Σλαβικές Εποικίσεις στην Ελλάδα - Το τοπωνύμιον «Κουμουστά»
Γράφει ο Δημήτριος Γ. Λάσκαρις*
Στα μέσα του 8ου μ.Χ. αι. (746-747) ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ (741-775) μετακίνησε Σλάβους από τη Βαλκανική και τους εγκατέστησε σε αραιοκατοικημένες περιοχές για να πυκνώσουν τον αποδεκατισμένο εκ της θανατηφόρας επιδημίας (λοιμός) εγχώριο πληθυσμό. Στη Νότια Λακωνική εγκαταστάθηκαν δύο σλαβικά φύλα, οι Μηλιγγοί δυτικά του Ευρώτα στα πεδινά και οι Εζερίτες στο Έλος στις εκβολές του Ευρώτα. Περί το 840 μ.Χ. μετακινήθηκαν οι μεν Μηλιγγοί στις δυτικές υπώρειες του Ταϋγέτου (έξω Μάνη) και οι Εζερίτες στις ανατολικές υπώρειες του Ταϋγέτου και στην περιοχή Κουμουστά και Γόλας, όπου Έλληνες κάτοικοι γηγενείς είχαν ανεγείρει χριστιανικόν ναόν κατά τον 11ο μ.Χ. αι.(1000-1100).
Οι Σλάβοι από τον 10ον μ.Χ. αι. (900-1000) είχαν εξελληνισθεί και εκχριστιανισθεί και κάποια ίχνη που είχαν αφήσει, λέξεις καθημερινής χρήσης, δεν στοιχειοθετούν τοπωνυμίες. Στην Κουμουστά δεν υπάρχουν σλάβικα τοπωνύμια. Ποιος, λοιπόν, ο λόγος να ερευνούμε επίμονα σλάβικη προέλευση του τοπωνυμίου Κουμουστά;
ΚΟΥΜΟΥΣΤΑ: Ονομασία-ετυμολογία του τοπωνυμίου - Απόπειρα εντοπίων ερευνητών και απόψεις αυτών - Καλοπροαίρετος σχολιασμός περί των απόψεων.
- Η επικρατούσα άποψη ότι η Κουμουστά οφείλει την ονομασία της στη βενετσιάνικη φράση Come sta που σημαίνει απομόνωση και αφάνεια, είναι έωλη, αστήρικτη, κενό γράμμα, χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο, δεν έχει καμία σχέση με την Κουμουστά και δεν στοιχειοθετεί τοπωνυμίαν.
- α). Ο φιλόλογος εκ Γοράνων Π.Χ. Δούκας στη συγγραφή του «Ἡ Σπάρτη διὰ μέσου τῶν αἰώνων» σελ. 57 γράφει: «Το τοπωνύμιον Κουμουστά είναι σλαβικής προέλευσης από τον 8ον μ.Χ. αι.» β). Στη σελίδα 571 αναφέρει: «Πολλοὶ τῶν ἐποίκων Κωνσταντινοπολιτῶν ἤσκουν βιοτεχνικὰς καὶ ἐμπορικὰς ἐργασίας τῆς μετάξης καὶ τὴν κατεργασίαν αὐτῆς εἰς διάφορα εἴδη, γαϊτάνια, κομβία, ἐξ οὗ ὠνομάζοντο Κουμουστῶναι (Κουμπουστιώτες-Κουμουστιώτες)». Οι δύο αυτές αναφορές αντιφάσκουν. Η πρώτη αναφέρεται στον 8ο μ.Χ. αι. και η δεύτερη στον 15ον μ.Χ. αιώνα. Ποία είναι η ορθή; Η μία αναιρεί την άλλη.
Οι επήλυδες Κωνσταντινοπολίτες δεν έψαξαν και βρήκαν τόπον ακατοίκητον για να ασκήσουν τις βιοτεχνικές εργασίες τους, αλλά τόπο κατοικημένο και γνωστό, όπου κατοικούσαν Έλληνες γηγενείς. Εγκαταστάθηκαν στην Κουμουστά, στα μέσα του 15ου μ.Χ. αι. (1400-1500) λόγω της φυσικής οχυρωματικής θέσης της προς ασφάλειαν και σε κώμη ακμαία και καλά οργανωμένη. Μια τέτοια κώμη δεν είχε όνομα; Περίμεναν οι Έλληνες κάτοικοι να έρθουν οι βιοτέχνες και ευρεσιτέχνες των κομβίων για να ονοματίσει ο Π. Χ. Δούκας εξ αυτών την Κουμουστά; Και οι δύο ανωτέρω απόψεις δεν ευσταθούν, είναι ευτράπελες, φαιδρές…
3) Η άποψη της πιθανής ελληνοσλαβικής προέλευσης του τοπωνυμίου που αναφέρεται, δεν ευσταθεί. Η σύνθεση του τοπωνυμίου είναι: humus, δάνειο εκ της ελληνικής γλώσσας, χους-χαμαί και το επίθημα ste= τόπος. Φθογγόσημο Κ(άπα) στη λέξη δεν υπάρχει. Για να στηριχθεί η ελληνική συμμετοχή, το Κ(άπα) λαμβάνεται από τη διατυπωθείσα άποψη της προέλευσης από τη λέξη κομβίον, κουμπί, το οποίον με δάσυνση τρέπεται σε Χ(ι). Είναι ατυχής, περίεργη και μετέωρη γνώμη, μια ευφάνταστη αλχημεία.
Εκ των αναφερομένων απόψεων ουδεμία ευσταθεί. Οι ασχοληθέντες με το θέμα, ίσα ίσα που το άγγιξαν, απλά και αβασάνιστα, επιδερμικά. Επαινετή η προσπάθειά τους αλλά ασαφής, ανακριβής και ατεκμηρίωτη.
ΚΟΥΜΟΥΣΤΑ: Η ελληνικότητα του τοπωνυμίου - Αποδεικτική γλωσσική διαδικασία.
Το τοπωνύμιο «Κουμουστά» είναι σύνθετη λέξη αποτελούμενη από δύο ριζικά θεματικά λήμματα και τα εξ αυτών παράγωγα.
(όπου √=ρίζα-ριζικός)
2ον √λήμματα: ίστημι-ίσταμαι:
Εκ του √ριζικού ισχυρού θέματος -στη> έ-στη-ν, έ-στη-κα, (ε)στή-κω (στή-νω=κτίζω)>στη-τός=κτισμένος, στεριωμένος.
Εκ του √ριζικού αδυνάτου θέματος -στα>ί-στα-μεν, ί-στα-μαι= στέκω-στέκομαι, στα-τός= ιδρυμένος, στημένος. Εκ των χους-ίστημι-ίσταμαι και των ριζικών θεμάτων και των παραγώγων αυτών:
χου-μου-στά
Η √ριζική θεματική επί της λέξης Κουμουστά κατάληξη -στα σημαίνει τόπον και την επ’ αυτού δόμηση=κτίσιμο (στατός= κτισμένος).
3ον Εκ των αφώνων ουρανικών κ,γ,χ και τις τροπές τους: Τα ουρανικά άφωνα κ,γ,χ, κατά το είδος της πνοής κατά την εκφώνηση είναι δασύπνοα και ψιλόπνοα και υφίστανται φθογγική τροπή ως εξής: Το ουρανικόν Χ, ως άφωνο και δασύπνοο, τρέπεται στο αντίστοιχο ουρανικό άφωνο και ψιλόπνοο Κ. Από τα ως άνω ελληνικά γλωσσικά στοιχεία ονοματίζεται το τοπωνύμιο
χάριν ευφωνίας, ορθότερης άρθρωσης, προφοράς και εκφοράς. Χτίζεται επί τόπου χωμάτινου (χους), ίσως τον 11ο μ.Χ. αιώνα, όπου πηγή επαρκής στη θέση «πλατάνι» από Έλληνες ντόπιους, πριν από την ίδρυση και στην ίδια περιοχή των ναών «Κλησίδι -Παναΐτσα» (1200-1300).
Η άποψη της ονομασίας του τοπωνυμίου εκ των κομβίων των ευρεσιτεχνών εποίκων του 15ου μ.Χ. αιώνα, δεν ευσταθεί, ως ανωτέρω έχει αρκούντως αποδειχθεί.
(*) Φιλόλογος
