ΣΠΑΡΤΗ. Ο Λυκούργος γεννήθηκε στη Σπάρτη περίπου το 770 π.Χ. Λέγεται ότι μετά το θάνατο του βασιλιά πατέρα του (Εύνομο) και του πρεσβύτερου αδελφού του, ο θρόνος πέρασε στον Λυκούργο. Ο Λυκούργος θα μπορούσε πλέον να γίνει ο ίδιος βασιλιάς, αλλά δεν είχε τέτοια φιλοδοξία. Παρουσίασε στον λαό τον μικρό γιο του αδελφού του ως διάδοχο και ο ίδιος έφυγε από τη Σπάρτη και ταξίδεψε στην Αίγυπτο, την Κρήτη και άλλες πόλεις της Ασίας, όπως την Ιωνία, τη Λιβύη και ίσως την Ισπανία. Σε αυτούς τους τόπους μελέτησε τους νόμους και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, συναναστράφηκε με ανθρώπους σοφούς, γνώρισε τα πολιτεύματα και τα ήθη των ξένων λαών και κάποια στιγμή, αφού επισκέφθηκε πρώτα το Μαντείο των Δελφών, επέστρεψε στη Σπάρτη πολύ πλούσιος σε γνώσεις και εμπειρίες. Οι συμπατριώτες του αναγνωρίζοντας τη σοφία και την ηθική του τού ανέθεσαν να συντάξει νόμους για την πόλη τους, τους οποίους τήρησαν πιστά για αιώνες και χάρη σ’ αυτούς τους νόμους η Σπάρτη γνώρισε ξεχωριστή δόξα. Μάλιστα, στη νομοθεσία του ο Λυκούργος ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη και εκπαίδευση των παιδιών και των νέων.

Ο νομοθέτης γνώριζε ότι ο άνθρωπος από μικρός παιδαγωγείται, από μικρός αποκτά συνήθειες, γνώσεις, προτερήματα που θα τον συνοδεύουν σε όλη του τη ζωή. Όρισε λοιπόν, μεταξύ άλλων, να ανατρέφονται τα παιδιά με αυστηρότητα, για να ασκούνται στην εγκράτεια και την αυτοπειθαρχία και να εξασκούν το σώμα τους με πολλή γυμναστική, ώστε να γίνονται υγιή και δυνατά. Από τα εφτά τους χρόνια όλα τα παιδιά άφηναν το πατρικό τους σπίτι και παραδίνονταν στους παιδονόμους που αναλάμβαναν πλέον την ανατροφή τους. Ζούσαν σε «ειδικά στρατόπεδα», γυμνάζονταν, διδάσκονταν τα έργα του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, μάθαιναν χορούς και τραγούδια, ασκούνταν στην τέχνη του πολέμου και μάθαιναν να επιβιώνουν στις πιο δύσκολες συνθήκες. Πάνω απ’ όλα μάθαιναν πως η αγάπη για την πατρίδα ήταν ανώτερη από κάθε άλλη αγάπη και πως ήταν τιμή και καμάρι και ένδοξο τέλος για έναν Σπαρτιάτη να σκοτωθεί για την πατρίδα, ενώ η δειλία στη μάχη και η εγκατάλειψη των όπλων ήταν η μεγαλύτερη ντροπή.

Ο διάσημος νομοθέτης

Η πιο πλήρης βιογραφία που έχουμε για το Λυκούργο είναι αυτή που συνέγραψε ο Πλούταρχος στις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα και σώζεται αυτούσια μέχρι σήμερα. Εδώ έχουμε συγκεντρωμένες όλες τις πληροφορίες που είχε ο συγγραφέας από όλες τις αρχαίες του πηγές.

Ο Λυκούργος επέβαλε νόμους λιτότητας, αλλά και ένα πνεύμα ισότητας για όλους. Οι πιο πλούσιοι κάτοικοι αντέδρασαν, αλλά, τελικά, οι νόμοι του επιβλήθηκαν στη Σπάρτη, αν και δεν καταγράφηκαν. Αναφέρεται χαρακτηριστικά στη βιογραφία του, που παραθέτει ο Πλούταρχος, το χτύπημα που δέχτηκε ο Λυκούργος στο πρόσωπο, από τον πλούσιο Σπαρτιάτη Άλκανδρο έπειτα από καταδίωξη. «Ο Λυκούργος λίγο έλειψε να χάσει το ένα μάτι του, αλλά μπόρεσε να θεραπευτεί χάρη στην Αθηνά οφθαλμίτιδα, «Οπτιλλέτιν», γιατί οι Λάκωνες Δωριείς λέγουν τους οφθαλμούς οπτίλους και στην οποία ίδρυσε το ομώνυμο ιερό για να την ευχαριστήσει» (Πλούτ. Λυκ. 116. 55-56).

Η νομοθεσία

Ο Λυκούργος δημιούργησε τη Γερουσία με 28 γέροντες, καθιέρωσε να υπάρχουν δύο βασιλείς και ίδρυσε ένα είδος Εκκλησίας του Δήμου η οποία ονομάστηκε Απέλλα. Αργότερα καθιερώθηκε η αρχή των Εφόρων. Στον τομέα της οικονομίας έγινε αναδασμός της γης σε ίσους και μόνιμους κλήρους. Απαγορεύθηκε η κοπή χρυσών και αργυρών νομισμάτων και επιτράπηκαν μόνο τα σιδερένια που ήταν βαριά, δύσχρηστα και είχαν μικρή αξία. Με αυτόν τον τρόπο ήταν αδύνατη η εισαγωγή ξένων προϊόντων. Μετά, όμως, από τη μάχη στους Αιγός ποταμούς και όταν επιτράπηκε το χρυσό νόμισμα άρχισαν να υπάρχουν κρούσματα απληστίας και διαφθοράς. Απαγορεύτηκαν, επίσης, διάφορα άχρηστα επαγγέλματα όπως δάσκαλοι ρητορικής, κοσμηματοπώλες, μάντεις και οι γυναίκες του πληρωμένου έρωτα.

Οι πολίτες στον ιδιωτικό βίο υποχρεώνονταν στα κοινά συσσίτια, να χρησιμοποιούν μόνο το τσεκούρι και το πριόνι, να χτίζουν μόνο χαμόσπιτα και έτσι αποθαρρυνόταν η πολυτέλεια. Οι γάμοι γίνονταν με την αρπαγή των γυναικών και τα παιδιά αφήνονταν να ζήσουν μόνο αν φαίνονταν υγιή και στιβαρά. Τα κορίτσια γυμνάζονταν σε αγωνίσματα δρόμου, πάλης, δισκοβολίας και ακόντιο.

Οικονομία και ζωή

Ο χαρακτήρας της σπαρτιατικής οικονομίας και ζωής ήταν αγροτικός. Τα κτήματα τα καλλιεργούσε κυρίως ο γηγενής πληθυσμός των δούλων, δηλ. οι είλωτες που ήταν ορισμένοι σε συγκεκριμένα κομμάτια γης και δεν υπήρχε εμπόριο ειλώτων. Οι περίοικοι κατοικούσαν στις ορεινές περιοχές και υπήρχε οικονομική αυτάρκεια σε εργατικά χέρια δούλων, σε προϊόντα και σιδηρομετάλλευμα.

Για να θεσπίσει τους νόμους του ο Λυκούργος θα ακολουθήσει και θα σεβαστεί πολλές από τις ήδη υπάρχουσες παραδόσεις και θεσμούς των Σπαρτιατών, όπως για παράδειγμα τον θεσμό της διπλής βασιλείας που προϋπήρξε όπως και η διανομή της γης -που είχε κατακτηθεί από τους Δωριείς- σε κλήρους. Επιπλέον, χώρισε την γη των Λακεδαιμονίων σε ίσους κλήρους, ίσους σε παραγωγική απόδοση, και το κυριότερο όμως είναι πως τους έκανε αναπαλλοτρίωτους, δηλαδή, ο κάτοχος του κλήρου δεν είχε το δικαίωμα να πωλήσει τον κλήρο του, γιατί ανήκε στην Πολιτεία των Σπαρτιατών.

Η «Ρήτρα του Λυκούργου»

Ο Λυκούργος με την αυστηρή πειθαρχία, τη χρήση μόνο σιδερένιων νομισμάτων και την υποχρέωση της υποταγής στους γεροντότερους και με το ιδιαίτερο μείγμα ισότητας και καταπίεσης, μεγαλούργησε στην αρχαία Σπάρτη. Η «Ρήτρα του Λυκούργου» δηλαδή όλοι οι νόμοι που θέσπισε, είναι μία δημοκρατική αρχή όπου όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το σώμα των πολιτών (Γερουσία, Απέλλα) και όλα τα αγαθά καταλήγουν υπέρ αυτού. Η αρχή αυτή εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη Σπάρτη.

Η Μεγάλη Ρήτρα του Λυκούργου σφυρηλατεί την ιδανική Πολιτεία. Ο Λυκούργος για να προστατεύσει τους ευπατρίδες και τις οικογένειές τους (ενώ παράλληλα θα θελήσει να κρατήσει το στράτευμα των Σπαρτιατών αλώβητο), θα περάσει στην εφαρμογή αυτών των μέτρων για να τους διασφαλίσει. Ο νομοθέτης προσπάθησε να δομήσει κατά τέτοιον τρόπο την κοινωνία της πόλεως, ώστε η καθημερινότητά τους να περιστρέφεται γύρω απ’ την ζωή της τιμής. Ο Σπαρτιάτης με γνώμονα την πολεμική αρετή ξεκινούσε έναν μεγάλο κύκλο, εκπαιδεύσεως που είχε ως αφετηρία του την παιδική ηλικία των επτά ετών.

Ο νομοθέτης βρέθηκε μεταξύ σφύρας και άκμονος, όταν προσπάθησε να επιβάλει στην Πολιτεία τα νέα του νομοσχέδια (Μεγάλη Ρήτρα), με στόχο, ο πολίτης της Σπάρτης όταν συμπλήρωνε τα τριάντα του έτη να έχει πλήρη πολιτικά δικαιώματα, ώστε να μπορεί, με την αξία του πλέον, να διεκδικήσει κάθε στρατιωτικό και πολιτικό αξίωμα. Μόλις στα είκοσι του έτη ο νέος της Σπάρτης ήταν απόφοιτος της μοναδικής για την εποχή, Ακαδημίας του Πολέμου και γινόταν μέλος μιας από τις φοβερότερες πολεμικές μηχανές που υπήρξαν ποτέ, με παγκόσμια φήμη. Κύριος προσανατολισμός του Λυκούργου ήταν να δημιουργήσει καλούς και αγαθούς πολίτες, δηλαδή ανδρείους, καταδικάζοντας την μαλθακότητα και την πολυτέλεια, με τη λογική πως για να φθάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα ο πολίτης, πρέπει να αφιερωθεί εξολοκλήρου στον τρόπο ζωής που ήθελε να εφαρμόσει για τους Σπαρτιάτες.

Η εξοικονόμηση ελεύθερου χρόνου, επιτεύχθηκε χάρη στην Ρήτρα του Λυκούργου, που είδε πως κάποιος εργαζόμενος σε οποιαδήποτε εργασία, δεν θα μπορούσε ακόμη και αν το ήθελε να γυμνάζει συγχρόνως και το πνεύμα του. Συν τοις άλλοις, επέβαλε την απαραίτητη πειθαρχία στο στράτευμα, ώστε να δημιουργηθεί ένας στρατός πρότυπο. Το κυνήγι εθεωρείτο μια πολύ ευχάριστη απασχόληση.

Ο Λυκούργος πιστεύοντας στην ευγονία των πολιτών, τους επέβαλε να γυμνάζονται. Εκτός των νέων και οι νέες της Σπάρτης ακολουθούσαν ένα πρόγραμμα αγωγής, ώστε εκτός των άλλων ωφελειών που είχαν, να τεκνοποιούν υγιή παιδιά. Ο Λυκούργος κατάφερε ώστε οι Σπαρτιάτες να έχουν φίλαθλο και ηρωικό πνεύμα.

Ακόμη, λέγεται πως ο Λυκούργος επέβαλε μέσα από την Ρήτρα άπαντες οι πολίτες της Σπάρτης να τρέφουν μακριά (μαλλιά) κόμη. Ο Λυκούργος όπως αναφέρεται στην Μεγάλη Ρήτρα εισηγήθηκε τον ερυθρό τρίβωνα, επειδή έβλεπε πως η απόχρωση αυτή ήταν ιδανικότερη για τους άνδρες, που έχουν ως στόχο να νικούν στο πεδίο της μάχης.

Το κληροδότημα του Λυκούργου

Οι ιστορικοί, αρχαίοι και νεότεροι, δεν αποδίδουν όλους αυτούς τους νόμους μόνο στο Λυκούργο, αλλά σε προγενέστερες και μεταγενέστερες μεταρρυθμίσεις. Όλοι, όμως, παραδέχονται ότι το σύστημα που φέρει το όνομα του Λυκούργου, έκανε τη Σπάρτη να εξελιχθεί από μια αρχέγονη κοινοτική οργάνωση στην ανάδυση του κράτους της Σπάρτης που προκαλεί το θαυμασμό μέσα σε όλους τους αιώνες και μέχρι σήμερα.

Ο Πλάτωνας θαύμαζε και επικροτούσε τους νόμους του, πιστεύοντας πως είναι θεϊκής προελεύσεως. Ακόμη και αρκετοί στωϊκοί φιλόσοφοι στήριζαν την νομοθεσία του Λυκούργου. Ένας από αυτούς που ήταν θαυμαστής του αρχαίου μεγαλείου της Σπάρτης, ο φιλόσοφος Σφαίρος ο Βορυσθενίτης, σε δύο μελέτες του, Περί της Λακεδαιμονίων Πολιτείας και Περί Λυκούργου και Σωκράτους, πρόβαλε το Λυκούργειο πολίτευμα, ως το πολίτευμα που θα φέρει την ευτυχία στους ανθρώπους. Υπάρχει επίσης μια πλειάδα αρχαίων συγγραφέων που παραδέχονται την ιστορικότητα του Λυκούργου, ανάμεσα σε αυτούς συγκαταλέγονται οι Τίμαιος, Φύλαρχος, Διόδωρος, Ερατοσθένης, Απολλόδωρος, Σιμωνίδης, Διευτυχίδας.

Τον Λυκούργο τίμησαν ως ημίθεο και τον περιέβαλαν με συμβολικές μορφές, και τελούσαν προς τιμήν του ειδική γιορτή, τα Λυκούργεια. Στην πόλη της Σπάρτης υπήρχε και ναός του νομοθέτη, πίσω από τον οποίο βρισκόταν ο τάφος του υιού του Ευκόσμου.

Η θρυλική επανίδρυση της Σπάρτης στις όχθες του Ευρώτα από τον Λυκούργο σηματοδότησε μια σειρά από κοσμογονικές αλλαγές, οι οποίες με την σειρά τους θα επηρεάσουν αλυσιδωτά και ριζικά, πολιτικά συστήματα σε πολλές χρονικές περιόδους. Ο νομοθέτης Λυκούργος, δημιουργώντας με τις ρήτρες του μια ισορροπία εξουσιών, μεταξύ των αριστοκρατικών φατριών της πόλεως, συγχρόνως θα σημάνει την στρατιωτική πρωτοκαθεδρία της Σπάρτης.

Ακολουθήστε το notospress.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις