Από τον «πρωθυπουργοκεντρισμό», στην «δημαρχοκεντρική» Επιτελική Τάξη;

Η «διπλή ψήφος» στις αυτοδιοικητικές εκλογές: Ένα εργαλείο νομιμοποίησης ή αλλοίωσης της λαϊκής βούλησης;

Γράφει ο Ηλίας Παναγιωτακάκος

Σε δημόσια διαβούλευση τίθεται η πρόταση του Υπουργείου Εσωτερικών για την εισαγωγή νέου εκλογικού μοντέλου στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές του 2028, που θα επιτρέπει στον ψηφοφόρο να δηλώνει δύο προτιμήσεις: έναν κύριο και έναν εναλλακτικό συνδυασμό στο ίδιο ψηφοδέλτιο.

Τι σημαίνει Δημοκρατία όταν οι διαδικασίες της τροποποιούνται με τρόπο που, αντί να υπηρετούν τη λαϊκή κυριαρχία, τη μεταφράζουν σε τεχνικό αποτέλεσμα; Η κυβερνητική πρόταση για «διπλή ψήφο» στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2028 αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της σύγχυσης: μια φαινομενικά καινοτόμα παρέμβαση, που όμως εδράζεται σε μια βαθιά πολιτική σκοπιμότητα – να ελέγξει, να προβλέψει και τελικά να χειραγωγήσει το εκλογικό αποτέλεσμα.

Η έννοια της «διπλής ψήφου» και η αλλοίωση της πολιτικής εντολής

Στην πράξη, η πρόταση προβλέπει ότι κάθε πολίτης θα μπορεί να ψηφίσει δύο συνδυασμούς κατά σειρά προτίμησης, με τη δεύτερη ψήφο να ενεργοποιείται μόνο εφόσον ο πρώτος αποκλειστεί. Η λογική μοιάζει δημοκρατική – δίνει περιθώριο έκφρασης σε περισσότερες απόψεις. Όμως το αποτέλεσμα είναι ακριβώς το αντίθετο: η πρώτη πολιτική επιλογή σχετικοποιείται, ενώ η τελική σύνθεση εξαρτάται από τις εφεδρείες και τις τεχνικές συγκλίσεις.

Είναι αυτό σεβασμός στη λαϊκή κυριαρχία ή μηχανισμός παράκαμψής της;

Η επιλογή αυτή δεν σέβεται την Ευρωπαϊκή Χάρτα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, την οποία έχει κυρώσει η Ελλάδα με τον ν. 1850/1989. Η Χάρτα ορίζει ότι η τοπική αυτοδιοίκηση οφείλει να ασκείται από αιρετά όργανα που προκύπτουν από ελεύθερες, άμεσες και πλουραλιστικές εκλογές.

Συνταγματικά και θεσμικά ζητήματα

Το Σύνταγμα (άρθρο 1 & 102) ορίζει ότι η εξουσία πηγάζει από το λαό και ασκείται άμεσα. Οι τοπικές αρχές εκλέγονται με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία. Η «διπλή επιλογή» εισάγει μια έμμεση διάσταση, καθώς η τελική σύνθεση προκύπτει από δευτερεύουσες προτιμήσεις και συνδυαστικές μετατοπίσεις.

Πρόκειται ουσιαστικά για τροποποίηση του τρόπου άσκησης της λαϊκής βούλησης, που έρχεται σε αντίθεση με το πνεύμα –αν όχι και το γράμμα– του Συντάγματος. Και εγείρει το κρίσιμο ερώτημα: αν αυτή η μέθοδος είναι τόσο δημοκρατική, γιατί δεν εφαρμόζεται και για την εκλογή της Βουλής;

Συμπερασματικά :Η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας (άρθρο 1 Σ) προϋποθέτει ότι η εντολή δίδεται σαφώς σε εκείνον που πείθει την πλειοψηφία. Αν τελικά εκλέγεται συνδυασμός μέσω "δεύτερων επιλογών", η απόφαση προκύπτει από μη άμεση προτίμηση και διαστρεβλώνει το αποτέλεσμα. Δημιουργείται το παράδοξο να κυβερνά ο δεύτερος ή τρίτος σε προτίμηση, μέσω τεχνικών συσχετισμών.

Έμμεση «ενισχυμένη αναλογική» χωρίς αντισταθμιστικά μέτρα

Η ενσωμάτωση όλων των συνδυασμών σε ενιαίο ψηφοδέλτιο με δυνατότητα ιεράρχησης οδηγεί σε μια μορφή έμμεσα ενισχυμένης αναλογικής. Ωστόσο, δεν περιλαμβάνει θεσμικά αντίβαρα, όπως διαφάνεια στις μεταβιβάσεις, δικλείδες για μειοψηφίες ή κριτήρια νομιμοποίησης για τις διοικήσεις.

Η αυτοδιοίκηση δεν είναι τοπική διαχείριση - είναι δημοκρατία σε κλίμακα ζωής.

Επιλεκτικότητα και πολιτικός στόχος

Και το ερώτημα γίνεται ακόμη πιο επίκαιρο: Αν αυτή η «διπολική δημοκρατία» είναι τόσο προοδευτική, γιατί δεν εφαρμόζεται και στις βουλευτικές εκλογές; Η απάντηση είναι απλή: γιατί στην εθνική κάλπη, το τίμημα για τέτοια αλλοίωση της ψήφου θα ήταν βαρύ. Η επιλεκτική εφαρμογή ενισχύει την εντύπωση ότι επιχειρείται χειραγώγηση της εκλογικής διαδικασίας σε ευάλωτους θεσμικά χώρους, όπως η αυτοδιοίκηση.

Η τοπική αυτοδιοίκηση οφείλει να είναι ο κατεξοχήν χώρος πολιτικής έκφρασης, κοινωνικής συνάντησης και δημοκρατικής εκπροσώπησης. Όχι ένα πεδίο πειραματισμών ή εξισορρόπησης μικροκομματικών σκοπιμοτήτων.

Κίνδυνος ενίσχυσης κομματικών μηχανισμών

Με αυτόν τον τρόπο, η «διπλή επιλογή» υπονομεύει τον ανεξάρτητο χαρακτήρα της τοπικής αυτοδιοίκησης, η οποία συνιστά θεσμικά έκφραση της κοινωνικής βάσης της δημοκρατίας και όχι τοπικό παράρτημα κομματικών επιτελείων. Αντί να ενισχυθούν οι τοπικές κοινότητες, πριμοδοτούνται τα δίκτυα ελέγχου, οι συμφωνίες κορυφής, οι προαποφασισμένοι συσχετισμοί.

Η τοπική κοινωνία δεν είναι χειροκροτητής – είναι θεσμικός εταίρος.

Αντί η κυβέρνηση να ενισχύσει τον ρόλο των ΟΤΑ ως κοινωνικούς εταίρους στη διαμόρφωση πολιτικής, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων (κλιματική, προσφυγική, κοινωνική), προτιμά να τους μετατρέψει σε μηχανισμούς διοίκησης από τα πάνω, απονευρώνοντας τη δημοκρατική δυναμική των τοπικών κοινωνιών.

Η πρόταση δεν είναι απλώς προβληματική από θεσμική άποψη – είναι βαθιά αντικοινωνική, γιατί αγνοεί την πραγματική φύση της αυτοδιοίκησης ως χώρου συμμετοχής, σύγκρουσης, σύνθεσης και διαλόγου.

Πολιτική αντιπαράθεση με ευρωπαϊκή διάσταση

Η κυβερνητική πρωτοβουλία για αλλαγή του τρόπου διεξαγωγής των εκλογών με «διπλή ψήφο», χωρίς δεύτερο γύρο (50%+1) στις αυτοδιοικητικές εκλογές δεν είναι ένα ουδέτερο τεχνικό μέτρο. Είναι μια βαθιά πολιτική επιλογή που υπηρετεί μια λογική πειθαρχίας και έμμεσου ελέγχου της αυτοδιοίκησης από το κέντρο.

Η τοπική εξουσία μετατρέπεται σταδιακά σε προέκταση του κεντρικού κράτους, με τους εκλεγμένους δημάρχους και περιφερειάρχες να αναδεικνύονται κυρίως με όρους «κυβερνησιμότητας» και όχι δημοκρατικής νομιμοποίησης. Έτσι, διαβρώνεται η συνταγματική κατοχύρωση της πολιτικής αυτονομίας των ΟΤΑ και παραβιάζονται ευθέως οι διατάξεις της Ευρωπαϊκής Χάρτας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τις οποίες δεσμεύεται να σέβεται η Ελλάδα.

Δημοκρατική νομιμότητα ή τεχνητή σταθερότητα; Το δίλημμα που τίθεται είναι σαφές:

Δημοκρατική πολυφωνία και αντιπροσωπευτικότητα ή θεσμικός μινιμαλισμός για λόγους σταθερότητας;

Η κυβέρνηση φαίνεται να επιλέγει το δεύτερο. Μόνο που η «σταθερότητα» που επιτυγχάνεται με περιορισμούς στη λαϊκή επιλογή δεν είναι δημοκρατική σταθερότητα – είναι θεσμική σιωπή.

Οι θεσμικές εναλλακτικές προτάσεις:αναλογικότητα και σταθερότητα δεν είναι ασύμβατες

Αν το ζητούμενο είναι η αποφυγή δεύτερου γύρου και η σταθερότητα των διοικήσεων, υπάρχουν θεσμικά πιο καθαρές λύσεις:

• Ενισχυμένη εκλογή δημάρχου/περιφερειάρχη με ξεχωριστή ψήφο
• Αναλογικό σύστημα για τα συμβούλια, με σαφείς δικλείδες συνεργασιών
• Διαβούλευση με την κοινωνία και τα θεσμικά όργανα της Τ.Α

Αυτό που δεν είναι αποδεκτό, είναι η τεχνητή διαμόρφωση εκλογικών πλειοψηφιών χωρίς να προκύπτουν άμεσα από την εκφρασμένη λαϊκή βούληση.

Συμπέρασμα: Η Δημοκρατία είναι ευθύνη, όχι μηχανισμός

Η Δημοκρατία απαιτεί καθαρότητα, όχι πολυπλοκότητα. Εντολή, όχι εκλογικό πάζλ. Η πρόταση της κυβέρνησης για «διπλή επιλογή» δεν λύνει πρόβλημα – δημιουργεί μεγαλύτερο: απονομιμοποιεί το αποτέλεσμα, ενισχύει τη δυσπιστία και ακυρώνει τον πυρήνα της πολιτικής επιλογής.

Η κοινωνία δεν χρειάζεται κόλπα για να κυβερνηθεί. Χρειάζεται σεβασμό, θεσμική σοβαρότητα και πολιτική ευθύνη. Και αυτή την απαίτηση, η πρόταση της κυβέρνησης δεν την ικανοποιεί.