ΑΡΚΑΔΙΑ. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις νεοελληνικής διαλέκτου είναι η τσακώνικη διάλεκτος, η οποία εμφανίζει αρκετές διαφορές από την κοινή νεοελληνική αλλά και τις πιο γνωστές διαλέκτους. Για πολλούς η τσακώνικη διάλεκτος ηχεί ως ένα είδος δυσνόητης γλώσσας. Η σχετικά μεγάλη απόκλισή της όμως από την κοινή νεοελληνική γλώσσα, την καθιστά ως μια κατεξοχήν διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας και όχι ιδίωμα.

Το Notospress επικοινώνησε με τον γλωσσολόγο και καθηγητή του τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αγίας Πετρούπολης, Maxim Kisilier, ο οποίος τα τελευταία χρόνια πραγματοποιεί μαθήματα τσακώνικης διαλέκτου διαδικτυακά αλλά και δια ζώσης στο θερινό σχολείο που λειτουργεί τον Σεπτέμβριο στο Λεωνίδιο.

Η εξέλιξη της αρχαίας Λακωνικής

Η Τσακωνική εικάζεται ότι προήλθε από την αρχαία δωρική διάλεκτο της Λακωνίας, η οποία είχε κυριαρχήσει στην Πελοπόννησο μετά τη σύσταση της Αχαϊκής Συμπολιτείας, και ως εκ τούτου, αντιστάθηκε περισσότερο στην Ελληνιστική Κοινή, ίσως επειδή χρησιμοποιούνταν σε δυσπρόσιτες περιοχές. Έχοντας λάβει επιρροές από τη λακωνική διάλεκτο, η τοπική γλώσσα της κλειστής κοινωνίας των Τσακώνων παρέμεινε ανεπηρέαστη από άλλες γλωσσολογικές κατευθύνσεις. Ακόμα και η μορφολογία του εδάφους, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της διαλέκτου, καθώς η αποκλεισμένη περιοχή έκανε δύσκολη την επαφή και την ανταλλαγή στοιχείων πολιτισμού, άρα και γλώσσας. Σταδιακά, η περιοχή συνδέθηκε με άλλα χωριά με την αναβάθμιση των συγκοινωνιών και την διάνοιξη δρόμων και μονοπατιών.

Τα τσακώνικα πέρασαν τα «σύνορα» της σημερινής Τσακωνιάς, και διαδόθηκαν στην γειτονική περιοχή της Λακωνίας, και στις τσακώνικες αποικίες. Μάλιστα, τελευταίες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι στα χωριά Βάτικα και Χαβουτσί, των ανατολικών παράλιων της θάλασσας του Μαρμαρά, ήταν συγκεντρωμένοι Τσάκωνες τουλάχιστον μέχρι το 1924, επομένως είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιούνταν η διάλεκτος και στις περιοχές αυτές. Έτσι, η Τσακωνική θεωρείται ως η εξέλιξη της αρχαίας Λακωνικής, με μίξεις από όλες τις επιρροές της ελληνικής γλώσσας στο πέρασμα των χρόνων.

Η επιβίωση της αρχαίας Λακωνικής είναι το μοναδικό γλωσσικό ιδίωμα, το οποίο έμεινε ζωντανό στον Ελλαδικό χώρο. Εκτός Ελλάδας, παρόμοια στοιχεία έχουν η Ποντιακή, η Καππαδοκική και τα Ελληνικά της Νότιας Ιταλίας.

Η σύνδεση με την αρχαιότητα

Η τσακώνικη διάλεκτος θεωρείται από τις αρχαιότερες στον κόσμο. Μάλιστα, ο Γερμανός φιλόλογος Μιχαήλ Δέφνερ απέδειξε την καταγωγή της διαλέκτου στην αρχαιότητα. Αρκετές έρευνες όμως έχουν γίνει από Έλληνες και ξένους γλωσσολόγους, και έχει εκπονηθεί η γραμματική και το λεξικό της.

Διδάσκεται πλέον η Τσακωνική διάλεκτος;

Η τσακωνική δεν αποτελεί επίσημη γλώσσα καμίας χώρας ή περιοχής και δεν διδάσκεται επίσημα στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Βέβαια, μέχρι το 1997 η διάλεκτος διδασκόταν από ντόπιους καθηγητές στο γυμνάσιο του Τυρού. Μάλιστα, κατά το σχολικό έτος 2011-2012 οι μαθητές του Γυμνασίου Τυρού, συμμετείχαν στα πλαίσια του πολιτιστικού προγράμματος «Πρόγραμμα Συνεργαζόμενων Σχολείων με την UNESCO – ASP net» για τη διάσωση της τσακώνικης διαλέκτου. Παράλληλα, η Ακαδημία Αθηνών έχει οργανώσει κατά καιρούς διαλεκτολογικές αποστολές στην περιοχή, προκειμένου να αποθησαυρίσει τον λεξιλογικό πλούτο, που σώζεται ακόμα από ορισμένους ηλικιωμένους ομιλητές. Παρόμοιες διαλεκτολογικές εργασίες ανατίθενται επίσης σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο από ελληνικά πανεπιστήμια.

Ιδιαίτερα σημαντική όμως είναι η συμβολή μεμονωμένων ενεργειών που γίνονται από ιδρύματα, τοπικούς οργανισμούς, αλλά κυρίως από το Αρχείο της Τσακωνιάς, δίνοντας «ζωή» στην τοπική διάλεκτο. Το Αρχείο της Τσακωνιάς έχει συγκεντρώσει πολύτιμο υλικό που ζωντανεύει μέσα από την επίσημη ιστοσελίδα του. Διαδικτυακά επιχειρεί και ο κ. Kisilier να μεταδώσει την τσακωνική διάλεκτο πραγματοποιώντας εβδομαδιαία μαθήματα σε ενδιαφερόμενους που θέλουν να μάθουν την τοπική διάλεκτο. Περίπου 30 άτομα αυτή τη στιγμή, μεταξύ των οποίων και ενδιαφερόμενοι από το Βέλγιο και τη Σερβία, παρακολουθούν τα μαθήματα. Τα μαθήματα είναι δωρεάν και τα τμήματα δημιουργούνται μέσω προ-εγγραφών.

Τα τσακώνικα στη σύγχρονη εποχή

Η διευκόλυνση της επικοινωνίας μέσω της εύκολης πλέον πρόσβασης στην περιοχή, και ο γενικότερος εκσυγχρονισμός της κοινωνίας έχουν παίξει καταλυτικό ρόλο στην χρήση της διαλέκτου. Όπως επίσης, καταλυτικός είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης, καθώς οι νεότερες γενιές διδάσκονται αποκλειστικά την κοινή στο σχολείο, βάσει της πεποίθησης ότι πλέον δεν υπάρχει καμία προοπτική σε σχέση με την καθημερινότητα και το μέλλον τους, ειδικά το επαγγελματικό. Η χρήση αυτού του ιδιώματος έχει υποχωρήσει αισθητά. Στη θέση του επικρατεί η κοινή ελληνική ή σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται παράλληλα και οι δύο διάλεκτοι.

Όπως μας διαβεβαιώνει ο κ.Kisilier «γίνονται πράγματι προσπάθειες ακόμα και σήμερα να κατανοηθεί και να διαδοθεί η τσακώνικη διάλεκτος», ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές γίνονται «μεμονωμένα και όχι συλλογικά». Δεν υπάρχει συνεργασία μεταξύ φορέων, αλλά μόνο αποσπασματικές δράσεις όπως συνέδρια, μεταφράσεις βιβλίων και νέες εκδόσεις, ακόμα και λειτουργίες μέσα στην εκκλησία με τη χρήση της Τσακωνικής, ενώ μπορεί να πλαισιώνουν και πολιτιστικές δράσεις που σχετίζονται με την υφαντουργία.

Σήμερα τα τσακώνικα ζωντανεύουν στην μουσική παράδοση, με αρκετά δημοτικά τραγούδια που συνοδεύουν κυρίως τσακώνικους χορούς. Ακόμη, ομιλείται στις περιοχές της Κυνουρίας, όπου υπάρχει τσακώνικος πληθυσμός – δηλαδή στο Λεωνίδιο και στον Τυρό, τα Σαπουνακαίϊκα, τα Μέλανα, τον Άγιο Ανδρέα, την Πραματευτή, την Βασκίνα, το Λιβάδι, τη Σαμπατική, τον Πραστό, τη Σίταινα και την Καστάνιτσα.

Η συμβολική και εμπορική αξία της διαλέκτου

Η τσακωνική αξίζει να ερευνάται ακόμη και σήμερα σε βάθος, λόγω της ιδιαιτερότητάς της και της απόκλισής της από οποιαδήποτε άλλη γλώσσα ή διάλεκτο. Τόσο οι διδάσκοντες όσο και οι ντόπιοι οφείλουν να προσεγγίζουν την διάλεκτο αυτή με σεβασμό και όχι απαξίωση.

Όπως τονίζει ο κ. Kisilier «τα τσακώνικα αποτελούν ένα σύμβολο για την Ελλάδα λόγω της σύνδεσή της με την αρχαιότητα. Όλοι οι Τσάκωνες ξέρουν ότι είναι απόγονοι των αρχαίων Σπαρτιατών». Αυτή η σύνδεση με την αρχαιότητα είναι και το χαρακτηριστικό στοιχείο που κάνει την τσακώνικη διάλεκτο να διαφέρει από τις υπόλοιπες. Η πολιτιστική κληρονομιά αυτής της τόσο μοναδικής διαλέκτου έχει ανεκτίμητη αξία και όσο αδυσώπητη κι αν είναι η εξέλιξη της σύγχρονης κοινωνίας, άλλο τόσο χρήζει προστασίας από την ελληνική και διεθνή κοινότητα.

Τι πρέπει λοιπόν να γίνει για να διασωθεί η Τσακωνική στη σύγχρονη εποχή; Σύμφωνα με τον κ. Kisilier, εκτός από την συμβολική της αξία πρέπει να αναγνωριστεί και η εμπορική αξία της διαλέκτου. «Οι πινακίδες στα χωριά της ευρύτερης περιοχής του Λεωνιδίου είναι στα τσακώνικα, ακόμα και ταβέρνες χρησιμοποιούν τέτοιες πινακίδες. Ο κόσμος που επισκέπτεται την περιοχή, οι τουρίστες από ξένες χώρες ζητούν να μάθουν περισσότερα γι’αυτήν».

Είναι ένα ελκυστικό θα έλεγε κανείς προϊόν τουρισμού που μπορεί να αξιοποιηθεί και να πλαισιωθεί με τον κατάλληλο τρόπο ώστε να προωθηθεί ο τοπικός πολιτισμός αλλά και ο ελληνικός πολιτισμός γενικότερα. Αυτό που χρειάζεται περισσότερο όμως απ’ όλα, σύμφωνα με τον κ. Kisilier, είναι να βρεθεί χρηματοδότηση ώστε να γίνει αναβάθμιση στα εργαλεία και να χρησιμοποιηθούν σύγχρονα μέσα και δίκτυα για την ανάδειξη αλλά και προστασία της διαλέκτου. Είναι ανάγκη επιτακτική να γίνει η «σύνδεση της τσακωνικής με τη σύγχρονη ζωή» τονίζει ο κ. Kisilier και πράγματι, εάν δεν υπάρξει μια συλλογική δραστηριοποίηση με σύγχρονα μέσα πώς αλλιώς μπορεί να συνδεθεί με τη σύγχρονη πραγματικότητα;

Καθημερινές φράσεις στα τσακώνικα

Τσ’ ές ποίου;
Τι κάνεις;

Εζού κά ένι, αφεγκία ντι.
Εγώ καλά είμαι η αφεντιά σου

Τσ’ έτε ποίντε;
Τι κάνετε;

Ενεί κά έμε, αφεγκία νιούμου.
Εμείς καλά είμαστε, η αφεντιά σας.

Καούρ εκάνατε καμπζία.
Καλώς ήρθατε παιδιά

Καούρ εκοκιάκατε.
Καλώς κοπιάστε.

Καούρ ερέκαμε νιούμου.
Καλώς σας βρήκαμε

Καούρ εμαζούμαΐ.
Καλώς εμαζευτήκαμε.

Που ντ’ έν’ αούντε;
Πώς σε λένε;

Μ’εν’ αούντε Αλέξαντρε.
Με λένε Αλέξανδρο.

Τσούνερ έσι;
Ποιανού είσαι:

Εζού ένι τα μάτη μι, τ’ αφέγκη μι τσαί του παπού μι εγγόνι.
Εγώ είμαι της μάνας μου, του πατέρα μου και του παπού μου εγγόνι

Καλημέρα μαμού, τσ’ εσ’ ποία; Εσ’ θέα να ντι ποίου κανένα θέλημα;
Καλημέρα γιαγιά, τι κάνεις; Θέλεις να σου κάνω κανέναν θέλημα;

Καώς το, το καλέ καμπζί, όνι θέα τσίπτα καμάρζι μι.
Καλώς το, το καλό παιδί, δεν θέλω τίποτα καμάρι μου.

Έα όρκο μι, να ντι δίου κάτσι.
Έλα ψυχή μου, να σου δώσω κάτι.

Χάγγε το καλέ, να έσι κά.
Πήγαινε στο καλό, να είσαι καλά.

Ευχαριστού πάσου, καλέ να’ χερε.
Ευχαριστώ πολύ, καλό να έχεις.

Ευχαριστούντε πάσου.
Ευχαριστούμε πολύ.

Ούρα κά, άι α πορεία ντι.
Ώρα καλή, λάδι ο δρόμος σου.

Να ζάρε το καλέ, ταν ευτζή του Χρζιστού τσαί τα Δεσποίνη.
Να πας στο καλό, στην ευχή του Χριστού και της Παναγίας.

Αγακητέ μουσαφίρη καούρ εκάνερε τα χώρα νάμου.
Αγαπητέ επισκέπτη καλώς ήρθες στο χωριό μας.

Οι τσακώνοι είνοι περήφανοι αθροίποι.
Οι τσάκωνες είναι περήφανοι άνθρωποι.

Είνοι αγαπούντε του γραφτοί τσαί τουρ άγραφτοι νόμοι.
Αγαπάνε τους γραπτούς και τους άγραφους νόμους.

Έσι καοδεχούμενε σου χωζίς να ντι κολαντσέγγωι.
Είσαι καλοδεχούμενός τους χωρίς να σε κολακεύσουν.

Είνοι αγαπούντε πρεσσού τα πάστρα.
Αγαπάνε πολύ την καθαριότητα.

Άμα τα πορεία ντι θα ρέσερε βρωμίλε ούνοι έχουντε σι ποιτέ Τσακώνοι.
Αν στο δρόμο σου βρεις βρωμιές δεν τις έχουν κάνει Τσάκωνες.

Κά να περάρε εκιού τσαί οι κολέγοι ντι, για να μόλετε ταν άβα χρονία κίσου.
Καλά να περάσεις εσύ και οι φίλοι σου για να έλθετε του χρόνου πάλι.

Ακολουθήστε το notospress.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις