα του όταν μας ζητούσαν να τους ψηφίσουμε: είχαν σκεφτεί πως όλα όσα έπρεπε να κάνουν αν εκλέγονταν είχαν έναν και μοναδικό αποδέκτη που ονομάζεται πολίτης-πελάτης;

Κλείνοντας, ας μην ξεχνάμε κάτι σημαντικό που αφορά στην υφιστάμενη κατάσταση της τοπικής αυτοδιοίκησης και θα μας βοηθήσει να γίνουμε δικαιότεροι αποκτώντας καλύτερη ποιότητα ζωής: όταν κάποιος δεν είναι ικανός για την θέση που του προσφέραμε ή δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις προδιαγραφές της, τότε οφείλουμε να τον παύσουμε μέσω της διαδικασίας των εκλογών. Όχι γιατί δεν είναι καλός άνθρωπος αλλά για να του δώσουμε την ευκαιρία να ξεδιπλώσει αλλού τα ταλέντα και τις δεξιότητές του. Επίσης γιατί πρέπει να τον προστατέψουμε ώστε να μην εκτίθεται. Άλλωστε είναι γνωστό πως τόσο ο άσχετος όσο και ο ημιμαθής είναι άκρως επικίνδυνοι, ιδιαίτερα, όταν στα χέρια του «κρατάνε» την ποιότητα ζωής των πολιτών-πελατών. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να συμπεριφερόμαστε με ευγένεια σε αυτούς που έχουν τη θέληση να προσφέρουν στα κοινά αλλά δεν μπορούν να τα καταφέρουν. Σήμερα μετράνε μόνο τα αποτελέσματα. Οι εποχές που κάποιοι προσπαθούσαν να μάθουν στου «κασίδη το κεφάλι» πέρασαν ανεπιστρεπτί.

* Βάση του Κοινού Πλαισίου Αξιολόγησης, δηλαδή του εργαλείου ολικής ποιότητας που μας παρέχεται στην δημόσια διοίκηση και τοπική αυτοδιοίκηση σημειώνεται πως: «Ο όρος πολίτης-πελάτης χρησιμοποιείται για να δοθεί έμφαση στην αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στη δημόσια διοίκηση και στους πελάτες της που ως πολίτες και φορολογούμενοι έχουν εύλογο συμφέρον για τις υπηρεσίες και τις εκροές του δημόσιου τομέα». Επιπλέον, «Δεδομένης της φύσης των «πελατών» στο δημόσιο τομέα, ο όρος πολίτης/πελάτης χρησιμοποιείται αποδίδοντας έμφαση στη διττή σχέση μεταξύ της δημόσιας διοίκησης και - των χρηστών των δημοσίων υπηρεσιών, καθώς και - του κοινού, το οποίο ως πολίτες και φορολογούμενοι έχει ένα μερίδιο στις παρεχόμενες υπηρεσίες και στις εκροές τους. Οι όροι πολίτης-πελάτης καλύπτουν όλο το εύρος των ρόλων που εκτείνεται από τον πολίτη-πελάτη ως μέτοχο μέχρι τον πολίτη-πελάτη ως χρήστη των υπηρεσιών. Το κριτήριο αυτό εστιάζεται: α) στη συμμετοχή των πολιτών στις δημόσιες υποθέσεις, β) στη συμμετοχή των πολιτών στην ανάπτυξη των δημοσίων πολιτικών και γ) στον προσανατολισμό στις ανάγκες και προσδοκίες των πολιτών (ανοικτή διοίκηση)».\

** Το Κοινό Πλαίσιο Αξιολόγησης (ΚΠΑ) είναι ένα εργαλείο διοίκησης ολικής ποιότητας που έχει επηρεαστεί από το Πρότυπο Αριστείας του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Διοίκηση Ποιότητας (European Foundation Quality Management - EFQM) και το πρότυπο του Γερμανικού Πανεπιστημίου Διοικητικών Επιστημών Speyer. Σύμφωνα με το ΚΠΑ τα άριστα αποτελέσματα ως προς την οργανωτική απόδοση, τους πελάτες/πολίτες και την κοινωνία εξαρτώνται από την ηγεσία, τη στρατηγική και τον προγραμματισμό, το ανθρώπινο δυναμικό, τις συνεργασίες και τους πόρους και τις διοικητικές διαδικασίες. Το ΚΠΑ αποτελεί μια ολιστική ανάλυση της οργανωτικής απόδοσης προσεγγίζοντάς την από διαφορετικές οπτικές ταυτόχρονα.


Επόμενο άρθρο
Στο επόμενο άρθρο θα ασχοληθούμε με το ψυχολογικό προφίλ των ατόμων που κατεβαίνουν στο στίβο της πολιτικής και της δημόσιας διοίκησης γενικότερα. Γιατί έχουν τόση «δίψα» να υπηρετήσουν το λαό; Γνωρίζουν καλά το βάρος των ευθυνών που θα επωμιστούν ή έχουν άγνοια κινδύνου; Δεν τους φτάνει η εργασία που έχουν, θέλουν και δεύτερη πλήρη απασχόληση; Τι κερδίζουν μέσα από αυτή τη διαδικασία; Καλύπτουν προσωπικές ψυχο-κοινωνικές, οικονομικές ή άλλες ανάγκες; Αισθάνονται εαυτούς ικανότερους και ανώτερους από το μέσο όρο των υπολοίπων ανθρώπων; Διαθέτουν τα ατομικά, ψυχολογικά και επαγγελματικά κριτήρια για να μπορούν να ισχυρίζονται κάτι τέτοιο; Είναι τελικά τόσο ωραίο να είσαι «υπηρέτης του λαού»; Υπάρχει κάτι κοινό μεταξύ όλων αυτών των ατόμων; Γιατί τους αρέσει η δημόσια έκθεση; Τίθενται ζητήματα μεγαλομανίας ή διαταραγμένων προσωπικοτήτων;


* Χρήστος K. Αλεξάκος, MSc, MA, PHR
Ο Χρήστος Αλεξάκος είναι Σύμβουλος Οργανωσιακής Ανάπτυξης και Συμβουλευτικός Ψυχολόγος. Σπούδασε Διοίκηση Επιχειρήσεων στο State University of New York και είναι κάτοχος μεταπτυχιακών τίτλων στη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού (Master of Science in Human Resource Management - Stirling University, Scotland) καθώς και Κλινικής Συμβουλευτικής Ψυχολογίας με διάκριση (Master of Arts with distinction in Clinical Counseling Psychology - LaSalle University, USA).

Το ακαδημαϊκό και επαγγελματικό του ενδιαφέρον εστιάζεται στην αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, στη βελτίωση της ψυχολογίας και στην ενίσχυση της απόδοσης των ατόμων σε εργασιακό και ατομικό επίπεδο καθώς και στις διαταραχές προσωπικότητας. Διδάσκει, τα τελευταία εννέα έτη, στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης καθώς και σε άλλους ελληνικούς και ξένους εκπαιδευτικούς φορείς πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Είναι μέλος επιστημονικών επιτροπών σε ακαδημαϊκά προγράμματα και σε έργα παραγωγής εκπαιδευτικού υλικού. Έχει εργασθεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, σε οργανισμούς άνω των 10.000 εργαζομένων. Διατέλεσε Συμβουλευτικός Ψυχολόγος στο συμβουλευτικό κέντρο του LaSalle University (Athens Counseling Center). Εργάζεται ως Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας-Ψυχοθεραπευτής καθώς και ως Υπεύθυνος Αξιολόγησης και Απόδοσης Εργαζομένων σε οργανισμό πολυεθνικών συμφερόντων που δραστηριοποιείται στη Μέση Ανατολή.

Είναι αναγνωρισμένο και συνεργαζόμενο μέλος του American Psychological Association (No 28592811), του American Counseling Association, του Institute of Personnel and Development, UK και του Society for Human Resource Management, USA (πιστοποιημένος Human Resource Professional, PHR στις ΗΠΑ).