Το πρόβατο και… το μαντρί (β')

Γράφει ο Ελπιδοφόρος Καλαματιανός*

Μέρος Β’


Τα έως τώρα εξιστορούμενα γεγονότα μας έχουν σχεδόν πείσει ότι η επιβολή της 7ετούς δικτατορίας ήταν αποτέλεσμα της επιμονής των αμερικανών ότι η Ελλάδα υπό την ηγεσία της Ένωσης Κέντρου βάδιζε ολοταχώς προς την αγκαλιά της Μόσχας και αυτό έπρεπε πάση θυσία να αποτραπεί.

Στη δίκη των Πρωταιτίων που ξεκίνησε στις 30 Ιουλίου του 1975 ουδείς μάρτυρας είτε πολιτικός είτε στρατιωτικός ισχυρίστηκε ποτέ κάτι τέτοιο. Δεν υπήρξε ποτέ ξανά από τη λήξη του εμφυλίου τέτοιος κομμουνιστικός κίνδυνος ή απειλή που μπορούσε να δικαιολογήσει το πραξικόπημα. Όσα γεγονότα προηγήθηκαν της 21ης Απριλίου ήταν απλά δημιουργημένα από ανθρώπους μυημένους στη συνομωσία προκειμένου να δικαιολογήσουν την εκτροπή. Ενδεικτικά αναφέρω το σαμποτάζ του Έβρου τον Ιούνιο του 65, τις συνεχόμενες πληροφορίες για την ύπαρξη μυστικών αποθηκών με όπλα τα οποία προορίζονταν για τους κομμουνιστές και τις εκρήξεις βομβών λίγο πριν το πραξικόπημα, όπου μια εξ αυτών έγινε κάτω από τα γραφεία της εφημερίδας « Ελεύθερος Κόσμος». Και φυσικά μη ξεχνάμε την αναφορά Μακαρέζου ένα μήνα πριν την 21η Απριλίου προς τους αρχηγούς της ΚΥΠ και του ΓΕΣ βάσει της οποίας «υπήρχαν πολλές χιλιάδες οργανωμένοι κομμουνισταί, ότι είχαν εισαχθεί πολλές χιλιάδες Ρωσικά όπλα….. και ότι οι υπόνομοι των Αθηνών είχαν αναγνωριστεί δια να εγκατασταθούν αλλού μεν εκρηκτικά, αλλού δε να δημιουργηθούν δίοδοι μεταβάσεως». Η αναφορά έκλεινε με τη προτροπή να ληφθούν άμεσα μέτρα.

Παρόλα αυτά εάν παρακολουθήσουμε με προσοχή τα γεγονότα που ελάμβαναν χώρα στην ευρύτερη περιοχή και ειδικότερα στη Κύπρο, κυρίως τη χρονική περίοδο από το 64 και μετά τότε μπορούμε να καταλάβουμε τι πραγματικά συνέβη που οδήγησε την Ελλάδα στην 7ετία. Τον Φεβρουάριο του 64 ο Γ. Παπανδρέου με το που ανέλαβε τη πρωθυπουργία παράλληλα πήρε στα χέρια του και μια καυτή πατάτα η οποία δεν ήταν τίποτα άλλο από το Κυπριακό ζήτημα. Τα αιματηρά επεισόδια μεταξύ των δυο κοινοτήτων αποτελούσε καθημερινό φαινόμενο. Στην Ελλάδα παράλληλα οι εκδηλώσεις και διαδηλώσεις αντιαμερικανισμού ώθησαν τον αμερικανό πρέσβη σε έντονη διαμαρτυρία και απαίτηση να επιβληθεί η τάξη με κάθε τρόπο. Στις 4 Ιουνίου η κρίση στο Κυπριακό φτάνει σε οριακό σημείο με το Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού σε δημόσιο διάγγελμα του να απειλεί με απόβαση. Οι αμερικάνοι προκειμένου να κερδίσουν χρόνο και να προλάβουν τα γεγονότα μέσω του προέδρου Τζόνσον στέλνουν μια επιστολή στους τούρκους γραμμένη σε σκληρή γλώσσα η οποία και προσωρινά ματαιώνει την απόβαση. Όχι δεν τους ανησυχούσε η απόβαση. Τους ανησυχούσαν οι βάσιμες πληροφορίες ότι σε περίπτωση εισβολής θα επενέβαιναν οι σοβιετικοί στο πλευρό των κυπρίων.

Μέσα σε αυτή τη τεταμένη ατμόσφαιρα η Ουάσιγκτον πιέζει την Αθήνα να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και καλεί τους Παπανδρέου και Ινονού στις ΗΠΑ. Το ταξίδι πραγματοποιήθηκε στις 22-24 Ιουνίου του 1965 αλλά η συνάντηση δεν έγινε πάρα μόνο μέσω του αμερικανού διαμεσολαβητή Ντήν Άτσενσον. Η είδηση ότι εκατέρωθεν είχαν μεταφέρει στρατο 4000-5000 εξοπλισμένοι στρατιώτες από την Ελλάδα και περί τους 1.000 από τη Τουρκία οδηγεί τις διαπραγματεύσεις σε ναυάγιο. Παρόλα αυτά οι αμερικάνοι επανέρχονται δριμύτεροι. Νέες συνομιλίες ξεκινούν αυτή τη φορά στη Γενεύη. Εδώ πλέον παίζεται το τελευταίο χαρτί. Οι αμερικάνοι ρίχνουν στο τραπέζι το σχέδιο Ατσενσον. Το σχέδιο προέβλεπε την ένωση της Ελλάδας με τη Κύπρο με αντάλλαγμα τη παραχώρηση στρατιωτικής βάσης στους Τούρκους. Ειδικότερα θα παρεχωρείτο κυριαρχία της Τουρκίας επί της χερσονήσου της Καρπασίας. Παράλληλα δε, θα υπήρχε η δημιουργία ξεχωριστών διοικητικών ενοτήτων για τις περιοχές όπου η πλειονότητα των κατοίκων ήταν τουρκοκύπριοι. Επιπλέον όσοι έλληνες είχαν εγκαταλείψει βιαίως τη Κωνσταντινούπολη στα «Σεπτεμβριανά» του 55 είχαν δικαίωμα να επανεγκατασταθούν και να πάρουν πίσω στο ακέραιο και τις περιουσίες τους. Ο Έλληνας πρωθυπουργός διαβλέποντας μια επικείμενη απόρριψη του σχεδίου από τη πλευρά του Μακαρίου, αντιπρότεινε τη παραχώρηση στρατιωτικής βάσης στους τούρκους στο Καστελόριζο ως αντάλλαγμα για την ένωση. Το επιχείρημα του ήταν ότι ο Μακάριος δεν θα μπορούσε να φέρει αντιρρήσεις σε μια τέτοια παραχώρηση. Το σχέδιο και οι συνομιλίες διαρρέουν στο τύπο με αποτέλεσμα να βγει δημοσίως ο μακάριος και να μιλήσει για προδοσία.


Η απόρριψη του σχεδίου δημιουργεί νέες συγκρούσεις στη Βόρεια Κύπρο με τις τουρκικές δυνάμεις να προσπαθούν να δημιουργήσουν προγεφύρωμα για μελλοντικές επιχειρήσεις. Τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο. Την ώρα που τα τουρκικά αεροσκάφη βομβαρδίζουν με ναπάλμ τη Κύπρο ο Μακάριος κάνει απεγνωσμένα ανοίγματα σε Κάιρο και Μόσχα.

Ειδικά με τους Σοβιετικούς κλείνει συμφωνία για την αγορά όπλων η οποία και θα έκλεινε επισήμως το Σεπτέμβριο του ιδίου έτους, ενώ ο Χρουτσόφ κάνει θερμές δηλώσεις υπέρ του Μακαρίου. Παράλληλα δε προσφέρει γη για τη δημιουργία βάσης στους Αιγυπτίους με αντάλλαγμα τη προστασία της Κύπρου σε περίπτωση εισβολής. Ο Παπανδρέου αδυνατώντας να ελέγξει τον αρχιεπίσκοπο προτείνει στους αμερικανούς τη πρόκληση πραξικοπήματος στη Κύπρο για την απομάκρυνση του Μακαρίου, τη κήρυξη της άμεσης ένωσης με την Ελλάδα και κατόπιν η Ελλάδα θα προέβαινε σε συμφωνία με τη Τουρκία. Από αποχαρακτηρισμένα αρχεία του Στέητ Ντιπάρτμεντ σήμερα αποκαλύπτεται ότι οι διαφορές στις θέσεις των δυο πλευρών ήταν πολύ μικρές. Η κύρια διαφορά ήταν αν κατά πόσο η τουρκική βάση θα αποτελούσε έδαφος υπό τουρκική κυριαρχία δια παντός ή αν η Άγκυρα θα την ενοικίαζε για προκαθορισμένο χρονικό διάστημα. Μια βελτιωμένη αναφορά του σχεδίου έκανε λόγο για εκμίσθωση για 50 χρόνια. Οσο οι μέρες περνούσαν τόσο οι αμερικάνοι εκνευριζόντουσαν με την αμφιταλαντευόμενη στάση του Παπανδρέου. Κατά τη διάρκεια γεύματος μεταξύ του προέδρου Τζόνσον και των συνεργατών του φάνηκε η δυσαρέσκεια στο πρόσωπο του Έλληνα πρωθυπουργού. Πλέον δεν ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος ο οποίος θα μπορούσε να αναλάβει την ευθύνη να λύσει το Κυπριακό με τρόπο που να διασφαλίζει τα δικά τους συμφέροντα και να κρατήσει τη Κύπρο στο δυτικό στρατόπεδο. Για πρώτη φορά πλέον γίνεται λόγος ανοιχτά για τη λύση της διχοτόμησης. Η Τουρκία θα καταλάμβανε βιαίως τη χερσόνησο της Καρπασίας προκαλώντας την άμεση ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Για την εύρεση της αφορμής ανά πάσα στιγμή τα παραρτήματα στης «κόκκινης προβιάς» στη Κύπρο θα αναλάμβαναν δράση. Ήταν ήδη σε επαφή με Τούρκους στρατιωτικούς οι οποίοι τους είχαν εγγυηθεί ότι θα έκαναν όσο μπορούσαν λιγότερη χρήση αμερικάνικου στρατιωτικού εξοπλισμού ώστε να μην προκαλέσουν τη διεθνή γνώμη. Το σενάριο αυτό παρόλα αυτά μπήκε προσωρινά στο αρχείο λόγω των επικείμενων προεδρικών εκλογών. Θα ανασύρετο 9 περίπου χρόνια αργότερα με τα γνωστά αποτελέσματα. Είναι πρόδηλο ότι η εμπιστοσύνη μεταξύ Μακάριου και Παπανδρέου είχε από καιρό χαθεί. Η Ελλάδα αδυνατούσε να εγγυηθεί την ακεραιότητα της νήσου και αυτό το αληθές γεγονός έσπρωχνε τη Κύπρο στην αγκαλιά των σοβιετικών. Αν και δεν υπήρχε ποτέ η πιθανότητα η Κύπρος να γινόταν κομμουνιστική και μόνο η κίνηση αυτή έφερε τη καταδίκη της. Ο Χένρυ Κίσινγκερ προαναγγέλλοντας τις εξελίξεις είχε διατυπώσει την άποψη : «καλύτερα μια διχοτομημένη Κύπρος παρά μια Κούβα στη μεσόγειο». Η απόφαση είχε ληφθεί. Έμενε να βρεθούν τα κατάλληλα πρόσωπα τα οποία θα έκαναν τη βρώμικη δουλειά. Όσο λοιπόν σήμερα αυτό να μοιάζει σενάριο ταινίας κατασκοπίας τότε ήταν η οδυνηρή πραγματικότητα. Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου ενορχηστρώθηκε και αφέθηκε να εγκατασταθεί, με μοναδικό σκοπό, το ξεπάστρεμα του Μακάριου. Του μοναδικού προβάτου που αρνούταν να μπει μέσα στο μαντρί μέχρι… που τα έφαγε ο λύκος. Όλα τα υπόλοιπα απλά είναι… Ιστορία

* Μέλος της παράταξης «Πελοπόννησος Οικολογική», μέλος των Οικολόγων Πράσινων