Ένας οικείος «Ξένος» του Καμύ - Μια νέα κινηματογραφική διασκευή ανοίγει παλιές αποικιακές πληγές

ΚΟΣΜΟΣ. Πάνω από 80 χρόνια μετά την έκδοσή του, το έργο του Αλμπέρ Καμύ «L’Étranger» (Ο Ξένος) παραμένει ένα από τα πιο διαβασμένα και αμφιλεγόμενα γαλλικά βιβλία στον κόσμο.

Μέχρι σήμερα, έχουν γίνει λίγες προσπάθειες να προσαρμοστεί το μυθιστόρημα, που εκδόθηκε στα αγγλικά με τον τίτλο «The Outsider», για την τηλεόραση ή τον κινηματογράφο: θεωρείται προβληματικό και διχαστικό λόγω της απεικόνισης της γαλλικής αποικιοκρατίας στην Αλγερία.

Μεγάλη, ατμοσφαιρική και βαριά

Ο Γάλλος σκηνοθέτης Φρανσουά Οζόν προσπάθησε να ανταποκριθεί στην πρόκληση με μια ασπρόμαυρη διασκευή του μυθιστορήματος του 1942, η οποία αναζωπύρωσε τη διαμάχη σχετικά με όσα είπε – ή δεν είπε – ο Καμύ για τη γαλλική Αλγερία, η οποία έπαψε να υφίσταται το 1962 μετά από έναν πόλεμο ανεξαρτησίας.

Η ταινία «Ο Ξένος» του Οζόν θα κυκλοφορήσει (με τον τίτλο The Stranger) στο Ηνωμένο Βασίλειο το επόμενο έτος και έχει λάβει μικτές κριτικές. Η ταινία είναι μεγάλη, ατμοσφαιρική και βαριά, όπως ο σιωπηλός αντιήρωας Μερσό τον οποίο υποδύεται ο Μπενζαμέν Βουαζέν, ένας Γάλλος έποικος στην Αλγερία.

Η αδυναμία του να δείξει συναισθήματα μετά το θάνατο της μητέρας του και η ψυχρή αδιαφορία του μετά τη δολοφονία ενός «Αράβα» σε μια παραλία τον οδηγούν σε θανατική ποινή με αποκεφαλισμό.

«Ο Μερσό καταδικάζεται για την αδιαφορία του, για το ότι δεν έκλαψε για το θάνατο της μητέρας του, επειδή έχει εξωσυζυγική σχέση και είναι άθεος»

Η παράλογη φύση του Ξένου

Το 1967, ο Ιταλός σκηνοθέτης Λουκίνο Βισκόντι έκανε την πρώτη ταινία του μυθιστορήματος, με πρωταγωνιστή τον Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, αλλά θεωρήθηκε αποτυχία. Ο Βισκόντι ήθελε τον Αλέν Ντελόν για τον ρόλο, αλλά σύμφωνα με πληροφορίες απορρίφθηκε από το στούντιο.

Ο Νετζίμπ Σίντι Μουσά πολιτικός επιστήμονας, καθηγητής και συγγραφέας πολλών βιβλίων για την Αλγερία, δήλωσε ότι η νέα ταινία κατάφερε να μεταδώσει την παράλογη φύση του πρώτου μυθιστορήματος του Καμύ.

«Ο Οζόν παρέμεινε πιστός στο κείμενο, καθώς μετέφερε με ακρίβεια το νόημα του Ξένου -ένα μυθιστόρημα του παραλόγου. Ο Μερσό δεν καταδικάστηκε σε θάνατο επειδή σκότωσε έναν Άραβα. Η αποικιακή δικαιοσύνη δεν θα καταδίκαζε σε θάνατο έναν Ευρωπαίο για τη δολοφονία ενός αυτόχθονα.»

«Ο Μερσό καταδικάζεται για την αδιαφορία του, για το ότι δεν έκλαψε για το θάνατο της μητέρας του, επειδή έχει εξωσυζυγική σχέση και είναι άθεος. Όλα αυτά έρχονται σε σύγκρουση με τις αξίες της ευρωπαϊκής αποικιακής κοινωνίας και γι’ αυτό καταδικάζεται. Ο Ξένος δεν είναι ένα αντικαποικιοκρατικό μανιφέστο, ο Καμύ ζωγραφίζει μια εικόνα μιας κοινωνίας που γνωρίζει καλά».

«Το μυθιστόρημα παραμένει ένα αίνιγμα στο οποίο ο καθένας μπορεί να προβάλει τις δικές του ερμηνείες. Όπως και ο Καμύ»

Αποικιοκρατούμενοι και αποικιοκράτες

Ο Καμύ, που κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1957, γεννήθηκε στη γαλλική Αλγερία από γονείς pied noir – γαλλικής και ευρωπαϊκής καταγωγής, που γεννήθηκαν υπό γαλλική αποικιοκρατία. Ως Γάλλος πολίτης, αν και φτωχός, θα απολάμβανε δικαιώματα που δεν είχαν οι Άραβες ή οι Βερβέροι, που αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού της χώρας.

Ο Σιντί Μούσα προσθέτει ότι ο Οζόν έκανε λεπτές αναφορές στην απάνθρωπη πλευρά της αποικιακής κοινωνίας, τόσο για τους αποικιοκρατούμενους όσο και για τους αποικιοκράτες.

«Η ταινία είναι τολμηρή και πιστή στο βιβλίο από αυτή την άποψη και με αυτές τις μικρές προσωπικές πινελιές ανακατασκευάζει την ιστορία για να μιλήσει στο σημερινό κοινό. Από αυτή την άποψη, είναι αρκετά καλά φτιαγμένη», είπε.

Η έλλειψη ανθρώπινης συμπόνιας του Μερσό

Μια κριτική του προγραμματιστή κινηματογράφου Ζακ Ντενιέλ για το περιοδικό Causeur ήταν λιγότερο ενθουσιώδης.

«Η προσαρμογή του Οζόν κυμαίνεται μεταξύ μιας ορισμένης πιστότητας – της αδιαφορίας και της έλλειψης ανθρώπινης συμπόνιας του Μερσό – και μιας κατάφωρης προδοσίας λόγω της έλλειψης μεταφυσικής φιλοδοξίας και της πολιτικά ορθής ερμηνείας του μυθιστορήματος», έγραψε ο Ντενιέλ.

«Στο έργο του Καμύ, το παράλογο πηγάζει από τη σύγκρουση μεταξύ του ανθρώπου και του κόσμου. Στο έργο του Οζόν, διαλύεται σε μια άψογη σκηνοθεσία. Το L’Étranger του Φρανσουά Οζόν είναι μια καλοφτιαγμένη, στοχαστική, αριστοτεχνική ταινία, αλλά χωρίς έμπνευση. Ο σκηνοθέτης δεν διασκευάζει τον Καμύ: τον σχολιάζει».

Εντάσεις κι αντιφάσεις

Η Κάθριν Μπρουν καθηγήτρια λογοτεχνίας στη Σορβόννη, είπε ότι ο Ξένος συνέχισε να διχάζει τη γαλλική κοινωνία επειδή η ιστορία ήταν ασαφής.

«Το μυθιστόρημα παραμένει ένα αίνιγμα στο οποίο ο καθένας μπορεί να προβάλει τις δικές του ερμηνείες. Όπως και ο Καμύ», είπε. «Έχει να κάνει εξίσου με αυτό που δεν λέγεται, με τις σιωπές στο βιβλίο σχετικά με το ζήτημα του γαλλικού αποικιοκρατισμού, για το οποίο δεν υπάρχει συναίνεση».

Η Μπρουν πρόσθεσε: «Με το L’Étranger, ο Καμύ μπορεί να θεωρηθεί ότι βρίσκεται και στις δύο πλευρές της διαμάχης. Αντικατοπτρίζει τις εντάσεις και τις αντιφάσεις. Ο καθένας βρίσκει κάτι σε αυτό για να υποστηρίξει το επιχείρημά του ή να διευθετήσει λογαριασμούς. Κανείς δεν μπορεί να έχει την τελευταία λέξη. Ως θέμα, είναι ανεξάντλητο».

Θύμα της πολιτικής ορθότητας

Ο Αλμπέρ Καμύ πέθανε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα στις 4 Ιανουαρίου του 1960 σε ηλικία 46 ετών. Η Κατρίν Καμύ, 80 ετών, κόρη του και θεματοφύλακας του έργου του, είπε ότι της άρεσε η ταινία, αν και θεώρησε ότι ο Οζόν έπεσε θύμα της πολιτικής ορθότητας, δίνοντας έμφαση στον ρόλο της αδελφής του δολοφονημένου Άραβα, που ονομάζεται Τζέμιλα.

Στο μυθιστόρημα κανένας από τους δύο δεν κατονομάζεται. Στην ταινία, η τελευταία σκηνή είναι με αυτήν στον τάφο του αδελφού της, που φέρει το όνομά του στα αραβικά, Μουσά Χαμντάνι.

«Πιστεύω ότι η ταινία ήταν πολύ καλή, αλλά όχι ο ρόλος που έδωσε στην αδελφή στο τέλος», είπε η Καμύ. «Εμφανίζεται στον τάφο του αδελφού της. Αυτό δεν υπάρχει στο βιβλίο και ένιωσα ότι ήταν μια αντίφαση. Πιστεύω ότι ο Φρανσουά Οζόν το έκανε για να ικανοποιήσει το wokeism».

Η ερμηνεία του Φρανσουά Οζόν

Ο Οζόν επισκέφθηκε το σπίτι της Κατρίν Καμύ στο χωριό Lourmarin στο Vaucluse, όπου η συγγραφέας ζει κι εργάζεται και είπε στους δημοσιογράφους ότι την έπεισε να του εμπιστευτεί την προσαρμογή. «Ήμουν πολύ χαρούμενος γι’ αυτό, γιατί ήξερα ότι είχε απορρίψει άλλους σκηνοθέτες. Ήμουν συνειδητοποιημένος της ευθύνης που μου ανατέθηκε», είπε.

Σε δήλωσή του στα Ευρωπαϊκά Κινηματογραφικά Βραβεία, ο Οζόν είπε: «Ήταν μια τεράστια πρόκληση να διασκευάσω ένα αριστούργημα που όλοι έχουν διαβάσει και κάθε αναγνώστης έχει ήδη οπτικοποιήσει και σκηνοθετήσει στο μυαλό του».

Είπε ότι το να δώσει μεγαλύτερη παρουσία στην αδελφή του Άραβα στην ταινία ήταν σαν «να τραβάς ένα νήμα που ο Καμύ είχε υφάνει χωρίς να το αναπτύξει».

«Η Τζέμιλα… έχει συνείδηση και φωνή στην ταινία. Είναι εκεί για να μαρτυρήσει το γεγονός ότι, σε αυτή την ιστορία και στη δίκη, ο αδελφός της δεν αναφέρεται ποτέ, παρόλο που είναι αυτός που δολοφονήθηκε», είπε.

«Ήταν σημαντικό, μέσω του χαρακτήρα της, να αναπαραστήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Άραβας γίνεται αόρατος, να δείξουμε ότι δύο κόσμοι ζούσαν ο ένας δίπλα στον άλλο χωρίς να βλέπουν ο ένας τον άλλον. Δεν αναμειγνύονταν στους δρόμους ή στην παραλία. Και σίγουρα δεν είχαν την ίδια κοινωνική θέση. Ο Καμύ ήταν ενήμερος για αυτή την ένταση μεταξύ των δύο κοινοτήτων».

*Με στοιχεία από theguardian.com | Αρχική Φωτό: L’Étranger