ΛΑΚΩΝΙΑ. Είναι απορίας άξιον το πώς και το γιατί οι αρμόδιες αρχές που έχουν οριστεί, ταχθεί και αναδειχθεί για την βελτίωση της ζωής των πολιτών, κωφεύουν στο θέμα της θανάσιμης υποβάθμισης του ποταμού Ευρώτα, ενός από τα βασικότερα οικοσυστήματα της Λακωνίας και της Πελοποννήσου.

Τα δημοσιεύματα του Notospress είναι αλλεπάλληλα.

Η κατάσταση που επικρατεί εδώ και 30 χρόνια στον Ευρώτα είναι ενδεικτική της «πράσινης» στάθμης των συνειδήσεων όλων. Ο,τι δεν φαίνεται δεν υπάρχει κι έτσι ο Ευρώτας έχει καταστεί, από την προηγούμενη γενιά Λακώνων, ο αποθέτης κάθε τι βρώμικου, βλαβερού και άχρηστου… Ταυτόχρονα με την ανθεκτικότητα που έχει λειτουργεί ακόμα ως τροφοδότης σε εκείνους που εκμεταλλεύονται το νερό και τη γη του.

Σήμερα παρακολουθούμε τις Αρχές να διασταυρώνουν τα ξίφη τους με μανία για σαφώς υποδεέστερα θέματα και μην ασχολούνται, να μην θίγουν και να μην αναδεικνύουν την συνεχιζόμενη, επί δεκαετίες, καταστροφή του οικοσυστήματος του Ευρώτα. Ταυτόχρονα κόπτονται για ενέργειες και ετοιμότητα προστασίας της φύσης, αν π.χ. ξεσπάσει πυρκαγιά ή άλλη φυσική καταστροφή και κάνουν πως δεν βλέπουν την πρώτη, την κρίσιμη και την τραγική καταστροφή του Ευρώτα με ηθικό και φυσικό αυτουργό τον πολίτη της Λακωνίας και τις Αρχές του τόπου.

Στο Notospress κατά καιρούς έχουν αρθρογραφήσει συμπολίτες όπως ο αείμνηστος Λευτέρης Ψαρρός, οι ενεργοί πολίτες Βαγγέλης Μητράκος, Λεωνίδας Βαρδάκας και φυσικά ο Οικολογικός Σύνδεσμος Λακωνίας. Οι εκπρόσωποι των αρχών απ’ ότι φαίνεται γυρίζουν την πλάτη στον Ευρώτα είτε γιατί δεν αντέχουν να διαχειριστούν μια κατάσταση που έχει προ πολλού περάσει την κόκκινη γραμμή είτε γιατί δεν είναι διατεθειμένοι να αναμετρηθούν με συμφέροντα που έχουν πλέον παγιώσει και συγκεκριμένη τακτική κατάχρησης του Ευρώτα. Διαχρονικά ο Ευρώτας είναι η πτυχιακή εργασία στην οποία κόβονται όσοι διατείνονται ότι μπορούν να εκπροσωπήσουν τον Λάκωνα πολίτη και να διαχειριστούν τα συμφέροντά του.

Αν ανατρέξουμε για μια ακόμα φορά σε όσα έχουν αποτυπωθεί από τους ενεργούς πολίτες που γνωρίζουν καλύτερα τι εστί χρέος, ευθύνη και καθήκον, θα διαπιστώσουμε ότι ο Ευρώτας και το οικοσύστημά του είναι τα πλέον αδικημένα και κατακρεουργημένα, υποβαθμισμένα με την ένοχη απουσία ή σιωπή τόσο της Λακωνικής Πολιτείας όσο και της Λακωνικής Κοινωνίας.

Οι αιτίες της καταστροφής του Ευρώτα

Πριν από 10 χρόνια ο Βαγγέλης Μητράκος σε αναφορά του σημείωνε ότι ο Ευρώτας της Λακωνίας είναι ένας ποταμός φορτωμένος με βαριά ιστορία , αφού έχει συνδεθεί άρρηκτα με την ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης . «Είναι σίγουρο πως χωρίς τον Ευρώτα δεν θα είχε υπάρξει η Σπάρτη . Χάρη στον Ευρώτα και μόνο , οι Δωριείς που έφτασαν στη Λακεδαίμονα επέλεξαν το χώρο αυτό για να δημιουργήσουν τη Σπάρτη , η οποία έμελλε να γίνει η ιστορική πόλη που σήμερα είναι γνωστή σ’ όλον τον κόσμο .

Εκτός από την ιστορία του ο Ευρώτας είναι ένας ποταμός με ιδιαίτερη οικολογική φυσιογνωμία και σημαντικά οικολογικά χαρακτηριστικά . Εξαιτίας αυτής της σημαντικής οικολογικής του διάστασης ο αλλά και της εξαιρετικής σημασίας του για τη ζωή και την οικονομική ανάπτυξη του νομού Λακωνίας ο ποταμός Ευρώτας έχει ενταχθεί στις πιλοτικές αγροτικές λεκάνες της Ευρώπης και σε Ευρωπαϊκά προγράμματα όπως το Mirage , το LIFE05–EnviFriendly και GlobAqua που εφαρμόζονται διεξοδικά σε αυτόν .

Ο ποταμός Ευρώτας, που είναι από τους μεγαλύτερους της Πελοποννήσου , εμφανίζει μια μεγάλη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας . Όμως , σχεδόν τα περισσότερα από τα είδη που απαντώνται στο σύστημα του Ευρώτα και εξαρτώνται από αυτόν μπορούν να θεωρηθούν ιδιαίτερα απειλούμενα λόγω της περιβαλλοντικής υποβάθμισης του ποταμού . Οι βασικές πιέσεις που δέχεται ο Ευρώτας προέρχονται από την υπερεκμετάλλευση των υδάτινων πόρων για άρδευση , τα αγροτοβιομηχανικά απόβλητα , την αγροχημική ρύπανση και τις μορφολογικές τροποποιήσεις της κοίτης και των όχθεων.

Ιδιαίτερη σημασία έχει η περιοχή της λεκάνης απορροής του Ευρώτα , όχι μόνο για μεμονωμένα είδη, αλλά και για διακριτές κοινότητες ειδών (βιοκοινότητες) που δημιουργούν συναθροίσεις οι οποίες δεν υπάρχουν πουθενά αλλού.

Επιπλέον, κάποια από τα φυσικά περιβάλλοντα υδάτινων και παρόχθιων σχηματισμών που απαντούν στον Ευρώτα, είναι πράγματι σπάνια στη θερμομεσογειακή βιοκλιματική ζώνη της νότιας Ελλάδας .

Η εξαιρετική οικολογική διάσταση και η μοναδικότητα του ποταμού Ευρώτα οδήγησε στην ένταξη 4 περιοχών του εντός της λεκάνης απορροής στο Δίκτυο Natura 2000 με στόχο την προστασία σημαντικών βιοτόπων και ειδών.

Επίσης σε πέντε σημεία στον Ευρώτα προσδιορίσθηκαν εξαιρετικά δείγματα παρόχθιων δασών που κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικά για την διατήρηση της βιοποικιλότητας. Τονίζουμε ότι ο Ευρώτας έχει τα πιο εκτεταμένα και καλύτερα διατηρημένα πεδινά παρόχθια δάση από κάθε άλλο ποταμό στην Πελοπόννησο .

Είναι επίσης βέβαιο ότι σε σχέση με άλλους μεγάλους ποταμούς της Πελοποννήσου ο Ευρώτας έχει πολλά σημεία και σημαντικές εκτάσεις με υδρόβια και υγροτοπικά φυτά. Μοναδική επίσης είναι η ιχθυοπανίδα του, οι πληθυσμοί αμφιβίων, πτηνών, ερπετών, ζώων, εντόμων , κ.α.π.

Παρά τη σπουδαιότητα και τη μοναδικότητά του ο ποταμός Ευρώτας, από τη 10ετία του 1950 και μετά και με έμφαση στις τελευταίες 10ετίες , υποβαθμίζεται και καταστρέφεται συστηματικά, με αποτέλεσμα σήμερα (2015) να μιλάμε για έναν σοβαρά απειλούμενο ποταμό !

Οι διαπιστώσεις των επιστημονικών κι ερευνητικών προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν στον Ευρώτα και στους παραποτάμους του έχουν αποτυπώσει με σαφήνεια και πέραν πάσης αμφισβητήσεως τις αιτίες που υποβαθμίζουν συνεχώς και καταστρέφουν συστηματικά τον ποταμό Ευρώτα».

Τότε λοιπόν, το 2015, ο Βαγγέλης Μητράκος προς διευκόλυνση κάθε Αρχής που «ήθελε παρέμβη» για τη σωτηρία του Ευρώτα είχε κωδικοποιήσει να απαριθμήσει τις αιτίες καταστροφής του ποταμού όπως αυτές αναφέρονταν στα πορίσματα των προγραμμάτων Mirage , FE05–EnviFriendly και GlobAqua:

  • Δραστηριότητες γεωργίας, κτηνοτροφίας και μεταποιητικών μονάδων γεωργικών προϊόντων.
  • Τα μεγάλα υδρολογικά, εγγειοβελτιωτικά, αρδευτικά και αποξηραντικά έργα .
  • Η μείωση των βροχών .
  • Η μεγάλη εκμετάλλευση του νερού του Ευρώτα με τις γεωτρήσεις .
  • Οι δέσεις και τα κανάλια εκτροπής του νερού του ποταμού .
  • Οι υδρομαστεύσεις των πηγών παραποτάμων του Ευρώτα .
  • Οι απολήψεις υδάτων για αρδεύσεις και υδροδότηση .
  • Οι αποστραγγιστικές τάφροι .
  • Τα αστικά υγρά απόβλητα .
  • Τα βιομηχανικά απόβλητα .
  • Οι διαρροές από ρυπασμένα εδάφη .
  • Η ανεξέλεγκτη διάθεση βοθρολυμάτων .
  • Η αλόγιστη χρήση λιπασμάτων και φυτοπροστατευτικών.
  • Η διαφυγή ρύπων με τη βροχή από χώρους ανεξέλεγκτης απόθεσης απορριμμάτων.
  • Η εναπόθεση σκουπιδιών και οικοδομικών υλικών στην κοίτη και τις όχθες .
  • Η παράνομη άρδευση από επιφανειακά και υπόγεια ύδατα από μη ελεγχόμενα ιδιωτικά αντλιοστάσια .
  • Οι εκβαθύνσεις της κοίτης,
  • Οι σημαντικές απολήψεις αδρανών υλικών από την κοίτη για αντιπλημμυρική προστασία και χρήση τους ως οικοδομικών υλικών .
  • Οι διευθετήσεις της κοίτης,
  • Οι εγκιβωτισμοί σε μεγάλα τμήματα του ποταμού .
  • Η καταστροφή της παρόχθιας βλάστησης με παράλληλη επέκταση των καλλιεργειών μέχρι τις όχθες του ποταμού .
  • Η καταπάτηση της παρόχθιας ζώνης .
  • Η υπεράντληση των επιφανειακών υδάτων .
  • Οι έντονες μορφολογικές τροποποιήσεις εντός της ενεργής κοίτης αλλά και της παρόχθιας ζώνης .
  • Η διάθεση λυμάτων .
  • Η χρήση αγροχημικών .
  • Τα διάφορα τεχνικά εμπόδια και τεχνικά έργα .
  • Οι αμμοληψίες .
  • Οι χαλικοληψίες .
  • Τα αναχώματα .
  • Η υποβάθμιση της παρόχθιας βλάστησης .
  • Οι διευθετήσεις όχθεων .
  • Λύματα βιολογικού καθαρισμού, ελαιουργείων, χυμοποιείων , κλπ .
  • Οι αποψιλώσεις .
  • Οι αναχωματώσεις .
  • Τα αγροχημικά, αγροβιομηχανικά και αστικά λύματα .
  • Η πλημμελής λειτουργία της Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) Σπάρτης .

Ο Βαγγέλης Μητράκος με έμφαση σημείωνε: «Δυστυχώς, η κόκκινη γραμμή ασφαλείας για τον Ευρώτα έχει ξεπεραστεί εδώ και πολλά χρόνια. Τα προγράμματα τη δουλειά τους την έκαναν και μάλιστα πολύ καλά . Τώρα είναι η ώρα για άμεσες αποφάσεις από τους θεσμικά αρμοδίους ( Υπουργεία , Περιφέρεια , Περιφερειακή Ενότητα Λακωνίας , Δήμος Σπάρτης και παρευρώτιοι Δήμοι, Δημόσιες Υπηρεσίες , κλπ , κλπ) .

Οι αιτίες καταστροφής του Ευρώτα που έχουν καταγραφεί βάζουν και το πλαίσιο της θεσμικής προστασίας του ποταμού .

Οι τοπικοί αρμόδιοι , με συμμετοχικές διαδικασίες οφείλουν να συγκροτήσουν ένα Στρατηγικό Σχέδιο Διάσωσης και Αποκατάστασης του ποταμού Ευρώτα , το οποίο θα εφαρμοστεί με συνέπεια και μέσα σε συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα .

Το Στρατηγικό αυτό Σχέδιο για τον Ευρώτα έχει αποτυπωθεί με ενάργεια και επιστημονική τεκμηρίωση στο πρόγραμμα LIFE 05–EnviFriendly του 2009 με τίτλο: «Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδατικών Πόρων Λεκάνης Απορροής Ποταμού Ευρώτα Σχέδια Διαχείρισης» .

Είναι απορίας άξιο , τουλάχιστον , γιατί δεν έχει αρχίσει έστω η υλοποίησή των προτάσεων του προγράμματος αυτού , αν κι έχουν περάσει 6 ολόκληρα χρόνια από την ολοκλήρωση και δημοσίευσή του !!!

Ως Κράτος κι ως Κοινωνία ας μην ξεχνάμε πως αν ο καθένας κάνει σωστά το καθήκον του απέναντι στο «μεγάλο μας σπίτι» , το φυσικό περιβάλλον , τότε μόνο ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΠΙΔΑ !!!» Και κατέληγε: «Ο ΕΥΡΩΤΑΣ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΩΘΕΙ !!!».

Σήμερα, 2025, κι ενώ η κατάσταση έχει επιδεινωθεί οικτρά, δεν υπάρχει η παραμικρή αντίδραση και αναφορά στην τραγωδία του Ευρώτα. Είναι πράγματι εκκωφαντικά ενοχλητικό ότι ακόμα και φορείς, συλλογικότητες και πολιτικές κινήσεις που αρέσκονται να δηλώνουν «πράσινες», «οικολογικές», «παρεμβατικές», «δημοκρατικές», κ.λ.π., με φωτεινή εξαίρεση τον πάντα παρόντα ΟΙΚΟΣΥΛ, δεν έχουν να πουν τίποτα και να απαντήσουν όχι μόνον σε όσα από το 2015 καταγγέλλονται αλλά και σε όσα το 2025 είδαν το φώς μέσα από το Notospress.

Η ιχθυοπανίδα του Ευρώτα αφανίζεται…

Όπως γράφει αυτό το διάστημα ο Δρ. Λεωνίδας Βαρδάκας «στις 17 Μαρτίου 2025, επισκεφθήκαμε τον ποταμό Ευρώτα ομάδα ιχθυολόγων από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε) στο πλαίσιο του προγράμματος παρακολούθησης της οικολογικής ποιότητας των υδάτων για την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΕ. Η συγκεκριμένη Οδηγία θέτει το γενικό πλαίσιο για τη διαχείριση και την προστασία των υδάτινων πόρων στην Ευρώπη. Στόχος της είναι η επίτευξη «καλής οικολογικής κατάστασης» όλων των υδάτων (επιφανειακών και υπόγειων). Με απλά λόγια, ως καλή οικολογική κατάσταση εννοείται όταν η χημική και η υδρομορφολογική κατάσταση βρίσκονται σε καλά επίπεδα και οι υδρόβιοι οργανισμοί εμφανίζουν υγιείς πληθυσμούς. Οτιδήποτε άλλο, είναι πρόβλημα για το σύστημα και θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για να επανέλθουν στην καλή οικολογική κατάσταση.

Τα αποτελέσματα όμως των πρόσφατων ιχθυολογικών δειγματοληψιών δυστυχώς ήταν απογοητευτικά και πρωτόγνωρα για εμάς. Από το 2006, που το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε πραγματοποιεί έρευνες στον ποταμό Ευρώτα σχεδόν σε ετήσια βάση (και πολλές φορές αυτοχρηματοδοτούμενες), δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ πλήρης απουσία ψαριών σε τέτοια έκταση, με εξαίρεση ενδεχομένως τις μεγάλες ξηρασίες του 2007-2008 όπου ξεράθηκε περίπου το 80% του υδρογραφικού δικτύου του Ευρώτα.

Σε πρόσφατες έρευνες (2018-2021), οι πληθυσμοί των τριών απειλούμενων ενδημικών ειδών του Ευρώτα (Καιδική Μενίδα - Squalius keadicus, Χρυσή Μενίδα - Tropidophoxinellus spartiaticus και Λακωνικός Πελασγός - Pelasgus laconicus) ήταν ακόμη ικανοποιητικοί. Συγκεκριμένα οι αριθμοί τους ξεπερνούσαν τα 200 άτομα ανά σημείο δειγματοληψίας. Ακόμη και τα χέλια (Anguilla anguilla), ένα είδος πλέον Κρισίμως Κινδυνεύον σε παγκόσμιο επίπεδο, ήταν άφθονα σε διάφορα σημεία του ποταμού. Χθες ωστόσο, στα δύο από τα τρία τμήματα που διενεργήθηκε ιχθυολογική δειγματοληψία – ένα κοντά στη Σπάρτη, ανάντι του βιολογικού καθαρισμού, και έναν στη Σκούρα – δεν εντοπίστηκε ούτε ένα ψάρι. Στο τρίτο τμήμα εντοπίστηκαν περίπου 20 άτομα, δηλαδή αριθμός εξαιρετικά χαμηλός συγκριτικά με προγενέστερες δειγματοληψίες».

Τι οδήγησε σε αυτή την μαζική εξαφάνιση;

Κατά τον Λεωνίδα Βαρδάκα η εξαφάνιση των ψαριών του Ευρώτα οφείλεται κυρίως σε τρεις βασικούς παράγοντες.

«Στην περιοχή γύρω από την Σπάρτη που περιλαμβάνει τη συμβολή του ποταμού με την Κελεφίνα έως τη Σκούρα, η παρατεταμένη ξηρασία λόγω των μειωμένων βροχοπτώσεων του προηγούμενου έτους οδήγησαν σε σημαντική μείωση των υδάτων και την ξήρανση όλου αυτού του τμήματος. Το γεγονός ότι ξεράθηκε ολοκληρωτικά το συγκεκριμένο σημείο έχει να κάνει ωστόσο και με τις μορφολογικές αντιπλημμυρικές παρεμβάσεις στο συγκεκριμένο σημείο. Οι λεγόμενοι «καθαρισμοί» του ποταμού για την αποφυγή πλημμυρών έχουν καταστροφικές συνέπειες στους ιχθυοπληθυσμούς ειδικά με τον τρόπο τον οποίο επιτελούνται. Η διαπλάτυνση, ευθυγράμμιση και εξομάλυνση της κοίτης εμποδίζει τον σχηματισμό μικρών λιμνίων (pools), που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως καταφύγια για τα ψάρια κατά τις περιόδους ξηρασίας. Επιπλέον, η απομάκρυνση κορμών δέντρων από την μια πλευρά στερεί την δυνατότητα δημιουργίας αυτών των λιμνίων και από την άλλη στερεί από τα ψάρια την απαραίτητη προστασία από θηρευτές (πχ., πτηνά). Από τη Σκούρα έως τον Βρονταμά, η κατάσταση ήταν εξίσου απογοητευτική ωστόσο για άλλο λόγο. Όλο το ποτάμιο σύστημα είχε μετατραπεί σε ένα μαύρο, θολό υγρό τάφο με έντονη οσμή αποσύνθεσης. Η δειγματοληψία στο σημείο ήταν σχεδόν αδύνατη λόγω των υγειονομικών κινδύνων για τα μέλη της ομάδας. Λαμβάνοντας όλες τις απαραίτητες για την υγεία μας προφυλάξεις, διενεργήσαμε την δειγματοληψία και διαπιστώσαμε ότι η ρύπανση είχε δημιουργήσει ανοξικές συνθήκες, καθιστώντας αδύνατη την επιβίωση οποιουδήποτε ψαριού».

Η καταστροφή δεν αφορά μόνο τους επιστήμονες. Είναι το πιο ηχηρό καμπανάκι κινδύνου για την ίδια τη βιωσιμότητα του Ευρώτα. Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα για την προστασία του, τα ενδημικά είδη του κινδυνεύουν με πλήρη εξαφάνιση. Το νερό και μάλιστα το καθαρό νερό, δεν το έχει ανάγκη μόνο ο άνθρωπος. Τα είδη αυτά προϋπήρχαν πριν από εμάς για εκατομμύρια χρόνια. Ο χρόνος τελειώνει για τα ψάρια του Ευρώτα και στο τέλος δεν θα υπάρχει τίποτα να δείξουμε στις επόμενες γενιές.

Οι αρμόδιες Αρχές είναι υποχρεωμένες σήμερα να παρέμβουν ψύχραιμα, ολιστικά, αποτελεσματικά και συντονισμένα. Τον Ευρώτα δεν θα τον σώσουν οι Εισαγγελείς και οι Δημοσιογράφοι αλλά οι πολίτες με συνείδηση και οι Αρχές και συναίσθηση της ευθύνης και της σημασίας που έχει, για μια έντιμη ζωή όλων μας, η προστασία και ανάδειξη του ιστορικού και ζωοδότη ποταμού.

Ακολουθήστε το notospress.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις