Το παράπονο της ιστορίας

Γράφει ο Παναγιώτης Κομνηνός*

Η αρχαιολογική ανασκαφή στο λόφο Αγίου Βασιλείου Ξηροκαμπίου που ξεκίνησε πριν από μια 15ετία περίπου, συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο σημαντικές των τελευταίων δεκαετιών στην Ελλάδα, ενώ από το Παγκόσμιο Αρχαιολογικό Συνέδριο της Σαγκάης πριν 5-6 χρόνια κατατάχτηκε ανάμεσα στις 10 σημαντικότερες στον κόσμο.

Σύμφωνα με τα όσα ευρέθησαν κατά την ανασκαφή, έχει απόλυτα επιβεβαιωθεί η ύπαρξη Μυκηναϊκού Ανακτόρου στην περιοχή και περί τούτου δεν έχει υπάρξει καμμιά αντίθετη άποψη. Μάλιστα δεν αποκλείεται τούτο να είναι και το κύριο ανάκτορο των Μυκηναίων στο νόμο Λακωνίας και συνακόλουθα να είναι εκείνο του Μενελάου και της Ελένης. Ίσως ...

Πάντως όποια κι' αν είναι η πραγματικότητα, τα όσα βρέθηκαν μαρτυρούν πως πρόκειται για σημαντική ανασκαφή. Οι πλάκες με την γραμμική γραφή Β, τα σπαθιά, οι τοιχογραφίες, τα ειδώλια και άλλα κεραμικά αντικείμενα, τα κτίσματα, οι αγκαλιασμένοι ανθρώπινοι σκελετοί κ.α. μιλούν από μόνα τους, πως εδώ κάτι σοβαρό συμβαίνει, που ξεκινάει από 3.500 χρόνια πριν. Και όλα αυτά δεν μιλούν μόνο, αλλά και μαρτυρούν και πιο πέρα αποδεικνύουν το παγκοίνως γνωστό πως ο ελληνισμός έρχεται από πολύ μακριά στο χρόνο.

Ελληνικό φύλλο ήταν και οι Μυκηναίοι της περιοχής και την Ελληνική ομιλούσαν γλώσσα. Εδώ στους ίδιους τόπους όπως και εμείς κατοικούσαν κι' αυτοί. Την ίδια γη καλλιεργούσαν. Με τις ίδιες πέτρες την μια πάνω στην άλλη θεμελίωσαν την ιστορική τους προέλευση, που μετά από 3.500 χρόνια έρχονται στο φως και μας μιλάνε για σπουδαία πράγματα πολιτισμού.

Κάποιοι απ' απ' αυτούς έφτασαν ως τα νησιά του Αιγαίου και ακόμη πιο πέρα κι' από αυτή την Κρήτη, όπως δείχνουν τα ευρεθέντα εμπορεύσιμα είδη Κρητικής, Κυκλαδικής και Αιγυπτιακής προέλευσης. ΄Ισως κάποιοι άλλοι απ' αυτούς να έφτασαν και μέχρι την Ομηρική Τροία, απ' όπου όμως λίγοι τελικά κατάφεραν να επιστρέψουν, αδύναμοι να πορευτούν στον μελλοντικό προορισμό τους, που όχι πολύ ύστερα έσβησε μεν μαζί με τα αποκαΐδια των ανακτορικών τους κέντρων, όπως συνέβη και με τα υπόλοιπα Μυκηναϊκά κέντρα ανά την Ελλάδα, πλην όμως άφησαν πίσω τους για το μέλλον και την ανθρωπότητα τα απαράμιλλα έπη του Ομήρου, καθώς και την ελληνικότητα του πολιτισμού και ιστορίας τους.

Μπορεί στην ανασκαφή Ξηροκαμπίου να μην έχουν βρεθεί ακόμη θολωτοί τάφοι, χρυσά κύπελλα ή και μεγαλοπρεπείς πύλες, πλην όμως ακόμη κι' έτσι τούτο δεν μειώνει την αρχαιολογική αξία και την ιστορική σημασία της και σε κάθε περίπτωση τούτο δεν σημαίνει πως η Πολιτεία αλλά και η Αυτοδιοίκηση πρέπει να την κοιτάζουν από μακριά αδιάφορα σαν μια ασήμαντη και ανάξια λόγου περίπτωση εύρεσης κάποιων τυχαίων αρχαιολογικών ευρημάτων και τίποτα περισσότερο.

Έτσι απλά όμως; Κι' ας πρόκειται για Μυκηναϊκό Ανάκτορο ; Κι' ας είναι σχεδόν βέβαιο πως στην ευρύτερη περιοχή δεκάδων στρεμμάτων κρύβονται σπουδαία πράγματα, όπως έχει φανεί μετά από φωτογραφήσεις του υπεδάφους ; Κι' ας έχει συμβεί το προηγούμενο της Σαγκάης; Έτσι απλά ; χωρίς να ακούγονται οι κραυγές της τ. Προϊσταμένης της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων. Κι' ας μην είναι λίγα τα όσα σπουδαία μέχρι σήμερα έχουν ευρεθεί;

Έτσι απλά είναι τα πράγματα, ή μήπως κάτι άλλο συμβαίνει ; Μήπως και η ανασκαφή του Ξηροκαμπίου μπορεί ίσως να δημιουργήσει σοβαρούς ιστορικούς κραδασμούς, αν τυχόν και αποδειχτεί πως το ανακτορικό κέντρο Ξηροκαμπίου είναι το κύριο Μυκηναϊκό ανάκτορο στην Λακωνία και αυτός είναι ίσως ο λόγος της ημι - εγκατάλειψης της συγκεκριμένης ανασκαφής τόσο από τις τοπικές όσο και τις κεντρικές Αρχές ; Αλλά και έτσι ακόμη να είναι, μπορεί τούτο να συνιστά λόγο αμφισβήτησης των αποτελεσμάτων μιας επιστημονικής έρευνας ;

Τον περασμένο Σεπτέμβριο η Υπουργός Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη επισκέφτηκε τη Σπάρτη και περιηγήθηκε από την Δημοτική και Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση στους τοπικούς αρχαιολογικούς χώρους και επ' ευκαιρία γνωστοποίησε πρόγραμμα έργων ύψους 60 εκατομμυρίων ευρώ, το οποίο κατά την ίδια ήδη βρίσκεται σε πορεία υλοποίησης από το ΥΠΠΟ.

Το νέο ασφαλώς και ήταν καλό. Επιτέλους, ίσως και γρήγορα αξιωθούμε να δούμε τις αρχαιότητες της Σπάρτης να λάμπουν στον ήλιο. Να δούμε το Αρχαίο Θέατρο, την Πελλάνα, το Μουσείο και τον Μυστρά, για τα οποία και μόνο πρόκειται να διατεθεί το προαναφερθέν χρηματικό ποσόν, ώστε να μας γυρίζουν το χρόνο πίσω στις αρχαίες καταβολές και αφετηρίες ενός πολιτισμού, που έλαμψε εδώ στον τόπο μας και συνεχίζει διαχρονικά να πορεύεται με δεσμούς κοινής καταγωγής και ιστορικό παρελθόν, με κοινά στοιχεία πολιτισμού, με κοινή γλώσσα, με κοινή θρησκεία τα τελευταία 2000 χρόνια και που όλα μαζί συνθέτουν και τονώνουν την αντίληψη της εθνικής μας γοητείας και περηφάνιας.

Ναι, στους αρχαιολογικούς σχεδιασμούς της κ. Υπουργού ΥΠΠΟ που ας ευχηθούμε σύντομα να υλοποιηθούν, έτσι που κι' εμείς να πάψουμε να είμαστε δύσπιστοι και να θεωρούμε ως κρυφο - Δαναούς, όλους όσους από την Κεντρική Διοίκηση μπαίνουν στην πόλη της Σπάρτης και μοιράζουν γελαστές μόνο υποσχέσεις, όπως γίνεται από δεκαετίας πριν.

Οπότε καλά τα υπεσχημένα. Καλές οι επισκέψεις στα αρχαιολογικά πεδία. Και άντε αυτή τη φορά καλή εκταμίευση των 60 εκατομμυρίων ευρώ. Όμως, για την ανασκαφή του Ξηροκαμπίου με τα εύσημα της Σαγκάης και με τα 3500 χρόνια πορείας κοινών φυλετικών καταβολών και ιστορικών παρακαταθηκών πολιτισμού καμιά κουβέντα.(1) Καμιά επίσκεψη. Καμιά οικονομική ενίσχυση. Γιατί ; Πρόκειται για περίπτωση αδιαφορίας ή και υποτίμησης ή μήπως κάποιοι φοβούνται την ανασκαφή αυτή, αν πράγματι συμβαίνει έτσι, όπως κάποιος μπορεί να υποθέσει ;

Αλλά δεν είναι μόνο τούτο, ακόμη και για το μοναδικό στην Ευρώπη περίτεχνο και επιβλητικό "Ελληνικό Γεφύρι" Ξηροκαμπίου του 1ου αι. π.Χ., που έκτοτε χρησιμοποιείται διαρκώς, σιωπή και γι' αυτό και ας κινδυνεύει από την εν γένει βαριά κατάσταση εγκατάλειψης , όσων κατά το Σύνταγμα υποχρεούνται να προστατεύουν τα αρχαιολογικά μνημεία της αιώνιας πατρίδας. Μας περισσεύουν πολλά προχριστιανικά τέτοια κοσμήματα στην χώρα, που εξακολουθούν να υπάρχουν ατόφια και ακέραια από το χρόνο κατασκευής τους και να χρησιμοποιούνται αδιάκοπα έκτοτε ; (2)

Σήμερα το μνημείο από καλαισθητικής πλευράς βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Αλλά δεν φτάνει μόνο αυτό. Τώρα είναι και κλειστό για πρώτη φορά μετά από 2100 χρόνια . Ακόμα και η διερχόμενη από τη γέφυρα και προς τιμή του Οκταβιανού Αύγουστου ονομασθείσα Βασιλική Οδός, που συνέδεε την Σπάρτη με την Καρδαμύλη έκλεισε κι αυτή. Λόγω κινδύνων, λέει ,κατολισθήσεων. Τούτο όμως είναι προσχηματικό. ΄Ετσι για να περνά ο καιρός της απραξίας, καθόσον το γεφύρι ποτέ δεν αντιμετώπισε προβλήματα δομικά ή και κινδύνους από κατολισθήσεις ,όπως αναγράφεται σε πινακίδα με έγχρωμες κορδέλες, που έχουν τοποθετηθεί γύρωθεν πριν από 5-6 μήνες περίπου.

΄Ενοχη σιωπή και ανεξήγητη για το Ξηροκάμπι. Και επ΄ ευκαιρία και πέρα των αρμοδιοτήτων της κ. Μενδώνη ,ακόμη και για την τεραστίων διαστάσεων θαλερή και καρπερή Αθηνολιά, η οποία από χρόνια πριν είναι γνωστή στα κοινωνικά δίκτυα με το προσωνύμιο «Μέγα Ελαιόδενδρο» και με τα 14 μέτρα περίπου περίμετρο λίγο πάνω από το έδαφος, κανείς δεν θέλει να ξέρει τίποτα, σάμπως και στην χώρα μας υπάρχουν αμέτρητα τέτοια φυσικά μνημεία και μάλιστα - κατ΄ εκτιμήσεις ειδικών- ίσως από τον καιρό των Μυκηναίων.

Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει εδώ με το «Μέγα Ελαιόδενδρο», σε άλλες περιοχές της χώρας φαίνεται πως περισσεύουν τόσο η ευαρέσκεια της ιστορίας όσο και η πατριωτική αξιοπρέπεια. Πρόσφατα (Λ.Τ.22-01-2025) όμοιο περίπου ελαιόδενδρο στην Τ.Κ. Απιδέας του Δήμου Ευρώτα εντάχτηκε στον κατάλογο των «Διατηρητέων Μνημείων της Φύσης». Το ίδιο έχει συμβεί από αρκετά χρόνια πριν και με το μικρότερο σε διαστάσεις ελαιόδενδρο των Βουβών Χανίων Κρήτης, του οποίου η ηλικία με τη μέθοδο του άνθρακα έχει υπολογιστεί σε 3.000 χρόνια.

Κρίνοντας από τις φωτογραφίες των δύο αυτών υπεραιωνόβιων ελαιοδένδρων , εύκολα μπορεί κανείς να διακρίνει για καθ΄ ένα από αυτά ένα ξεχωριστό καλλιτέχνημα της φύσης ,που ριζωμένο στον εύκρατο τόπο της γης του, φαντάζει όχι απλά σαν ένα διαφορετικό δένδρο, αλλά και σαν κοντινή θωριά μικρής πατρίδας αντίκρυ στις θάλασσες και τις στεριές, στα αμπέλια και τους κάμπους τους χρυσοπράσινους. Είναι κι αυτά ξεχωριστές μικρές πατρίδες, που με τόσες και τόσες άλλες είναι συνάλληλες και απαρτίζουν τη μια και ενιαία πατρίδα.

Το «Μέγα Ελαιόδενδρο» Ξηροκαμπίου, αν και στέκει ως αρχόντισσα γιαγιά ελιά ,που μάλιστα αν βρισκόταν σε άλλη χώρα της Ε. Ε., θα είχε κηρυχτεί ιερό ελαιόδενδρο, κάτω από το οποίο θα γίνονταν σπουδαία πολιτιστικά δρώμενα, σήμερα είναι ένα ξεχωριστό μνημείο της φύσης, που αξίζει περισσότερης ανθρωπιάς όχι μόνο χάρη της μακροβιότητάς του και της εθνικής μας αξιοπρέπειας, αλλά και ενόψη των υπαρκτών κινδύνων λόγω των κλιματικών αλλαγών.

Είναι να απορεί και να λυπάται κανείς για την "απαξίωση" των αρχαιοτήτων Ξηροκαμπίου που αν και βοά, "έξω στην οδό κανείς δεν ξέρει τίποτα....." ή και για να παραφράσουμε τον ποιητή, μάλλον δεν θέλει να ξέρει. Να λοιπόν γιατί μερικές φορές η ιστορία με θλίψη βάζει το κεφάλι κάτω. Και την πιάνει το παράπονο. Ένα παράπονο που για τους συμπάσχοντες είναι ορατό και μοιάζει ανθρώπινο.

(*) τ. Πρόεδρος Δικηγορικού Συλλόγου Σπάρτης

1 Η κ. Μενδώνη ξαναήρθε στη Σπάρτη στις 14-02-2025.Και πάλι σιωπή για το Ξηροκάμπι λες και βρίσκεται στην άκρη του κόσμου…!

2 Πάντως, κατά τον Δ/ντή της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών ο Βασιλιάς 'Οθωνας και η Αμαλία κατά την πρώτη επίσκεψή τους στην Λακωνία, στις 13 Μαΐου 1834 στάθμευσαν στο Ξηροκάμπι και περιηγήθηκαν το μνημείο, συνοδευόμενοι και από τον περί των Αρχαιοτήτων σύμβουλό τους Λούντβιχ Ρος .΄Εκτοτε εκκωφαντική σιγή από την πλευρά της Ελληνικής Πολιτείας, ’όπως σαν για κάτι που δεν υπάρχει!