ΣΠΑΡΤΗ: Σε blog που έχει ως σκοπό την ευαισθητοποίηση των πολιτών για ότι αφορά στον ποταμό Ευρώτα δημοσιεύεται κείμενο σχετικά με την Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου της νέας γέφυρας του ποταμού Ευρώτα.

«Η Μ.Π.Ε. για το σχεδιαζόμενο έργο της προέκτασης της οδού Λυκούργου, που κρύβεται πίσω από τον τίτλο «Παραλλαγή της Επαρχιακής οδού 4 στο τμήμα ‘Σπάρτη-Πλατάνα-Σκούρα’» έχει γίνει ήδη αντικείμενο αντιπαράθεσης στην τοπική κοινωνία της Σπάρτης. Το Δημοτικό Συμβούλιο στη συνεδρίαση της 21ης Αυγούστου 2013 αποφάσισε κατά πλειοψηφία να δώσει αρνητική γνωμοδότηση για την εν λόγω Μ.Π.Ε. Ορισμένοι ωστόσο επιμένουν να την υπερασπίζονται και να απαιτούν την πάση θυσία προώθησή της, ανάμεσά τους και ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, που την χαρακτηρίζει «άρτια και επαρκώς δικαιολογημένη». Αξίζει λοιπόν δούμε από πιο κοντά περί τίνος πρόκειται.

Η μελέτη αφορά μία τσιμεντένια γέφυρα μήκους 185 μέτρων που θα χτιστεί μέσα στην κοίτη του Ευρώτα, στο πλατύτερο σημείο της, και έναν «δρόμο» που θα είναι υπερυψωμένος καθ’ όλο το μήκος του σε ύψος που ξεπερνά τα 7 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους, πλάτους έως 35 μέτρων και μήκους 1.100 μέτρων. Αφορά δηλαδή ένα πελώριο τείχος από τσιμέντο, μπάζα και άσφαλτο που θα κόβει κάθετα την κοιλάδα του Ευρώτα, καταστρέφοντας βάναυσα και ανεπανόρθωτα ένα μοναδικό τοπίο, προξενώντας σοβαρή ζημιά στη μορφολογία και στο οικοσύστημα του ποταμού, θάβοντας οριστικά ένα μεγάλο κομμάτι του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Σπάρτης• αφορά ένα έργο που ακυρώνει τις δυνατότητες ανάδειξης και αξιοποίησης της ζώνης του Ευρώτα και προωθεί την παραπέρα υποβάθμισή της.

Και πώς εμφανίζονται στη Μ.Π.Ε. όλα αυτά; Μπορεί να διαβάσει κανείς την περίληψη των επιπτώσεων (κεφάλαιο 2.1), όπου όλες οι επιπτώσεις θεωρούνται είτε ανύπαρκτες, είτε αμελητέες και «αντιστρεπτές». Όσον αφορά το «Ιστορικό & πολιτιστικό περιβάλλον» η μελέτη εκτιμά επιγραμματικά ότι «δεν αναμένονται επιπτώσεις», ούτε στη «φάση κατασκευής», ούτε στη «φάση λειτουργίας», παρότι οι ίδιοι οι συγγραφείς της μελέτης γνωρίζουν ότι το έργο «εμπίπτει εντός του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Σπάρτης», και ότι πρόκειται να καταστρέψει οριστικά και ανεπανόρθωτα ένα μεγάλο μέρος αυτού του χώρου, που, σύμφωνα με την εκτίμηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων, περικλείει αρχαιότητες.
Αλλά και στον τομέα «Μορφολογία & αισθητική τοπίου», η εκτίμηση της μελέτης είναι ότι από αυτόν τον δρόμο-τείχος «δεν αναμένονται επιπτώσεις στην αισθητική και την μορφολογία του τοπίου από την λειτουργία του έργου».

Και θυμίζουμε ότι μιλάμε για ένα τοπίο με ανεκτίμητη αξία, που παρά τα επιμέρους προβλήματα και τη μη προστασία του, είχε μέχρι σήμερα κατορθώσει να διατηρήσει μεγάλο μέρος της ομορφιάς και της αυθεντικότητάς του• που βρίσκεται δίπλα στην πόλη της Σπάρτης, γεγονός που αυξάνει την αξία που έχει για τους κατοίκους της και τους επισκέπτες της• και το οποίο θα βανδαλισθεί ανεπανόρθωτα ακριβώς στο σημείο που έρχεται σε επαφή με την πόλη.

Η Μ.Π.Ε., είναι μνημείο προχειρότητας. Δεν στηρίζεται σε καμιά πραγματική συγκοινωνιακή μελέτη που να διακιολογεί ένα τέτοιο έργο. Προσπαθώντας να δώσει την επίφαση κάποιας εγκυρότητας, παραθέτει σωρεία λεπτομερειών (προφανώς με την μέθοδο της αντιγραφής copy-paste), αλλά αγνοεί τα στοιχειώδη δεδομένα για την πραγματική αξία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και του τοπίου που θα καταστρέψει το έργο.

Μία Μ.Π.Ε. υποτίθεται ότι πρέπει να περιγράφει το οικοσύστημα και το φυσικό και πολιτισμικό τοπίο μέσα στο οποίο θα γίνει ένα έργο, να εκτιμά τις επιπτώσεις και να προτείνει μέτρα αντιμετώπισής τους. Η εν λόγω Μ.Π.Ε., στο σχετικό κεφάλαιο «4.1.3. Οικοσυστήματα χλωρίδα και πανίδα», αποφαίνεται ότι εφόσον στην περιοχή «επικρατούν τα ανθρωπογενή οικοσυστήματα», έχουν καταστραφεί ή εξαφανιστεί οι βιότοποι των ειδών του φυσικού οικοσυστήματος.

Και παραθέτει καταλόγους με τα είδη πανίδας που πιστεύει ότι αποτελούν το οικοσύστημα της περιοχής που θα γίνει το έργο.

Διαβάζοντας τους καταλόγους, διαπιστώνουμε ότι σε αυτούς δεν αναφέρεται ούτε ένα είδος (!!) από τα θηλαστικά, ερπετά, πτηνά και αμφίβια που είναι χαρακτηριστικά του ποταμού και της παρόχθιας ζώνης. Και δεν υπάρχει ούτε ένα ψάρι! Γιατί; Γιατί, πολύ απλά, οι «μελετητές» έχουν «ξεχάσει» ολόκληρο το οικοσύστημα του ποταμού που θα πληγεί από το έργο. Προφανώς όλα τα παραπάνω τα αντέγραψαν από κάποια άσχετη μελέτη. Περιττό να πούμε βέβαια ότι η Μ.Π.Ε. αγνοεί ότι σε αυτό το οικοσύστημα περιλαμβάνονται και είδη ενδημικά και απειλούμενα.
Και αφού δεν υπάρχει οικοσύστημα –ίσως να μην υπάρχει ούτε ποτάμι– θεωρούν ότι δεν απαιτείται και κανένα μέτρο προστασίας του (κεφ. 7.1.4.)

Αλλά αυτό το κείμενο που θέλει ονομάζεται «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων», όσο εξοργιστικό και αν είναι, έχει εκπονηθεί από ιδιωτικό φορέα. Το χειρότερο είναι το πώς αξιολογείται και «εγκρίνεται» από την αρμόδια δημόσια υπηρεσία. Δηλαδή από την «Εισήγηση για τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου με τίτλο: Μελέτη Παραλλαγής της Επαρχιακής οδού 4 στο τμήμα ‘Σπάρτη-Πλατάνα-Σκούρα’» του Τμήματος Περιβάλλοντος και Υδροοικονομίας Π.Ε. Λακωνίας, από 17-6-2013, που υπογράφει η προϊσταμένη του, Αικατερίνη Παπαγιαννοπούλου. Όχι μόνο γιατί αποφαίνεται «ότι δεν έχει καταρχήν αντίρρηση με το περιεχόμενο της ΜΠΕ» (θα έπρεπε άραγε να το θεωρούμε δεδομένο, επειδή η εν λόγω υπηρεσία εξαρτάται απόλυτα από αυτούς που πήραν την απόφαση για το έργο;) αλλά και για την σκανδαλώδη επιχειρηματολογία, ή μάλλον απουσία επιχειρηματολογίας που συνοδεύει αυτό το συμπέρασμα.

Αναρωτιόμαστε: ασχολήθηκε –έστω και λίγο– ο συντάκτης της έκθεσης με την Μ.Π.Ε. και τις ενστάσεις; ή απλά επικύρωσε μια προειλημμένη απόφαση; Έτσι γίνονται όλες οι «Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων»; και, ακόμα περισσότερο, έτσι εγκρίνονται από τις αρμόδιες υπηρεσίες;

Η εισήγηση αναφέρει επί λέξει τα εξής:
«Η Υπηρεσία μας αφού έλεγξε κατά το δυνατόν (!!) την αναφερόμενη μελέτη και τις υποβληθείσες ενστάσεις αξιολογώντας και εκτιμώντας ότι: Το έργο χωροθετείται εκτός περιοχής δικτύου natura 2000 (εκτός περιοχής προστασίας της φύσης) και δεν υπάρχουν αναφορές για είδη χλωρίδας και πανίδας στην περιοχή που να συμπεριλαμβάνονται στον κόκκινο κατάλογο και να απειλούνται από την κατασκευή του έργου […] σας ενημερώνει ότι δεν έχει καταρχήν αντίρρηση με το περιεχόμενο της ΜΠΕ»

Αναρωτιόμαστε και πάλι: ο συντάκτης της «Εισήγησης» διάβασε την Μ.Π.Ε.; Και, αν ναι, την βρίσκει ικανοποιητική; Τι έχει να πει όσον αφορά τις επιπτώσεις πάνω στο «Ιστορικό & πολιτιστικό περιβάλλον» και την «αισθητική και τη μορφολογία του τοπίου» της Σπάρτης, και τους εξοργιστικούς ισχυρισμούς της ΜΠΕ ότι αυτές είναι ανύπαρκτες; Διάβασε άραγε την δήθεν περιγραφή της κατάστασης του οικοσυστήματος του Ευρώτα στην ΜΠΕ, απ’όπου απουσιάζει όλη η πανίδα και η χλωρίδα του ποταμού; Ή μήπως αγνοεί και το «Τμήμα Περιβάλλοντος» ότι ο Ευρώτας είναι ποτάμι;

Η «Εισήγηση» πιστεύει ότι καλύπτεται πίσω από ένα αποστομωτικό επιχείρημα: η περιοχή δεν είναι χαρακτηρισμένη ως «natura 2000», πράγμα που γι’αυτήν σημαίνει ότι βρίσκεται «εκτός περιοχής προστασίας της φύσης» (!!). Σύμφωνα δηλαδή με την λογική του αρμόδιου «Τμήματος Περιβάλλοντος» της Λακωνίας, το εκτός-natura περιβάλλον δεν χρήζει ουδεμίας προστασίας! Ίσως λοιπόν να περιττεύουν και οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ίσως και ή ίδια η ύπαρξη αυτής της υπηρεσίας. Εκτός κι αν θεωρεί ότι ο τίτλος του Τμήματος δηλώνει ότι είναι αρμόδιο για την διευκόλυνση της καταστροφής του Περιβάλλοντος και όχι για την προστασία του.

Επιπλέον, το «Τμήμα Περιβάλλοντος» σπεύδει να συμπληρώσει με ύφος ειδήμονος ότι «δεν υπάρχουν αναφορές για είδη χλωρίδας και πανίδας στην περιοχή που να συμπεριλαμβάνονται στον κόκκινο κατάλογο και να απειλούνται από την κατασκευή του έργου». Το «Τμήμα Περιβάλλοντος» εμφανίζεται λοιπόν να έχει πλήρη άγνοια στοιχειωδών δεδομένων για το περιβάλλον για το οποίο είναι αρμόδιο. Το συμβουλεύουμε (για να μην μπαίνει στον μεγάλο κόπο να διαβάζει σχετική επιστημονική βιβλιογραφία και μελέτες) να ανοίξει έναν υπολογιστή και να κάνει απλά μια αναζήτηση στο διαδύκτιο. Ας κάνει αναζήτηση των όρων : «Squalius keadicus», «Tropidophoxinellus spartiaticus», «Pelasgus laconicus».

Ελπίζουμε να μη δυσκολευτεί να βρει τα σχετικά λήμματα της wikipedia, αλλά και τα σχετικά λήμματα του www.iucnredlist.org, δηλαδή του «Κόκκινου κατάλογου των απειλούμενων ειδών».
«Squalius keadicus», «Tropidophoxinellus spartiaticus», «Pelasgus laconicus».

Όπως φαίνεται και από τα ‘λακωνικά’ ονόματα που τους έχει δώσει η διεθνής επιστημονική κοινότητα (keadicus, spartiaticus, laconicus), αυτά τα είδη ψαριών είναι ενδημικά της περιοχής του Ευρώτα (δηλαδή, για να το καταλάβουν, είναι είδη μοναδικά σε όλο τον κόσμο). Και περιλαμβάνονται όλα στην παγκόσμια Red List of Threatened Species της IUCN (International Union for Conservation of Nature) γιατί είναι απειλούμενα, λόγω απώλειας του βιότοπού τους, δηλαδή απώλειας και υποβάθμισης των υδάτων και της κοίτης του ποταμού, μέσα στην οποία θα γίνει το θηριώδες αυτό έργο.

Ας αναζητήσει επίσης τον όρο «Lutra lutra», δηλαδή την γνωστή βίδρα, και θα διαπιστώσει ότι και αυτό το σπάνιο και εξαιρετικά απειλούμενο θηλαστικό, που απαντάται ακόμα στον Ευρώτα, βρίσκεται στην ίδια κόκκινη λίστα.
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός επιστήμονας για τα ξέρει όλα αυτά. Θα μπορούσε πολύ εύκολα να τα βρει ακόμα και ένα παιδάκι, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Τα αγνοούν ωστόσο, τόσο οι «μελετητές» της «περιβαλλοντικής μελέτης» του έργου, που αμείβονται με εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ για αυτήν την άγνοιά τους, όσο και οι αρμόδιοι, που σχεδιάζουν και εγκρίνουν έργα πάνω στον ποταμό! Δεν ξέρουμε αν αυτό οφείλεται απλά σε ανικανότητα και αμάθεια ή και σε σκόπιμη απόκρυψη, και τι από τα δύο είναι το χειρότερο.

Και τα παραπάνω είναι μερικά μόνο παραδείγματα του τρόπου που έχει γίνει αυτή η «μελέτη», αλλά και του τρόπου με τον οποίο έχει «ελεγχθεί».

Το αυτονόητο συμπέρασμα είναι ότι η εν λόγω Μ.Π.Ε. θα πρέπει να απορριφθεί, όχι μόνο για πολύ σοβαρούς ουσιαστικούς λόγους, αλλά και για λόγους στοιχειώδους αξιοπρέπειας της Πολιτείας που την ανέθεσε. Αλλά και ότι, επίσης, το «Τμήμα Περιβάλλοντος και Υδροοικονομίας ΠΕ Λακωνίας», που είχε καθήκον να την ελέγξει, θα πρέπει να ελεγχθεί το ίδιο για σοβαρή παράβαση των καθηκόντων του.

Να σώσουμε τον Ευρώτα και το μέλλον της Σπάρτης
Αλλά πίσω από αυτήν την πραγματικά άθλια Μ.Π.Ε. υπάρχει το ακόμα χειρότερο ουσιαστικό ζήτημα: Ένα έργο που δεν θα καταστρέψει απλά ένα κομμάτι όμορφου τοπίου και ένα τμήμα του αρχαιολογικού χώρου της Σπάρτης. Θα καταστρέψει, οριστικά και ανεπανόρθωτα, μια μεγάλη ευκαιρία ουσιαστικής ανάπτυξης της πόλης της Σπάρτης.
Η Σπάρτη έχει την τύχη έχει να κυλάει δίπλα της ο Ευρώτας (400 μέτρα από τον σταθμό του ΚΤΕΛ και λιγότερο από 1000 μέτρα από το κέντρο της πόλης). Η ζώνη του Ευρώτα, που σήμερα φαντάζει απόμακρη και εγκαταλελειμμένη, είναι ένας κρυμμένος θησαυρός για την πόλη που περιμένει την ανακάλυψή του, την προστασία του και την αξιοποίησή του.

Θα μπορούσε, σχετικά εύκολα, να μετατραπεί στο μεγάλο πλεονέκτημα για μια μακροπρόθεσμη και ποιοτική ανάπτυξη της πόλη της Σπάρτης, προς όφελος των κατοίκων της αλλά και της τοπικής οικονομίας. Ένας χώρος που θα αναβαθμίσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων αλλά και ένας πολύ σημαντικός πόλος έλξης επισκεπτών. Συνδυάζει πολλά διαφορετικά στοιχεία:
• Φέρει ένα ιστορικό όνομα, διάσημο σε όλο τον κόσμο, ταυτισμένο με την ιστορία και τους μύθους της Σπάρτης και της Λακωνίας. Ο Ευρώτας είναι ένα μυθικό ποτάμι που κάθε επισκέπτης της Σπάρτης θα ήθελε να το δει, να το περπατήσει, να το ζήσει.
• Είναι ένας σημαντικός αρχαιολογικός τόπος. Εκεί βρίσκονται μερικά από τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία της Σπάρτης (Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος, Μενελάιο, Φοιβαίον, Αμυκλαίον, και άλλα) ενώ πάρα πολλά μένουν ακόμα να ερευνηθούν. Όλα τούτα θα μπορούσαν και θα έπρεπε θα συνδεθούν μεταξύ τους, με την πόλη της Σπάρτης, με το νέο μουσείο –που πρέπει να γίνει– και με την Ακρόπολη της Αρχαίας Σπάρτης, μέσα από ειδικά διαμορφωμένες πεζοπορικές διαδρομές.
• Όλη αυτή η ζώνη, με την πλατιά κοίτη του Ευρώτα, την παρόχθια βλάστηση, τις πορτοκαλιές και τις ελιές, και τους εντυπωσιακούς κόκκινους λόφους των Μενελαΐων στην απέναντι όχθη, συνιστά ένα μοναδικό τοπίο, που έχει περιγραφεί, εξυμνηθεί και απεικονισθεί από αμέτρητους περιηγητές και καλλιτέχνες, και είναι ικανό να μαγέψει κάθε επισκέπτη, εφόσον, βεβαίως, προστατευθεί, και αναδειχθεί μέσα από διαδρομές.
• Ο Ευρώτας είναι ένα ποτάμι ιδιαίτερης οικολογικής αξίας, και παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, διατηρεί ένα σημαντικό οικοσύστημα, που περιλαμβάνει ενδημικά και σπάνια ζώα. Για το λόγο αυτό, αποτελεί αντικείμενο έρευνας από τους ειδικούς επιστήμονες. Η Σπάρτη θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κέντρο έρευνας υδάτινων συστημάτων, για την Ελλάδα ή και τη νότια Ευρώπη, για επιστημονικά προγράμματα, συναντήσεις, συνέδρια κ.ο.κ.
• Ο μεγάλος ενιαίος πορτοκαλεώνας που εκτείνεται ανάμεσα στην πόλη και το ποτάμι έχει κι αυτός αξία, όπως και οι ελαιώνες από την άλλη μεριά του ποταμού. Δεν είναι μόνο η άμεσα παραγωγική αξία μιας γης που είναι κρίμα να καλύπτεται από τσιμέντο και άσφαλτο• δεν είναι μόνο η αισθητική τους αξία σαν «κήπος» της πόλης • είναι και η ιδιαίτερη ‘συμβολική’ αξία που έχουν «της Σπάρτης οι πορτοκαλιές»: αποτελούν ζωντανές διαφημίσεις των πιο χαρακτηριστικών προϊόντων της περιοχής. Σε συνδυασμό με τα παραπάνω, η ζώνη αυτή, δίπλα στην πόλη, θα μπορούσε να αναδειχθεί και να αξιοποιηθεί «αγροτοτουριστικά».

Ο Ευρώτας πρέπει λοιπόν να συνδεθεί ουσιαστικά με την πόλη, και ακριβώς από τον άξονα της οδού Λυκούργου. Κατά τρόπο όμως (πεζόδρομοι, ποδηλατόδρομοι, κλπ) που να προστατεύει και να αναδεικνύει όλον αυτόν τον αισθητικό, ιστορικό, αρχαιολογικό και παραγωγικό πλούτο, και όχι να τον θάβει κάτω από ένα βουνό από μπάζα, τσιμέντο και άσφαλτο.

Ο Ευρώτας δίπλα στη Σπάρτη είναι ένας πραγματικός θησαυρός που περιμένει την «ανακάλυψη» και την αξιοποίησή του. Κι αυτό δεν απαιτεί πολύ μεγάλο κόστος (σίγουρα μικρότερο από τα μεγαλεπήβολα αλλά άχρηστα τσιμεντένια έργα), όσο όραμα, βούληση, διάλογο και ευαισθητοποίηση των αρχών και των πολιτών. Αυτή η προοπτική χρειάζεται επίσης έργα και πόρους, και μπορεί να φέρει επενδύσεις και θέσεις εργασίας. Τα οφέλη της θα είναι πολύ πιο μόνιμα, θα αφορούν όλους τους κατοίκους της περιοχής καθώς και τις μελλοντικές γενιές. Ας μην την καταστρέψουμε».