ΣΠΑΡΤΗ. Υπό την Αιγίδα του Δήμου Σπάρτης εισέρχονται στον τον 6ο κύκλο, τα σεμινάρια ιστορικο - φιλοσοφικού λόγου, του Απόστολου Λ. Πιερρή, στη Σπάρτη.

  • 16 – 20 Δεκεμβρίου 2022

«Τριλογικό μοντέλο συναρτημένων σεμιναρίων»:

  • Παρασκευή 16 Δεκεμβρίου, (20:30 ) στο Παλαιό Δημαρχείο Σπάρτης

«Θέμα είναι η απόλυτη ιδιαιτερότητα της πόλης που αποτελεί στην ακμή της και κατά την ουσία της την πραγμάτωση της ιδέας του κλασσικού Ελληνισμού. Σε αυτό συνίσταται η μοναδικότητά της, στο ότι η ιδεατή μορφή της τρίτης κοσμοϊστορικής επανάστασης στην ιστορία της ανθρωπότητας έγινε πραγματικότητα. Είναι σαν ο κανόνας του Πολύκλειτου για την ιδέα του κάλλους να είχε πραγματωθεί σε ένα συγκεκριμένο σώμα. Η Σπάρτη είναι αρχέτυπο. Τα άλλα φαινόμενα κλασσικότητας δείχνουν οικειότερα ή οθνειότερα προσαρμοστικά μοντέλα.

Θα αναλύσουμε την μοναδική ιδιαιτερότητα της Σπάρτης και θα μελετήσουμε την σημασία της στην διαμόρφωση της ολοκληρίας του Ελληνισμού και το ρόλο της στην ιστορία. Ειδικά θα μας απασχολήσουν οι ιστορικές φάσεις αυτής της μοναδικής ιδιαιτερότητας.

Το Δωρικό συστατικό βίωμα χαίρεται την εορτή του βίου στο κάλλος της ύπαρξης.

Το κύριο μέρος των φετινών αναζητήσεών μας θα εστιάζεται λοιπόν στην Εορτή της Σπάρτης, στην ανάπτυξη της αιώνιας ιδέας της Σπάρτης μέσα στην περίοδο του Χρόνου, από την Λυκούργεια θέση στην κατάργησή της (~ 823 – 188 π. Χ.).

Αλλά πριν από την Εορτή θα ασχοληθούμε με τα Προεόρτια, με την ιστορική προετοιμασία του Θαύματος στον χρόνο. Πώς η Ιδέα γίνεται Πραγματικότητα, με ποιες προϋποθέσεις και κατά ποιές διαδικασίες.

Και πρώτα το καίριο ερώτημα για την Δωρική ουσία του κλασσικού Ελληνισμού: Ποιοί ήσαν οι Δωριείς; Και ποιός είναι ο ιδιοχαρακτήρας τους; Και πώς έγινε από πενιχρές αρχές να τελέσουν την Τρίτη κοσμοϊστορική επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας;

Θεματικός τίτλος της διαπραγμάτευσής μου είναι κατά το Πρόγραμμα:

Οι Δωριείς

Καταγωγή, Τόπος και Ιδιοταυτότητα

Κούρος, Κουρήτες και Απόλλων ο «θεός των Ελλήνων»

Ο Δωρικός Απόλλων Αγυιεύς και Κάρνειος

Τα Παλληκάρια των Ορέων και ο Χαρακτήρας της Φύσης των.»

  • Μελέτες του ομιλητή, στον ιστότοπο του Ινστιτούτου, τμήμα Research Projects, κατηγορία «Δωρικές Μελέτες»:

Κυρίως από την σειρά «Ο Χαρακτήρας της Δωρικής Ταυτότητας του Ελληνισμού» τα κείμενα Ι – VII:

1/ Προκαθοδικές Έρευνες

2/ Το Ίνδαλμα του Κούρου

3/ Κρητικά Κουρητικά

4/ Από τον Κρητικό Μέγιστο Κούρο στον Δωρικό Απόλλωνα

5/ Το Απολλώνιο Βίωμα του Κούρου – Δωριείς και Κουρήτες στην Στερεά Ελλάδα

6/ Κόρης, Κουρήτες και Διόσκουροι

7/ Οι Άβαντες του Κουρητικού Φωτός,

Επίσης στην ίδια σειρά τα κείμενα XII, XIII:

8/ Περί Δωρίδος Α΄ ή η Μορφή του Τόπου

9/ Περί Δωρίδος Β΄ - Ερινεόν ηνεμόεντα. Το Πνεύμα των Ορέων, Οικήσεις και Μετοικήσεις, Μονές και Πρόοδοι.

Και ακόμη στην αυτή κατηγορία:

10/ Δωδώνη και Πίνδος, Εις Αναζήτηση της Ρίζας του Ελληνισμού.

Επί πάσι δε:

11/ Το Νόημα των Κούρων].

  • Κυριακή 18 Δεκεμβρίου, (20:30), στο Παλαιό Δημαρχείο Σπάρτης

Ομιλία με τίτλο: Λαός, Πολιτισμική Ταυτότητα και Ιστορικά Πεπρωμένα (Τόπος, Φυλή, Έθνος και Πνεύμα)

Περιγραφή του ομιλητή:

«Τις αντίστοιχες Κυριακές των Συναντήσεών μας της Σπάρτης θα τρέχει το παράλληλο πρόγραμμα των σεμιναρίων στο οποίο θα επεκτείνονται ουσιαστικά, φαινομενολογικά και ιστορικά οι αναλύσεις του κύριου Κύκλου.

Έτσι, με αφορμή το πρόβλημα των Δωριέων, θα αναλύσω στην πρώτη μας συμπληρωματική εκδήλωση τις ορίζουσες της ταυτότητας ενός λαού, τις παραμέτρους του ιδιοχαρακτήρα του και τις συνιστώσες του πολιτισμικού του πεδίου.

Σε αντιδιαστολή προς την καθοριστική έμφαση που δίνω στον χωρολογικό παράγοντα της ιστορίας, θα μελετήσουμε την έννοια και την σημασία του έθνους και της φυλής, όπως και του γένους, στην διαμόρφωση του ρου του χρόνου. Θα αντιπαραβάλλω δε την ριζική διαφορά που έχουν οι κατηγορίες αυτές στον αρχαίο Ελληνικό και τον μοντέρνο Ευρωπαϊκό κόσμο.

[Για την μεταφυσική θεμελίωση της αντίληψης του χώρου ως πεδίου του φαίνεσθαι, χρήσιμη είναι η Πυθαγόρεια και Πλατωνική (στον Τίμαιο) θεωρία; «ύλη» της κοσμικής ύπαρξης είναι ο χώρος, η έκ-ταση για να «χωρέσουν» οι δομές που αποτελούν την ουσία του όντος, η διά-σταση ως υποδοχή της μορφής.

(Χρειάζεται όμως να απαγκιστρώσουμε την Πυθαγόρεια και Πλατωνική θεώρηση από τον εγγενή Δυισμό τους (αρχαίο πάντως και όχι Ευρωπαϊκό, ως ανωτέρω), που συλλαμβάνει τον χώρο ως προϋπάρχοντα του αισθητού πράγματος και συνυπάρχοντα με την νοητή ιδέα του πράγματος. Στον αυθεντικό Ελληνισμό του Δωρικού πνεύματος ιδέα και πραγματικότητα, νοητό και αισθητό, πνεύμα και σώμα, συμπίπτουν στην τελειότητα του όντος, η δε διάκριση μορφής και ύλης ή περιεχομένου αποτελεί μόνο μια ευκολία διατύπωσης που χρήζει πολλής περισκέψεως στην χρήση της. Ευστοχώτερη είναι η Αριστοτελική ανάλυση του μορφολογικού και υλικού αιτίου).

Συναφής είναι η Αριστοτελική θεωρία (στα Φυσικά) του τόπου ως ορίου του όντος εκ των έξω. Έτσι και στην ερυθρόμορφη αγγειογραφία η εικόνα ορίζεται από το πέρας του βαφόμενου μέλανος χώρου.

Και οι φιλοσοφικές αυτές θέσεις δένουν τέλεια με την αντίληψη του χώρου στην αρχαία (και Βυζαντινή) τέχνη: δεν είναι τα πράγματα στον χώρο , αλλά η μορφή του πράγματος παράγει τον χώρο στον οποίο εκφράζεται, συνεπάγεται την έκταση στην οποία δομείται αισθητά. Χώρος είναι η διαστολή στην οποία η μορφή φανερώνεται.

(Αναλογικά συνδυάζεται η διαφορά στις δύο αυτές αντιλήψεις του χώρου με την αντιπαράθεση στην μόνη πραγματική επιστήμη του Ευρωπαϊκού ιδεολογήματος, την θεωρητική φυσική, μεταξύ της έννοιας του χώρου στην θεωρία του Newton και του Einstein). ].

Κατά την ανάλυσή μου των παραγόντων της ιστορικής μοίρας, των καθοριστικών δηλαδή αιτίων που εξηγούν την μορφή του γίγνεσθαι σε συγκεκριμένο τόπο, θα αναχθώ και στην γενικευμένη θεωρία της ανθρώπινης κοινωνικότητας, από το Παλαιολιθικό σπήλαιο και το Νεολιθικό χωριό, στην Μεταλλική πόλη και αυτοκρατορία, κατ’ αντιδιαστολή δε στο περίεργο Ευρωπαϊκό εθνικό κράτος και την αποικιοκρατία (ολωσδιόλου διάφορο από την αυτοκρατορία).

Θα μελετήσουμε το συστατικό αίτιο της κοινωνικής συνοχής από το γένος (οικο-γένεια, συγ-γενείς), στην απασχόληση (συντεχνία), στον τόπο (γείτονας, συγχωριανός, συντοπίτης, συμπολίτης) και τελικά στην ομοιότητα της υπόστασης, την αρμονία του δεσμού και την ιδέα (φίλος, μετέχων της αυτής παιδείας και πολιτισμού, ομόθρησκος).

Ιδιαίτερα αποκαλυπτική εν προκειμένω είναι η παράδοση της ισχυρής φιλίας και του αδελφοποιτού στον χώρο μας διαχρονικά.

[Ο Λύσανδρος επιζητούσε αναθεώρηση του Λυκούργειου πολιτεύματος σύμφωνα με το Λυκούργειο πνεύμα: Να τίθεται η βασιλεία εις εκλογή μεταξύ όλων των Ομοίων, ώστε να προκύπτει όχι απλώς ο απόγονος του Ηρακλή, αλλά ο όμοιος προς τον Ηρακλή].

Εξ αντιθέτου περίεργα χαρακτηριστική είναι η Ευρωπαϊκή ιδεολογία της πατριωτικής συνοχής.

(Η αντιφορά εξικνείται μέχρι μάχης και πολέμου: ιερός λόχος και οι 300 αφ’ ενός, τα “enfants de la patrie” και οι σύγχρονες στρατιωτικές μονάδες αφ’ ετέρου).»

  • Δευτέρα, 19 Δεκεμβρίου, (19:30), στην αίθουσα του Επιμελητηρίου, Λυκούργου

«Συνεχίζουμε από την προηγούμενη περίοδο την μελέτη της ανάδυσης και ανάπτυξης της κλασσικής Μορφής από τον Δωρικό τρόπο βίου και «κόσμο» κοινωνίας. Από την εορτή του βίου, από το στάσιμο του χρόνου και της δράσης σε αυτόν, από το πανηγύρι της χαράς της ύπαρξης στην λάμψη της τελειότητας και την επιφάνεια της αιωνιότητας, προκύπτει το μέλος στον υψηλό πολιτισμό, η λυρική ποίηση, η εναρμόνια όρχηση και ο μουσικός τρόπος. Επικεντρωνόμαστε όμως τώρα στις σχέσεις γυμναστικής και γλυπτικής, και συγκεκριμένα στην Σπαρτιατική αρχή της ιδέας του Κάλλους κατά την διαμόρφωση της μνημειακής πλαστικής. Ο θεματικός άξονας στην ομάδα των τελευταίων αντίστοιχων συναντήσεών μας είναι:

Το Κάλλος ως Μορφή της Τελειότητας

Γυμναστική και Γλυπτική

Σπαρτιατικός Σωματότυπος και Μνημειακή Πλαστική

στην Αρχαϊκή Εποχή

Η ομιλία που αποτελεί συνέχεια της παρουσίασης στις τέσσερις προηγούμενες αντίστοιχες Τρίτες, θα συνοδεύεται από συνεχή ροή προβολής σχετικών έργων τέχνης, επί των οποίων θα γίνει η ανάλυση του θέματος.

Μετά την μελέτη της μορφολογίας των «Θυρεατικών παίδων» (παίδων με Θυρεατικούς στεφάνους εις τιμή και μνήμη των Γυμνοπαιδιών), προχώρησα την προηγούμενη φορά με την ανάλυση των αγαλματιδίων του τύπου «Οπλίτη του Απόλλωνα». Με τις έρευνες αυτές οδηγούμαστε από την ανάδυση της μορφής στα ορειχάλκινα ειδώλια του τέλους του 8ου π. Χ. αιώνα, στην μορφοποίηση του Σπαρτιατικού σωματότυπου της τελειότητας, και έτσι στην έκρηξη της μνημειακής πλαστικής σε λίθο με τον Κούρο της Φιγαλείας, αρχή των διαφόρων γλυπτικών τάσεων («Σχολών», εργαστηρίων) της αρχαϊκής πλαστικής.

Εναρχόμενος της μελέτης της μνημειακής πλαστικής με τον Κούρο της Φιγαλείας (και της Κόρη της Θήρας για την γυναικεία απόδοση), και πριν την διάκριση των κατευθύνσεων και «σχολών» αρχαϊκής γλυπτικής και την ανάλυση του πώς αυτές όλες, τοπολογικά οριζόμενες, προκύπτουν από το Σπαρτιατικό αρχέτυπο, θα πραγματευθώ μια θεμελιώδη διαφορά επί της αρχής της πλαστικής μορφής. Πρόκειται φαινομενολογικά για την Επιπεδότυπο και Δοκοειδή αρχή αφ’ ενός, και την Χωρομορφική και Κυλινδρική αρχή αφ’ ετέρου. Η πρώτη αναδύεται και εμφιλοχωρεί στην Δωρική Πελοπόννησο, η άλλη ταιριάζει και συχνάζει στην Ιωνία και το Ανατολικό Αιγαίο.

Το νόημα της διαφοράς είναι βιωματικό, μεταφυσικό και αισθητικό. Οι δύο αυτές αρχές οδηγούν σε δυο διαφορετικές συλλήψεις της μορφολογίας της οντολογικής τελειότητας.

Στην πρώτη δεσπόζει για την ουσία του κάλλους και την εναρμόνια ενότητα η ειδική σχέση των μερών ενός όλου μεταξύ των και προς το όλο, - ενώ κατά την δεύτερη ο καθοριστικός παράγων της τελειότητας είναι η ειδική ποιότητα του ορίου του όντος, ο τρόπος του πέρατός του, η περιρρέουσα περιγραφική δομή γραμμών και επιφανειών, το συγκεκριμένου ύφους ολόγραμμά του. Ο γεωγραφικός καταμερισμός των δύο μορφολογικών αρχών ακολουθεί το δίπολο Δωρικό-Πελοποννησιακό, Ιωνικό-Ανατολικοαιγαιακό, με μια ενδιάμεση ζώνη Κυκλάδες, Αττική, Βοιωτία να αναπτύσσει σημαίνουσες ροπές σύνθεσης στους αρχαϊκούς χρόνους.»

  • Βιβλιογραφία

Από την έρευνα βάσης στο ζήτημα της Δωρικής, ειδικά Σπαρτιατικής, γένεσης και ανάπτυξης της πλαστικής Μορφής, και της μνημειακής έκφρασής της, έχουν προκύψει πολυάριθμες αναλυτικές μελέτες του Απόστολου Πιερρή, που υπάρχουν στον ιστότοπο του Ινστιτούτου, τμήμα Research Projects, κατηγορία κυρίως «Δωρικές Μελέτες». Χαρακτηριστικά:

1/ Δαίδαλος, Δίποινος και Σκύλλις. Η Πλαστική Μετάβαση από την Γεωμετρική στην Αρχαϊκή Εποχή: Πηγές και Χρονολόγηση

2/ Η Ανάδυση της Μορφής στα Ορειχάλκινα Ειδώλια της Ολυμπίας, Ι. Προετοιμασία στους Γεωμετρικούς Χρόνους και στην Μεταβατική Εποχή

3/ Η Ανάδυση κλπ., ΙΙ. Οι «Απόλλωνες» της Πρωτοαρχαϊκής Εποχής

4/ Η Ανάδυση κλπ., ΙΙΙ. Ο Άλτης

5/ Μορφολογία και Ύφος Αρχαϊκής Λακωνικής Πλαστικής, Ι. Ο Κούρος-Απόλλων του Κάλλους και της Ανδρείας (Ομάδα Αγαλματίων Α)

6/ Μορφολογία κλπ., ΙΙ. Γυμνοπαιδιαί και οι ορειχάλκινοι «Θυρεατικοί» Παίδες (Ομάδα Αγαλματίων Β)

7/ Μορφολογία κλπ., ΙΙΙ. Μορφές του Απόλλωνα στην Σπάρτη: ο Οπλίτης του Απόλλωνα (Ομάδα Αγαλματίων Γ)

8/ Μορφολογία κλπ. IV. Εξαπολλωνισμός του Δία: Η Υπέρτατη Δύναμη του Κάλλους – ο Απολλώνιος Ζευς του Μονάχου.

9/ Ο Χαρακτήρας της Δωρικής Ταυτότητας του Ελληνισμού, XVI. Οι Θυρεατικοί Στέφανοι και ο Απόλλων-Ζευς του Ugento

10/ Ο Χαρακτήρας κλπ., XVIII. Ολυμπία, Ολύμπια Θρησκεία και η Μορφή του Απόλλωνα (Παράλληλοι Βίοι Ποίησης και Πλαστικής)

11/Ο Εξαπολλωνισμός της Θρησκευτικότητας στην Τέχνη του 7ου π.Χ. αι. και ο «Ανατολίζων» Ρυθμός

12/ Δωρικές και Ολυμπιακές Μελέτες: Κορινθιακή και Αττική Γλυπτική κατά τον 7ο και 6ο Αιώνα π.Χ.

13/ Ο Χαρακτήρας κλπ. ΧΙΧ. Η Σοβαρή Παιδιά του Κάλλους – Απόλλων Γυμναστήριος και Φιλήσιος

14/ Ο Χαρακτήρας κλπ. ΧΧΙΙΙ. Το Δωρικό Πνεύμα και οι Πνοές του – Διεγέρσεις, Προσλήψεις, Αντιδράσεις στην Μνημεακή Πλαστική

15/ Για την σχέση Σπάρτης και Ολυμπιακών αγώνων δείτε 4 μελέτες στην κατηγορία «Σπάρτη και Ολυμπία» του ιστότοπου.