Οι περιορισμοί της ερωτικής συναίνεσης

Γράφει η Ελεάννα Βλαστού* / kathimerini.gr

Προσπάθησα να μπω στη θέση της 28χρονης ασκούμενης χειρουργού. Είναι παρούσα στην αφαίρεση σκωληκοειδίτιδας ενός εντεκάχρονου αγοριού, η εγχείρηση τελειώνει, νιώθει κουρασμένη. Βγαίνει από το χειρουργείο φορώντας ακόμη τη βαμβακερή ρόμπα και τα λάτεξ γάντια, έχει καλυμμένα τα μαλλιά της. Ο προϊστάμενός της έρχεται από πίσω, εξίσου ελαφρά ντυμένος, και της ψιθυρίζει: «Νιώθεις τη στύση μου;». Βρίσκονται σε ένα επαγγελματικό, κλινικό, αποστειρωμένο περιβάλλον και η αλλόκοτη δήλωση την κάνει να διερωτάται μήπως δεν άκουσε καλά ή παρερμήνευσε όσα άκουσε.

Ενα περιστατικό που δηλώθηκε σήμερα και το διάβασα στην εφημερίδα, αλλά διαδραματίστηκε πριν από αρκετά χρόνια. Διεξάχθηκε για πρώτη φορά η μεγαλύτερη, ανώνυμη έρευνα στον χώρο των δημόσιων νοσοκομείων στην Αγγλία, συγκεκριμένα μέσα και έξω από τα χειρουργεία, που αφορά τη συμπεριφορά των χειρουργών απέναντι στους συναδέλφους τους. Παραθέτω σβέλτα τα πορίσματα: τα δύο τρίτα (63%) των γυναικών γιατρών δήλωσαν ότι έχουν υπάρξει στόχος σεξουαλικής παρενόχλησης, 40% ότι έχουν δεχθεί ανεπιθύμητα σχόλια για το σώμα τους, το ένα τρίτο (30%) έχει δεχθεί επίθεση από συνάδελφο ή προϊστάμενο τα τελευταία πέντε χρόνια, καταγράφηκαν 11 περιστατικά βιασμών. Μάρτυρες στα παραπάνω ή σε άλλο ανάρμοστο περιστατικό στον επαγγελματικό τους χώρο έχουν υπάρξει το 90% των γυναικών και το 81% των ανδρών. Δεν μίλησε ποτέ κανείς. Η έρευνα έδειξε ότι και οι άνδρες έχουν παρενοχληθεί (24%) από γυναίκες συναδέλφους τους, αλλά όλοι καταλήγουν στο ότι τα δύο φύλα κάνουν το ίδιο επάγγελμα βιώνοντας «μια διαφορετική πραγματικότητα».

Επιστρέφω στην ασκούμενη. Θα ήθελα να τη ρωτήσω τι θα γινόταν εάν το περιστατικό λάμβανε χώρα λίγο πριν από την εγχείρηση. Θα ρίσκαρε ή ενδεχομένως θα συμβιβαζόταν για την υγεία του ασθενούς; Στην έρευνα όμως απάντησε στο γιατί δεν το είπε νωρίτερα. Γιατί τα χειρουργεία είναι κατεξοχήν ανδροκρατούμενο περιβάλλον, ακόμη και τα εργαλεία είναι σχεδιασμένα για ανδρικά χέρια. Είναι επίσης ένα ιεραρχικά δομημένο επάγγελμα (όπως τα περισσότερα). Εάν η καριέρα σου, είπε, εξαρτάται από ώρες εμπειρίας και άσκησης και τις συστατικές επιστολές του ανθρώπου που σε παρενοχλεί, δύσκολα υπερασπίζεσαι τον εαυτό σου. Η νεαρή γιατρός έφυγε από το νοσοκομείο και βρήκε δουλειά σε άλλο νοσοκομείο, όπου διαπίστωσε ότι συνέβαινε και εκεί, εβδομαδιαίως ή μηνιαίως, κάτι αντίστοιχο. Τελικά αποφάσισε να απευθυνθεί στη διεύθυνση του νοσοκομείου, που την ενθάρρυνε να μιλήσει και κατέγραψε τις λεπτομέρειες, αλλά την αποθάρρυνε στο να προβεί σε επίσημες καταγγελίες, κάνοντας μια δική τους επιφανειακή έρευνα βολιδοσκοπώντας με ερωτήσεις «υπήρχαν μάρτυρες;», «τον απώθησες;», «είπες όχι;».

Θέλω να σταθώ στο «είπες όχι;». «Οχι σημαίνει όχι», ένα σημαντικό σλόγκαν που το ακούμε συχνά τελευταία. Εκτός από σλόγκαν είναι κυρίως μια κρίσιμη δήλωση, βαρύγδουπη, κατηγορηματική, σαφής για την αντιμετώπιση ενός πραγματικού, πολύ ρεαλιστικού προβλήματος, της μη συναινετικής συνουσίας. Αλλά η δήλωση έρχεται με τους περιορισμούς της. Αν κάποιος ρωτάει ένα κορίτσι ή μια γυναίκα (αντιστρέψτε και τα φύλα αν θέλετε) –ιδιαίτερα σε περιπτώσεις με άνιση θέση εξουσίας– αν θέλει να κάνει σεξ μαζί του, θα είναι ανοιχτός στην πιθανότητα η απάντηση να είναι αρνητική; Ή θα θυμώσει, θα την κοροϊδέψει, θα την αγνοήσει, θα την τιμωρήσει, θα την ταπεινώσει;

Οι γυναίκες συχνά συναινούν σε ανεπιθύμητο σεξ. Κάθε ώρα, κάθε λεπτό, σε κάποιο σημείο του πλανήτη, συναινούν σε σεξ γιατί απέχουν πολύ από την πολυτέλεια της ειλικρίνειας. Συμβιβάζονται. Υπό πίεση ή από ανάγκη. Είναι θέμα επιβίωσης. Για να ταΐσουν τους εαυτούς τους ή να θρέψουν την οικογένειά τους, για να έχουν ένα ασφαλέστερο μέρος να κοιμηθούν, γιατί φοβούνται, γιατί δεν έχουν πραγματικά καμία επιλογή. Γιατί είναι στις διαθέσεις, στο χέρι ή στο έλεος κάποιου. Γιατί κάποιος τις απειλεί, τις εκφοβίζει, μπορεί να τις κάνει να υποφέρουν. Μπορεί να τις απολύσει, να τις επαναπατρίσει, να τις καταγγείλει. Οι γυναίκες, ναι, συμφωνούν σε συνευρέσεις που θα προτιμούσαν να μην έχουν –και θέλουν να τις ξεχνούν– γιατί φοβούνται τις συνέπειες.

Οι γυναίκες συμφωνούν σε συνευρέσεις που θα προτιμούσαν να μην έχουν –και θέλουν να τις ξεχνούν– γιατί φοβούνται τις συνέπειες. Συμβιβάζονται. Υπό πίεση ή από ανάγκη.

Αυτό δείχνει ξεκάθαρα τα όρια και τους περιορισμούς τόσο της έννοιας της συναίνεσης όσο και τον παραλογισμό και την οδύνη κάποιες φορές της απάντησης γύρω από την ερώτηση περί συγκατάθεσης. Διότι η απάντηση ανακουφίζει από το ηθικό βάρος εκείνον που ρωτάει κατοχυρώνοντας τεχνοκρατικά, κυρίως νομικά, τη θέση του, αλλά παραμένει ένας επισφαλής τόπος, ένα βασίλειο με πόνο και τραύμα για άλλους.

Και μόνο το γεγονός ότι χρειάζεται κάποιος να οριοθετήσει σημαίνει ότι όλη η συνδιαλλαγή είναι μάλλον εκτός πλαισίου. Δεν μπορείς να αντιλαμβάνεσαι διαφορετικά την πραγματικότητα. Η επιθυμία όπως και η επαφή είναι διάδραση, όπως καθετί κοινωνικό, είναι επικοινωνία, ξεδίπλωμα, σαν συζήτηση που δεν ξέρεις πού θα καταλήξει, μπορεί να είναι υποσχόμενη ή και απογοητευτική. Οσο για το «όχι σημαίνει όχι», μπορεί να είναι σαφές αλλά παραμένει σλόγκαν, γιατί δεν είναι αρκετό για να σε μάθει την πλοήγηση σε θολά ή αβέβαια νερά. Επίσης, κατεβάζει τον πήχυ, υποβιβάζει τις γυναίκες σε αμυντικές θέσεις, εκείνων που αρνούνται. Θα ήθελα κάτι πιο φιλόδοξο. Μέχρι όμως να βρεθεί κάτι άλλο, πιο μεγαλόπνοο, η συζήτηση θα έπρεπε, αν όχι να εστιάζει, τουλάχιστον να συμπεριλαμβάνει και τα «ναι» της κατάφασης.

Για να κλείσω με αισιοδοξία, η συνεύρεση δεν είναι μόνο «όχι», οφείλει και τα «ναι» της επιδοκιμασίας, περιστρέφεται και γύρω από τον ενθουσιασμό της αποδοχής. Λεκτικοποιείται με ένα απλό, σφοδρό, ορμητικό: «Ναι!» που απέχει από οποιονδήποτε εκβιασμό και δεν παρερμηνεύεται ποτέ από κανέναν, σημαίνει μονάχα συγκατάνευση.

(*)Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο