Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

Η Γορτυνία της Αρκαδίας είναι μια από τις πιο φτωχές και κακοτράχαλες περιοχές της Ελλάδας. Κι όμως!!! Βρέθηκαν Έλληνες, από αρχαιοτάτων χρόνων, που τη διάλεξαν για πατρογονική γη, αφού οι Έλληνες το ’χουν τούτο το καλό να μην περιφρονούν ούτε μια σπιθαμή γης από το φτωχό μερδικό που τους έδωσε ο Θεός για δική τους «Γη της Επαγγελίας»!

Οι Γορτύνιοι ακόνισαν την ψυχή, το μυαλό και το σώμα τους πάνω στη γορτυνιακή ξερολιθιά κι έγιναν άνθρωποι ξεχωριστοί για τις ικανότητές τους, για το έργο ζωής αλλά και την προκοπή τους, με ό,τι κι αν ασχολήθηκαν.

«Κέντρον της Πελοποννήσου η υπερήφανη Αρκαδία . Του κέντρου τούτου κορυφή η Γορτυνία. Πάντων Πελοποννησίων φιλοπονώτεροι, Αρκάδες Πάντων Αρκάδων δραστηριότεροι, Γορτύνιοι».

Εμμανουήλ Ρέπουλης , 1903

Η φτώχεια και η ανέχεια αλλά και το πνεύμα του Οδυσσέα που ζει μέσα τους ανάγκασε πολλούς Γορτυνίους να πετάξουν σαν ταξιδιάρικα πουλιά σ’ ολόκληρο τον κόσμο, προκειμένου να βρουν τόπο να στήσουν φωλιά και να μπορέσουν να ζήσουν. Δεν υπάρχει , λένε, τόπος σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, που να «σηκώσεις πέτρα» και να μη βρεις από κάτω της γραμμένο το όνομα, «Γορτυνία» !

Μερικοί από αυτούς τους Γορτυνίους της διασποράς, επέλεξαν να βρεθούν στη γη της ένδοξης Σπάρτης. Εγκαταστάθηκαν εδώ δούλεψαν σκληρά και τίμια, πρόκοψαν, εντάχθηκαν στην τοπική κοινωνία (πολλοί απ’ αυτούς έγιναν επίλεκτα μέλη της) αλλά ποτέ δε λησμόνησαν τη μάνα-γη, τη Γορτυνία .

Κάπου εκεί στα 1920 η Ελλάδα, με ηγέτη τον Ελευθέριο Βενιζέλο έχει βγει δικαιωμένη στο πλευρό των νικητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Με τις Συνθήκες του Νεϊγύ και των Σεβρών διπλασιάζει, σχεδόν την έκτασή της και αποκτά τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης. Δυστυχώς, αυτός ο ελληνικός θρίαμβος ανατρέπεται μέσα σε λίγους μήνες: Ο θάνατος του βασιλιά Αλέξανδρου, η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920 και η επιστροφή του διαδόχου Κωνσταντίνου έδωσαν αφορμές στους συμμάχους να μας απομονώσουν διπλωματικά, με αποτέλεσμα η Μικρασιατική Εκστρατεία που έληξε με την ήττα της Ελλάδας, τον ξεριζωμό και τη γενοκτονία των Ελλήνων της Μ. Ασίας και τη βύθιση της Ελλάδας στη φτώχεια και τη μεγάλη δυστυχία των χρόνων του μεσοπολέμου!

Σ’ αυτήν την κρίσιμη για την Ελλάδα χρονιά του 1920, σε χρόνια κι εποχές ταραγμένες και δύσκολες για την Ελλάδα, μια «χούφτα» πατριωτών Γορτυνίων, με εμψυχωτή και πρωτεργάτη τον Χρήστο Πριστούρη από την Στεμνίτσα, αποφάσισαν να ιδρύσουν τον ιστορικό Γορτυνιακό Σύνδεσμο Σπάρτης . Αξίζει να μνημονεύσουμε αυτούς τους πρωτεργάτες έτσι όπως αναφέρονται στο «Πρακτικόν Α΄ Συνεδριάσεως προς καταρτισμόν του Συνδέσμου , 26-4-1920» :

«Εν Σπάρτη σήμερον τη εικοστή έκτη του μηνός Απριλίου 1920, ημέραν Κυριακήν και ώραν 5ην μμ συνελθόντες οι κάτωθι υπογεγραμμένοι, καταγόμενοι εκ της επαρχίας Γορτυνίας απεφασίσαμεν ομοφώνως, όπως ιδρυθεί Σύνδεσμος Αλληλοβοηθείας εν Σπάρτη , των εν τη Επαρχία Λακεδαίμονος Γορτυνίων, υπό την επωνυμίαν “Γορτυνιακός Σύνδεσμος ο Άγιος Ευθύμιος ο Νέος” ….»

1 . Χρ . Πριστούρης

2 . Γ. Ευθ. Φρέντζος

3 . Δ. Μελετόπουλος

4 . Δ. Βλάχος

5 . Γ. Γριτσόπουλος

6 . Γ. Χ. Πριστούρης

7 . Κ. Ι. Τσερώνης

8 . Κ. Ν. Ψαρρός

9 . Νικήτας Ψαρρός

Ο Άγιος Ευθύμιος ο Νέος, ο εκ Δημητσάνης, τον οποίο επέλεξαν οι ιδρυτές του Συνδέσμου ως επωνυμία κι ως προστάτη Άγιο του Γορτυνιακού Συνδέσμου, είναι ο πλέον αγαπητός Άγιος από την χορεία των Αρκάδων Αγίων, Άγιος που μαρτύρησε εθελοντικά στα χέρια των Τούρκων με αποκεφαλισμό, ομολογώντας την πίστη του Χριστού, στα 1814.

Για να τιμήσουν παραπέρα τον Άγιό τους, αλλά και για να υπάρχει ένα αδιατάρακτο και ανεξίτηλο στο χρόνο σημείο αναφοράς για τους Γορτυνίους της Σπάρτης, οι ιδρυτές του Συνδέσμου παράγγειλαν και κατασκεύασαν ένα μεγαλόπρεπο Λάβαρο με την εικόνα του Αγίου Ευθυμίου του Νέου και την επωνυμία του συνδέσμου.

Ιστορικά η λέξη «Λάβαρο» προέρχεται από το λατινικό «Labarum». To ρωμαϊκό λάβαρο ήταν είδος σημαίας που αρχικά χρησιμοποιήθηκε από το ρωμαϊκό ιππικό και ύστερα επεκτάθηκε στον ρωμαϊκό στρατό. Στον ελληνικό χώρο το λάβαρο το έφερε ο Μέγας Κωνσταντίνος μετά το όραμα «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ» κι έκτοτε καθιερώθηκε και στο Βυζάντιο με την ελληνική πλέον ονομασία «Λάβαρο», για να μετεξελιχθεί στη συνέχεια σε σημαία το 820 μ.Χ. επί αυτοκράτορα Λέοντα Ε΄ του Αρμενίου. Μετά την πτώση του Βυζαντίου η Εκκλησία, κυρίως, διατήρησε τη χρήση των Λαβάρων έως και τις μέρες μας.

Το Λάβαρο των Γορτυνίων της Σπάρτης, έχει σχήμα παραλληλογράμμου με ρομβοειδή κατάληξη στο κάτω μέρος, διαστάσεων 1,60μ.Χ 0,90μ.και φιλοτεχνήθηκε πάνω σε μεταξωτό ύφασμα χρώματος λευκού και γαλάζιου για να θυμίζει την γαλανόλευκη σημαία μας. Γύρω του μπήκαν χρυσαφιά κρόσσια από μεταλλικό σπειροειδές νήμα. Αμέσως μετά δημιουργήθηκε μια μπορντούρα από σιρίτι χρυσαφί. Η μπορντούρα αυτή ακολουθεί μιαν ελικοειδή γραμμή, στα κενώματα της οποίας είναι τοποθετημένα χρυσοκέντητα φύλλα αμπέλου και σταφύλια, για να θυμίζει την σχετική παραβολή του Κυρίου και ταυτόχρονα την υποχρέωση των μελών του συλλόγου να καρποφορούν σε έργα καλά:

« Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή, καὶ ὁ πατήρ μου ὁ γεωργός ἐστι. πᾶν κλῆμα ἐν ἐμοὶ μὴ φέρον καρπόν, αἴρει αὐτό, καὶ πᾶν τὸ καρπὸν φέρον, καθαίρει αὐτό, ἵνα πλείονα καρπὸν φέρῃ»

Στο κέντρο του Λαβάρου τοποθετήθηκε μια εκπληκτικής τέχνης εικόνα του Αγίου Ευθυμίου σε σχήμα ωοειδές και πάνω από το φωτοστέφανο του Αγίου, κυκλικά, η χρυσοκέντητη επιγραφή «Α. ΕΥΘΥΜΙΟΣ Ο ΝΕΟΣ 22 ΜΑΡΤΙΟΥ» .

Η ημερομηνία 22 Μαρτίου αναφέρεται στο μαρτυρικό τέλος του Αγίου (22 Μαρτίου 1814) ενώ η Εκκλησία μας τιμά τη Μνήμη του Αγίου και την 1η Μαΐου μαζί με τους συναθλητές του Ιγνάτιο και Ακάκιο, ημερομηνία που έχει επιλέξει, διαχρονικά, να εορτάζει τον Άγιο και ο Γορτυνιακός Σύνδεσμος Σπάρτης, όπως άλλωστε κάνουν και στη γενέτειρα του Αγίου, τη Δημητσάνα .

Το πρόσωπο και τα χέρια του Αγίου είναι ζωγραφισμένα με λαδομπογιά ενώ το υπόλοιπο σώμα είναι χρυσοκέντητο και στολισμένο με πούλιες και πετράδια πράσινα και κόκκινα. Πάνω από την εικόνα, κυκλικά, είναι γραμμένη με γράμματα χρυσοκέντητα η επωνυμία του Συνδέσμου «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΓΟΡΤΥΝΙΩΝ ΣΠΑΡΤΗΣ» και από κάτω η χρονολογία ίδρυσης του Συνδέσμου , «1920» . Πρόκειται, πραγματικά, για μια δημιουργία υψηλής τέχνης από χέρι έμπειρου τεχνίτη ή από εργαστήρι ειδικευμένο σ’ αυτήν τη δύσκολη και απαιτητική εργασία, το όνομα του οποίου, δυστυχώς, δε διασώθηκε.

Στο πάνω μέρος του Λαβάρου, μέσα σε θήκη ραμμένη κατά πλάτος , υπάρχει για στήριγμα ένα στρογγυλό ξύλο, το οποίο στις άκρες φέρει «φορετές» δυο μεταλλικές ορειχάλκινες σφαίρες. Στις άκρες αυτού του στηρίγματος είναι τυλιγμένο ένα κίτρινο κορδόνι με φούντες στις δυο του άκρες , με σκοπό να αναρτάται το λάβαρο στον κοντό του , στην κορυφή του οποίου τοποθετούνταν ένας περίτεχνος ορειχάλκινος Σταυρός . Μια ακόμα μεγάλη κίτρινη φούντα κρέμεται στο κάτω μέρος του Λαβάρου .

Το μεγαλόπρεπο αυτό Λάβαρο υπήρξε σημείο αναφοράς του Γορτυνιακού Συνδέσμου Σπάρτης στη μακρά ιστορική του πορεία . Στις Λιτανείες , στις Παρελάσεις , στις όποιες μαζικές εορταστικές εκδηλώσεις της Σπάρτης , ένας Γορτύνιος , μέλος του Συνδέσμου , αναλάμβανε να κρατήσει ψηλά το Λάβαρο των Γορτυνίων της Σπάρτης , συνοδευόμενος από δυο παραστάτες . Το προνόμιο αυτό ήταν υψίστη τιμή για κάθε Γορτύνιο και για τούτο τα μέλη του Συνδέσμου διαγκωνίζονταν ευγενώς , ποιος θα γίνει ο Λαβαροφόρος κάθε φορά . Ο Γορτυνιακός Σύνδεσμος Σπάρτης είχε μάλιστα τέτοιο κύρος και ειδικό βάρος μέσα στην τοπική κοινωνία , ώστε είχε κατακτήσει το εξαιρετικό προνόμιο , το Λάβαρό του να προηγείται σε κάθε παρέλαση των Εθνικών Επετείων 25ης Μαρτίου και 28ης Οκτωβρίου και στις Λιτανείες του Αγίου Νίκωνος !

Υπάρχουν φωτογραφίες εποχής από τις παρελάσεις των Εθνικών Επετείων και από τις Λιτανείες του Αγίου Νίκωνος στις οποίες είναι αποτυπωμένη η ξεχωριστή , τιμητική παρουσία του Λαβάρου των Γορτυνίων της Σπάρτης .

Κάθε χρόνο , την 1η Μαΐου , που τιμάται ο Άγιος Ευθύμιος ο Νέος , οι Γορτύνιοι της Σπάρτης , με επικεφαλής τον εκάστοτε Πρόεδρο και το Λάβαρό τους , μετέβαιναν εν πομπή στην Ευαγγελίστρια , όπου έχουν αφιερωμένη από το 1920 μεγάλη εικόνα του Αγίου , τελούσαν Πανηγυρική Αρχιερατική Θεία Λειτουργία παρουσία όλων των Επισήμων της πόλης και στη συνέχεια μετέβαιναν στο ιστορικό γορτυνιακό καφενείο του «Λαδά» όπου δεξιώνονταν από το Διοικητικό Συμβούλιο .

Τα χρόνια πέρασαν , οι κοινωνίες άλλαζαν , άλλαζαν μαζί και οι ανάγκες , οι συνθήκες , οι άνθρωποι , οι καταστάσεις και οι πολιτικές πραγματικότητες και η λειτουργία και δραστηριότητα του Γορτυνιακού Συνδέσμου άρχισε να φθίνει . Κι όταν ο ιστορικός πρόεδρος των Γορτυνίων της Σπάρτης Κων/νος Χατζής αποσύρθηκε στα 1988 λόγω ηλικίας (πρόεδρος του Συνδέσμου από το 1951 !!!) , ανέστειλε τη λειτουργία του και ο Γορτυνιακός Σύνδεσμος , ο οποίος μεταπολεμικά είχε συνδεθεί και ταυτισθεί απόλυτα μαζί του .

Το Λάβαρο του Συνδέσμου ξέμεινε αποθηκευμένο στον επάνω όροφο του καταστήματος «Χατζή» στο κέντρο της Σπάρτης . Όταν στα 1997 ο Γορτυνιακός Σύνδεσμος επανασυστήθηκε και δραστηριοποιήθηκε εκ νέου υπό την προεδρία του Ευστρατίου Κιούση (ιστορικού γραμματέα του Συνδέσμου , πάντα στο πλευρό του Κ. Χατζή) αναζητήθηκε το Λάβαρο , βρέθηκε μαζί με τον κοντό , την τελαμώνα και τον Σταυρό , και αναρτήθηκε στα πρώτα νέα γραφεία του Συνδέσμου επί της οδού Λυκούργου στο κέντρο της Σπάρτης (Καμάρες) .

Δυστυχώς , ο χρόνος και οι όχι καλές συνθήκες φύλαξης και αποθήκευσής το είχαν «τραυματίσει» : Κάποιο κεραμίδι έσταζε πάνω του αφήνοντας έναν λεκέ ανεξίτηλο στο μεταξωτό ύφασμα , η κεφαλή του Αγίου είχε «τσακίσει» από το δίπλωμα στο σημείο του λαιμού , τα ψηφία της χρονολογίας είχαν αποκολληθεί και χαθεί , τα χρυσοκεντήματα σε κάποια σημεία είχαν φθαρεί όπως και τα σιρίτια , τα κορδόνια και τα άλλα διακοσμητικά, ενώ ο ορειχάλκινος (κούφιος) Σταυρός είχε τσαλακωθεί σε τέτοιο βαθμό που ήταν αδύνατο να επαναφερθεί στην προτεραία κατάσταση .Το Λάβαρο δόθηκε σε ειδικό εργαστήριο για συντήρηση και αποκατάσταση , αλλά πολύ λίγα πράγματα μπόρεσαν να κάνουν οι τεχνίτες , αφού τα απαιτούμενα υλικά δεν υπήρχαν πλέον στην αγορά και οι όποιες επιπλέον προσπάθειες καθαρισμού και βελτίωσης ίσως του προξενούσαν μεγαλύτερη φθορά . Έτσι το Ιστορικό Λάβαρο του Γορτυνιακού Συνδέσμου Σπάρτης , συντηρημένο και αποκαταστημένο κατά το δυνατόν , βρίσκεται σήμερα αναρτημένο στα Γραφεία του Συνδέσμου επί της οδού Χαμαρέτου αρ. 129 , έχοντας καταγράψει πάνω του ολόκληρη την ιστορία του Συνδέσμου και των Γορτυνίων της Σπάρτης , μαζί κι ένα κομμάτι της ιστορίας αυτής της πόλης .

Με Φάρο το Λάβαρό του , την Ιστορία του και τον Άγιο Ευθύμιο , ο Γορτυνιακός Σύνδεσμος Σπάρτης συνεχίζει , και στη νέα του περίοδο λειτουργίας , να καταγράφει έντονα την παρουσία του στο τοπικό γίγνεσθαι , πασχίζοντας να προσφέρει πολιτιστικά και κοινωνικά στη Σπάρτη , να συνδράμει τους έχοντες ανάγκη και να δίνει ευκαιρίες και δυνατότητες στους Γορτυνίους της Σπάρτης να έρχονται σε επαφή κι επικεοινωνία μα τη Μητέρα Γη , την αγαπημένη τους Γορτυνία της Αρκαδίας .

Οι παλαιοί Γορτύνιοι έρχονται στο Γραφείο του Συνδέσμου και ατενίζουν το Λάβαρό τους με δέος κι ευλάβεια , το αγγίζουν χαϊδευτικά και με τρυφερότητα , κάνουν τον Σταυρό τους μπροστά στον Άγιο Ευθύμιο και διηγούνται τις παλιές ιστορίες . Οι νέοι Γορτύνιοι στέκονται κι αυτοί μπροστά του με σεβασμό , συνειδητοποιούν τη μακρόχρονη ιστορία και διαδρομή του Συνδέσμου και κατανoούν τη μεγάλη ευθύνη που επωμίζονται , να κρατήσουν τον ιστορικό Γορτυνιακό Σύνδεσμο Σπάρτης ζωντανό ΚΑΙ στο μέλλον .

Ο Άγιος Ευθύμιος ο Νέος , ο εκ Δημητσάνης , ας χαρίζει απλόχερα τη Χάρη και το Φως Του στους Γορτυνίους της Σπάρτης , ώστε να μη διακοπεί ΠΟΤΕ αυτή η μεγάλη πορεία , που ξεκινά από μακρινό Παρελθόν και βαδίζει προς το , επίσης μακρινό , Μέλλον .

«Φύλαγέ μου , Θεέ μου , τουλάχιστον , όσα έχουν πεθάνει» , λέει κάπου η Κική Δημουλά , ποιήτρια και Ακαδημαϊκός . Τολμώντας να παραφράσω τη μεγάλη μας ποιήτρια , λέω κι εγώ:

«Φύλαγέ μας , Θεέ μου , τουλάχιστον , όσα δεν θα πεθάνουν ποτέ»!