Ποιο είναι αυτό το κορίτσι;

Γράφει η Ελεάννα Βλαστού* / kathimerini.gr

Με κοιτούν παράξενα όταν ανοίγω το σημειωματάριο. Το καταλαβαίνω. Αντικρίζουν κολλημένα μονόστηλα, πρόσωπα αγνώστων από τις εφημερίδες, αποθησαυρισμένες διαφημιστικές ατάκες χωρίς το προϊόν. Είναι ό,τι διακρίνεται, οι σημειώσεις δεν διαβάζονται λόγω άσχημου γραφικού χαρακτήρα. Δεν είναι ημερολόγιο, είναι ένα σημειωματάριο χρήσιμο μονάχα στον ιδιοκτήτη του. Δεν έχει μέσα καθημερινές καταγραφές, χωρίς να μου μοιάζει πεζό να καταχωρίζονται τα τετριμμένα, ίσα ίσα είναι πάντα χρήσιμο, διδακτικό ή και διασκεδαστικό για το μέλλον. Θεωρώ ότι ένα ημερολόγιο είναι ωφέλιμο για την ψυχική υγεία, ως βαλβίδα ασφαλείας δημιουργεί μια ψύχραιμη αποστασιοποίηση στα δύσκολα. Για όποιον διαθέτει τη συνέπεια ή την αφοσίωση για τήρηση ημερολογίου.

Το σημειωματάριό μου λειτουργεί χαρτογραφικά. Για να ακινητοποιώ ό,τι τραβάει την προσοχή μου τοποθετώντας το, τη δεδομένη στιγμή, στο κέντρο της οπτικής. Είτε για αφομοίωση, είτε για διάσωση της ελάσσονος επικαιρότητας από την αφάνεια ή τη λήθη. Κάποιες φορές (συχνά) έχω την αίσθηση ότι η επικαιρότητα κινείται πολύ γρήγορα για τις δυνατότητές μου. Αν δεν μπορώ να ανακτήσω τον χρόνο, διασώζω ενεργητικά κάτι από αυτόν για να μην εξαλειφθεί εντελώς.

Χθες το ξεφύλλιζα και παρατήρησα δύο σημειωμένες σχολιασμένες ειδήσεις που μοιάζουν ίδιες. Η μια αφορούσε ένα εξάχρονο κορίτσι, την Ελια Φεντορένκα, που πέθανε από ψυχικό τραυματισμό. Ανακοπή καρδιάς είπαν. Ζούσε στο υπόγειο του σπιτιού με τη γιαγιά και τον παππού της στην Ουκρανία. Δεν είχε βγει από το καταφύγιο από την έναρξη του πολέμου, κρυμμένη εκεί, μακριά από τους γονείς της, πέθανε μέσα στον ύπνο της, ο φόβος, είπαν, την παρέλυσε.

Μια φωτογραφία όλη κι όλη από ένα όμορφο εξάχρονο κορίτσι και τριακόσιες λέξεις αφιερωμένες στο παιδί που πέθανε από φόβο. Δεν θα μάθουμε ποτέ κάτι άλλο για εκείνη. «Ποιο είναι αυτό το κορίτσι;», έχω γράψει από πάνω. Στον σεισμό στην Τουρκία επαναλαμβάνεται η ίδια σημείωση δίπλα από τη φωτογραφία μιας πέτρας ακουμπισμένης στον σωρό με τα συντρίμμια, εν είδει αυτοσχέδιου μνήματος, που αναφέρει: «Εδώ κείτεται ένα κορίτσι που φορούσε ένα πράσινο πουλόβερ». Αυτά είναι, όλα κι όλα, όσα ξέρουμε για το κορίτσι που πέθανε φορώντας συμπτωματικά ένα πουλόβερ πράσινου χρώματος. Ποτέ δεν θα μάθουμε τίποτα παραπάνω για εκείνη, κάποιοι μπορεί να ξέρουν την ιστορία της, εμείς ούτε καν το όνομά της.

Η αναδρομική έκθεση του Ολλανδού Γιοχάνες Βερμέερ, αυτή τη στιγμή στο Rijksmuseum στο Αμστερνταμ, έχει τεράστια επιτυχία και ανελλιπώς εξαντλημένα εισιτήρια. Με αφορμή την έκθεση, την οποία, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν θα επισκεφθώ, σημείωσα ότι ο Βερμέερ είναι ο μεγάλος ζωγράφος της ακινησίας. Αφησε έντεκα παιδιά και χρέη, αλλά τίποτα δεν είναι γνωστό για την προσωπικότητά του. Δεν υπάρχει κανένα αποτύπωμα, κανένα σημείωμα, καμία καταγεγραμμένη ομιλία, καμία αλληλογραφία, κανένα ημερολόγιο. Δεν γνωρίζουμε πώς μοιάζει. Αβέβαιο ακόμα και το σημείο που έχει θαφτεί, κάπου έξω από το Ντελφτ.

Οι περισσότεροι καμβάδες δείχνουν γυναίκες απορροφημένες, είτε στις σιωπηλές ασχολίες τους είτε στον ρεμβασμό τους. Η πλειονότητα, σχεδόν, των έργων διαδραματίζεται κεκλεισμένων των θυρών. Σε ένα μονωμένο περιβάλλον όπου οι πόρτες είναι κλειστές και τα μυστικά καλά κρατημένα. Μονάχα το παράθυρο, συνήθως στην αριστερή πλευρά του καμβά, μας κάνει να υποψιαζόμαστε ότι μπορεί να υπάρχει κόσμος, ζωή, εκεί έξω. Τίποτα όμως δεν παρεμβαίνει και κανείς δεν μπορεί να ταράξει τις φιγούρες που μοιάζουν οικείες, αλλά, ταυτόχρονα, αφήνουν τόσο χώρο στη φαντασία. Στην πραγματικότητα –του καμβά– ενώ νηφάλια τίποτα δεν συμβαίνει, ο αιφνιδιασμός δημιουργείται από την αναμονή μιας εξέλιξης. Είναι το σασπένς μιας ήπιας καθήλωσης.

Σε αρκετούς από τους πίνακές του, όπως στη «Γυναίκα που διαβάζει μια επιστολή», διακρίνεται ένας χάρτης. Στο κέντρο η νέα γυναίκα που φοράει ένα μπλε φόρεμα είναι βυθισμένη στην ανάγνωση ενός γράμματος και στο φόντο, ακριβώς πίσω από το κεφάλι της, βρίσκεται ένας χάρτης (βασισμένος σε έναν πραγματικό χάρτη του 1620). Η προσοχή μας κατευθύνεται στο πρόσωπό της και στον χάρτη. Στον εσωτερικό κόσμο και τον εξωτερικό. Στις σκέψεις της και την πραγματικότητα. Ενας χάρτης καθοδηγεί και χρειάζεται να είναι ακριβής. Είναι αληθινός επειδή είναι ρεαλιστικός. Οι τακτικές αναθεωρήσεις τον καθιστούν έγκυρο.

Το ίδιο ακριβώς και με τους συλλογισμούς. Χαρτογραφούνται ως πληροφορίες. Νέες σκέψεις εντάσσονται και επανεξετάζονται οι παλαιότερες. Ο νοητός νέος χάρτης μας οδηγεί –χωρίς να χαθούμε– στο επόμενο βήμα. Τώρα που το σκέφτομαι μονάχα ένα ημερολόγιο, γραμμένο με την ειλικρίνεια που του αναλογεί, θα κατέγραφε αξιόπιστα την εξέλιξη των συλλογισμών μας. Θυμίζοντάς μας πού βρισκόμασταν πριν από μερικούς μήνες ή και χρόνια, υπενθυμίζοντάς μας την πορεία των διαφορετικών εαυτών μας.

Ποιες είναι όμως αυτές οι γυναίκες για τις οποίες ο υπόλοιπος κόσμος δεν μεσολαβεί, δείχνει σχεδόν να μην υφίσταται; Αγνωστες γυναίκες που ο καλλιτέχνης τις έχει ανασύρει για να τις υφάνει σε μια φιλοτεχνημένη αφήγηση χαρίζοντάς τους ζωή για πάντα.

Στους τριάντα πέντε πίνακες του Βερμέερ ο χρόνος σταματάει. Ισως το κοινό αποζητάει να δει την έκθεση γι’ αυτόν τον λόγο. Ενας καλλιτέχνης που αποκαθιστά την ισορροπία, σαν αντίβαρο στην εποχή της κινητικής υπερδιέγερσης όπου τα σημαντικά χάνονται όταν είναι χαμηλόφωνα. Στις ζωγραφισμένες στιγμές ηρεμίας του τίποτα δεν συμβαίνει και όλα είναι πιθανά. Ενας φόρος τιμής στο νόημα και στην ποίηση της ζωής, της καθημερινής ζωής και των ανθρώπων που διηγούνται μια σύντομη και εκκωφαντικά αθόρυβη ιστορία όπως το κορίτσι που πέθανε από φόβο, όπως το κορίτσι με το πράσινο πουλόβερ.

(*)Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο.

Ακολουθήστε το notospress.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις