28η Οκτωβρίου 1940!  Χρόνια Πολλά

Γράφει ο Πέτρος Δούκας*

«Ω τρακόσιοι, σηκωθείτε και ξανάλθετε σε μας· τα παιδιά σας θελ’ ιδείτε πόσο μοιάζουνε με σας.» [Διονύσιου Σολωμού: Ύμνος εις την Ελευθερίαν, Μάϊος 1823]

Ξημερώνει η 83η Επέτειος της 28ης Οκτωβρίου 1940 - Ημέρας που μας συγκλονίζει όπως το ΟΧΙ της Σπάρτης και του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες, το ΟΧΙ του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, το ΟΧΙ των Αγωνιστών του 1821!

Το ΟΧΙ του Ιωάννη Μεταξά ακολούθησε η Ελληνική εποποΐα, η επέλαση μέχρι τη Κορυτσά, το Πόγραδετς, τους Αγίους Σαράντα, το Αργυρόκαστρο και τη Χειμάρρα, δηλαδή σχεδόν όλη τη Βόρεια Ήπειρο = το 1/4 της Αλβανίας!

Όμως στις 6 Απριλίου του 1941, άρχισε η μεγάλη επίθεση των Γερμανικών στρατευμάτων από τη Βουλγαρία, στις Σέρρες και το Κιλκίς (Επιχείρηση Μαρίτα της 12ης Γερμανικής Στρατιάς υπό τον στρατάρχη Βίλχελμ Λιστ), που ανάγκασε τις δικές μας δυνάμεις να υποχωρήσουν για να μην περικυκλωθούν!

Υπήρξε και νέα γραμμή άμυνας στις Θερμοπύλες, αλλά μπροστά στις πολύ υπέρτερες Γερμανικές στρατιές, η Ελλάδα αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει στις 20 Απριλίου με τους Γερμανούς και στις 23 με τους Ιταλούς!

Τον Μάϊο του 1941 έπεσε και η Κρήτη - αν και οι Άγγλοι υπερασπιστές του νησιού υπερτερούσαν αριθμητικά!

Σύμφωνα με ιστορικούς ερευνητές, ο ίδιος ο Χίτλερ θεώρησε ότι η περιπέτεια του Μουσσολίνι στην Ελλάδα, και η ηρωική στάση των Ελλήνων, καθυστέρησε την εισβολή του στη Ρωσία και του κόστισε τη νίκη! [Leni Riefenstahl, Leni Riefenstahl: A Memoir (Picador New York, USA. 1987) σελ. 295]

1. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ και η ελληνική κυβέρνηση κατέφυγαν εξόριστοι στην Αίγυπτο Σε συνεργασία με τους Βρετανούς, ξεκίνησε την ανοικοδόμηση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Οι στρατιωτικές μονάδες της χώρας έγιναν αναπόσπαστο μέρος της ευρύτερης συμμαχικής εκστρατείας στην περιοχή.

Το 1941-42, οι Γερμανοί κατακτητές, για να εξαντλήσουν τα αντίπαλα έθνη και για να θρέψουν τους ίδιους τους Γερμανούς και τα στρατεύματά τους, εφαρμόζουν στη Ρωσία και στην Ελλάδα (και στη Πολωνία) το περίφημο Hungerplan, δηλ. τους Μεγάλους Λιμούς ή Πείνα της Κατοχής!

Πάνω από 300 χιλιάδες Ελληνίδες, Έλληνες και Ελληνόπουλα δεν άντεξαν!

Για όσους είχαμε πατεράδες που πολέμησαν και ανδραγάθησαν στον Πόλεμο αυτό, η 28η Οκτωβρίου έχει μια ξεχωριστή σημασία!

Ο δικός μου πατέρας, Πτέραρχος Γεώργιος Π. Δούκας (Διοικητής της Μοίρας 335 καταδιωκτικών Σπιπτφάϊρ στη Βόρειο Αφρική), πολέμησε αρχικά στο Αλβανικό μέτωπο, ως αεροπόρος της τότε Ελληνικής Αεροπορίας με πολωνέζικα μαχητικά PZL (βλέπε τελευταία φωτ.) παλαιάς κοπής!

Όπως μου διηγείτο ένας συμπολεμιστής του, όλοι οι πιλότοι στο Αλβανικό μέτωπο ήταν απαρηγόρητοι όταν χάθηκε ο πρώτος Έλληνας ήρωας πιλότος!

Έκλαψαν και για τον δεύτερο, και για τον τρίτο! Μετά χώνεψαν ότι έτσι θα είναι συνέχεια!

Με τη συνθηκολόγηση, κατέβηκε στο σπίτι μας στη Πλατεία Δούκα στη Σπάρτη, σε «κατ’ οίκον περιορισμόν»! Σύντομα δραπέτευσε και με ένα καΐκι έφυγαν από το Γύθειο για τη Τουρκία για να βρούνε τρόπο να ενωθούνε με τις συμμαχικές δυνάμεις που πολεμούσαν στη Βόρεια Αφρική!

Οι Τούρκοι τους συνέλαβαν, αλλά οι ‘Άγγλοι’ εξαγόρασαν τη φυλάκισή τους και τους μετέφεραν στη Μάρσα Ματρούχ (στην Αίγυπτο προς τα σύνορα με τη Λιβύη), όπου ύστερα από μια σύντομη εκπαίδευση στη Ροδεσία, σχημάτισαν τις Μοίρες Διώξεως 335 και 336!

Εκεί στο αεροδρόμιο Ακίρ της Παλαιστίνης τον Οκτώβριο του 1941 συγκροτήθηκε η περίφημη Μοίρα 335 “Τίγρης”, η παλαιότερη Μοίρα της Πολεμικής Αεροπορίας, υπό την Διοίκηση του πατέρα μου,

Η Μοίρα εφοδιάστηκε με τα μαχητικά αεροσκάφη Hurricane-IIB στην αρχή, και μετά με τα Hurricane-IIC και υπαγόταν στην 339 Πτέρυγα Μάχης της RAF. Με τα αεροσκάφη αυτά επιχειρεί έως τον Δεκέμβριο του 1943, οπότε και τα αντικαθιστά με τα σύγχρονα Spitfire VB και VC.

Οι μάχες συνεχίστηκαν εναντίον των Γερμανικών Δυνάμεων που υποχωρούσαν από Ιταλία και από Γιουγκοσλαβία!

Αυτά τα λίγα. Παρασημοφορήθηκε (όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες αεροπόροι και μαχητές), από τον ίδιο τον Βρετανό Πρωθυπουργό Γουίνστον Τσώρτσιλ, τον Πατέρα της Νίκης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου!

Τιμή και Δόξα σε όσους άνδρες, γυναίκες, νεαρά παλικάρια πολέμησαν για να είμαστε εμείς σήμερα ελεύθεροι και να καμαρώνουμε για την ανδρεία και φιλοπατρία τους!

Και ο αδελφός του θείου μου Δημητράκη Λαμπρινού, ο Αθανάσιος Λαμπρινός, σκοτώθηκε στο Αλβανικό μέτωπο τον Μάρτιο του 1941, σε ηλικία μόλις 27 ετών! Σε μνήμη και τιμή γιαυτόν πήρε ο Νάσος το όνομά του!

Ζήτω η 28η Οκτωβρίου!

Ζήτω το Έθνος μας!

Ο Πατέρας μου με τον Αρχιστράτηγο των Συμμαχικών Δυνάμεων (ακριβώς δίπλα αριστερά από αυτόν που χαιρετάει) και μετέπειτα Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντουάϊτ Άιζενχάουερ, και με Έλληνες αεροπόρους δίπλα σε Σπίτφάϊρ!

Φωτογραφία ενός πολεμικού αεροσκάφους PZL της εποχής εκείνης!

Δυό λόγια και για τις άγνωστες στους περισσότερους ελληνο-ιταλο-αλβανικές σχέσεις πριν την Ιταλική επίθεση του 1940:

Στις 28 Νοεμβρίου 1912, συνήλθε στον Αυλώνα η Αλβανική Εθνοσυνέλευση η οποία ανακήρυξε την Αλβανία ανεξάρτητο Κράτος! Την επόμενη βδομάδα, στις 4 Δεκεμβρίου 1912 ορίστηκε προσωρινή Κυβέρνηση.

Από τις 7 Δεκεμβρίου 1912 μέχρι τις 19 Μαρτίου 1913, ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε εδάφη από την Κορυτσά και το Αργυρόκαστρο μέχρι το Τεπελένι!

Αλλά το Σεπτέμβριο του 1913, οι Μεγάλες Δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Αυστο-Ουγγαρία), κάτω από την ασφυκτική πίεση της Ιταλίας που ήθελε, μέσω της Αλβανίας, τον πλήρη έλεγχο της Αδριατικής θάλασσας, ορίζουν ότι η Βόρειος Ήπειρος θα είναι κομμάτι της νέας Αλβανίας!

Στις 18 Φεβρουαρίου 1914, με πολύ Ελληνικό στρατό στη περιοχή, οι Έλληνες της Βορείου Ηπείρου ανακήρυξαν την ίδρυση της «Αὐτόνομου Δημοκρατίας τῆς Βορείου Ἠπείρου».

Κάτω από την εκβιαστική πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων, ο Ελευθ. Βενιζέλος διέταξε την αποχώρηση των στρατευμάτων μας από τη Βόρεια Ήπειρο για να διαπραγματευτεί την Ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου που και αυτά ήταν αντικείμενο διαπραγματεύσεων!

Και όμως, στις 17 Μαρτίου του 1914, υπογράφτηκε το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας, το οποίο αναγνώριζε την αυτονομία της Β. Ηπείρου και δεσμεύονταν για την διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία αλλά και την θρησκευτική ελευθερία του ελληνικού πληθυσμού!

Αλλά με το ξέσπασμα το Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήρθαν τα πάνω κάτω, η αλβανική κυβέρνηση κατέρρευσε και το Πρωτόκολλο ποτέ δεν τέθηκε σε ουσιαστική εφαρμογή.

Το 1916, η Ελληνική Κυβέρνηση αποφάσισε μονομερώς την ένωση και ενσωμάτωση της Βορείου Ηπείρου με την μητέρα Ελλάδα!

Η αντίδραση των Συμμάχων και η εισβολή των Ιταλών το 1917 (που έβλεπαν την Ελλάδα ισχυρή και απειλητική ύστερα από τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους), έδωσε τέλος στη προσπάθεια αυτή!

Όταν η Ελλάδα μπήκε επίσημα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1917), ο ελληνικός στρατός προέλασε και επανέκτησε πόλεις όπως το Αργυρόκαστρο, την Πρεμετή, την Χειμάρρα, τη Ρίζα, το Λεσκοβίκι και την Μοσχόπολη.

Παράλληλα, από τις 23 Ιουνίου 1917, η Ιταλία προσπάθησε να ελέγξει την Αλβανία ως «προτεκτοράτο»!

Αυτό δεν άρεσε στους Αλβανούς εθνικιστές οι οποίοι άρχισαν άγριο κλεφτοπόλεμο στις περιοχές γύρω από τον Αυλώνα, και τον Σεπτέμβριο του 1920 το Προτεκτοράτο παύθηκε άδοξα.

Βέβαια η Ιταλία συνέχισε την προσπάθεια πολιτικού και οικονομικού εναγκαλισμού της Αλβανίας. Χρηματοδότησε ακόμα και την ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας της Αλβανίας!

Με τη Συνθήκη των Σεβρών (υπεγράφη στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σεβρ (Sèvres) της Γαλλίας), η Βόρεια Ήπειρος παραχωρήθηκε στην Ελλάδα!

Αλλά νέες αντιδράσεις Ιταλών, Αυστριακών και Γερμανών ανέτρεψαν τη επιτυχία αυτή της Ελλάδας. Το Νοέμβριο η Κοινωνία των Εθνών (προπομπός του ΟΗΕ), έστειλε μια Επιτροπή εκπροσώπων διαφόρων Δυνάμεων να μελετήσει επί τόπου το ζήτημα, η οποία το Νοέμβριο του 1921, αποφάσισε ότι τα σύνορα της Αλβανίας θα πρέπει να είναι αυτά του 1913 με μικροαλλαγές που ευνόησαν τη Γιουγκοσλαβία.

Με την Ελλάδα εξαντλημένη από τη Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, και τις εσωτερικές φαγωμάρες, να μην μπορεί να αντιδράσει αποτελεσματικά, η Βόρειος Ήπειρος δόθηκε ξανά στην Αλβανία

Αυτό δημιούργησε θέματα οριοθετήσεων των Ελληνο-Αλβανικών συνόρων που ανέλαβε να διευθετήσει μια τριεθνής επιτροπή αποτελούμενη από αξιωματούχους της Αλβανίας, της Ελλάδας και της Ιταλίας.

Επικεφαλής της επιτροπής ήταν ο Ιταλός στρατηγός Ενρίκο Τελλίνι, ο οποίος στις 27 Αυγούστου 1923, καθ’ οδόν για τη συνάντηση, δολοφονήθηκε από αγνώστους, κοντά στην Κακαβιά.

Ο Ιταλός ηγέτης Μπενίτο Μουσολίνι «οργισμένος» και εκμεταλλευόμενος την εξουθένωση της Ελλάδας από τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922, χρέωσε την Ελλάδα για τη δολοφονία, και απαίτησε από την ελληνική κυβέρνηση (συν τοις άλλοις), να καταβάλει στην Ιταλία αποζημίωση πενήντα εκατομμυρίων λιρετών. Η Ελλάδα δήλωσε ότι δεν θα πληρώσει αν δεν αποδειχθεί ότι το αδίκημα τελέσθηκε από Έλληνες.

Ο Μουσολίνι, αδίστακτος, βομβάρδισε τη Κέρκυρα την οποία και κατέλαβε στις 31 Αυγούστου 1923.

Το ζήτημα παραπέμφθηκε από την αδύναμη και άνευρη Κοινωνία των Εθνών, στο Συμβούλιο των Πρέσβεων το οποίο αποφάνθηκε ότι η Ελλάδα έπρεπε να πληρώσει πενήντα εκατομμύρια Ιταλικές λίρες στην Ιταλία. Έτσι, τα Ιταλικά στρατεύματα αποχώρησαν πανηγυρίζοντας από την Κέρκυρα!

Πέρασαν 16 χρόνια από τότε, και οι δυνάμεις του Μουσολίνι στις 7 Απριλίου 1939, εισέβαλαν στην Αλβανία, για να την ελέγξουν και να προετοιμάσουν την εισβολή στην Ελλάδα!

Υπήρξε Αλβανική αντίσταση, κυρίως στη περιοχή του Δυρραχίου, χωρίς όμως κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα!

18 μήνες αργότερα, στις 28 Οκτωβρίου 1940, η Ελλάδα είπε το μεγάλο ΟΧΙ στο τελεσίγραφο του Μουσσολίνι!

«Η Διχόνοια που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή / καθενός χαμογελάει, “πάρ’ το”, λέγοντας, “και συ”…../ ….Μην ειπούν στο στοχασμό τους τα ξένη έθνη αληθινά: / “Εάν μισούνται ανάμεσό τους δεν τους πρέπει ελευθεριά”.» Διονύσιου Σολωμού: Ύμνος στην Ελευθερία

(*) Δήμαρχος Σπάρτης

φωτογραφίες