Πώς η πατάτα άλλαξε τον κόσμο
Η γεωγραφία της πατάτας
ΚΟΣΜΟΣ. Στις μέρες μας η πατάτα έχει θέση σε κάθε μενού σε ολόκληρη τη Γη. Πριν περίπου πέντε αιώνες καλλιεργούνταν μόνο σε μια λωρίδα γης και συγκεκριμένα στη Νότια Αμερική.
Η σημασία της πατάτας στην διατροφή μας
Σήμερα σύμφωνα με τον Ο.Η.Ε. αποτελεί την τέταρτη σημαντικότερη καλλιέργεια στον πλανήτη όπου την καθιστά ένα εργαλείο για τη μείωση του παγκόσμιου λιμού.
Τα δέκα στρέμματα σιταριού μπορούν να αποφέρουν την απαιτούμενη πρωτεΐνη σε επτά άτομα για περίπου έναν χρόνο. Ένα κτήμα με πατάτες μπορεί να θρέψει μέχρι και 17 άτομα. Για την ιστορία και την πρωτιά μόνο οι σπόροι της σόγιας παράγουν περισσότερη πρωτεΐνη ανά στρέμμα.
Οι πατάτες χρειάζονται επίσης και λιγότερο νερό σε σύγκριση με άλλες καλλιέργειες. Ευδοκιμούν σε αρκετά μεγάλη ποικιλία κλιματικών συνθηκών. Το 2008, ανακηρύχθηκε από τον Ο.Η.Ε. ως Διεθνές έτος πατάτας.
Η προέλευση της πατάτας
Πριν από τον 16ο αιώνα, η πατάτα ήταν σχεδόν άγνωστη σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της ανθρωπότητας. Η προέλευση της πατάτας είναι η λεγόμενη Αμερικανική Κορδιλιέρα.
Όσοι ζούσαν όμως κατά μήκος μιας γραμμής των οροσειρών που ξεκινούσαν από τις περίφημες Άνδεις και περνούσαν τη Βολιβία και τη Χιλή έως και τα Βραχώδη Όρη είχαν την ευλογία να έχουν ως τρόφιμο τη πατάτα.
Οι πρώτοι άγριοι κόνδυλοι ανακαλύφθηκαν στον οικισμό Ancon στο Βόρειο Περού, περίπου πριν 4,5 χιλιάδες χρόνια. Στις όχθες της λίμνης Τιτικάκα, ένα αρχαίο χωράφι πατάτας βρέθηκε κατά τη διάρκεια ανασκαφών.
Κατά τη δεκαετία του 1960, στο Περού ευδοκιμούσαν 1.400 ποικιλίες πατάτας ενώ στις μέρες μας ο αριθμός κυμαίνεται από 2.700 έως 3.800.
Θρύλοι και παραδόσεις
Η ταπεινότητα της πατάτας πριν την εκτόξευση της σε αγαπημένο φαγητό συνοψίζεται σε έναν τοπικό θρύλο, με έναν φανταστικό ζητιάνο που ονομάζονταν «Μαζωχτής της ψητής πατάτας». Η συνέχεια και η πραγματικότητα ήταν πολύ διαφορετική.
Στο Περού, η πατάτα ήταν για πολλούς αιώνες ένα από τα βασικά είδη διατροφής. Για την Αυτοκρατορία των Ίνκας, η καλλιέργεια αραβοσίτου είχε ιδιαίτερη σημασία ενώ η πατάτα δεν απολάμβανε ιδιαίτερες τιμές. Η καλλιέργεια της γίνονταν κυρίως στα χωριά και η κατανάλωση της περιορίζονταν σε τοπικό επίπεδο.
Σε τοπικό επίπεδο λοιπόν και στο ξεκίνημα της περιόδου του φυτεύματος σε ένα ορεινό χωριό της Λάμπα στο Περού, επικρατούσε πανηγυρική ατμόσφαιρα. Οι εκδηλώσεις μάλιστα έφταναν στην κορύφωση τους με τη θυσία ενός λάμα. Το αίμα του θα ήταν αυτό που θα ράντιζε τις πατάτες.
Για τους κατοίκους στα χωριά των Άνδεων θα παραμείνει η πατάτα ως η βασική τους τροφή για αιώνες.
Ποιος έφερε την πατάτα στην Ευρώπη
Όταν το 1530 η Ισπανία εισβάλλει στη Νότια Αμερική, το αποτέλεσμα είναι να φέρουν κα τις πατάτες στο τραπέζι των Ευρωπαίων. Βέβαια για το ποιος έφερε την πατάτα στην Ευρώπη υπάρχουν πολλές θεωρίες.
Αρχικά έχουμε τον Φρανθίσκο Πιθάρο και τους στρατιώτες τους. Πολλοί πιστεύουν ότι ήταν εκείνοι που διέδωσαν την πατάτα σε ολόκληρο τον κόσμο. Βοήθησαν σε αυτό και τα εκτεταμένα εμπορικά δίκτυα που από τον 16ο αιώνα είχαν αναπτυχθεί.
Επόμενος είναι ο Άγγλος γαιοκτήμονας, Γουόλτερ Ράλεϊ, όπου χρηματοδοτούσε αποστολές στον Νέο Κόσμο. Ο θρύλος αφηγείται ότι φύτεψε πρώτος την πατάτα στο κτήμα του, στο Κορν της Ιρλανδίας.
Στη διεκδίκηση μπαίνει και ο πειρατής Φράνσις Ντρέικ, όπου το 1586 στην επιστροφή του στην Αγγλία, πληροφορήθηκε την ύπαρξη της πατάτας στην Κολομβία και την εισάγαγε στην Ευρώπη.
Τέλος, μια ακόμα θεωρία αναφέρει ότι το 1588, ο σπόρος της πατάτας ξεβράστηκε στις ακτές της Ιρλανδίας, παρέα με τα συντρίμμια μια Ισπανικής Αρμάδας.
Επειδή όμως τα γραπτά μένουν, η πρώτη γραπτή μαρτυρία έρχεται το 1567. Η απόδειξη ενός εμπόρου εξαγωγών από τα Κανάρια Νησιά προς έναν έμπορο της Αμβέρσας είναι η πρώτη επίσημη καταγραφή της πατάτας.
Η οικονομία και η πατάτα
Η παραγωγικότητα της πατάτας άργησε να γίνει αντιληπτή από τους φοροεισπράκτορες. Για πολλά χρόνια οι καλλιεργητές πατάτας είχαν μικρή επιβάρυνση κάτι που βοήθησε με τη σειρά του στη διάδοση της ανά τον κόσμο.
Απαιτητική ήταν προσαρμογή της πατάτας στις γεωργικές συνθήκες που επικρατούσαν σε διάφορα μέρη του πλανήτη.
Εκτός των στρατιωτικών και εμπορικών δυνάμεων, υπήρξαν τοπικοί παράγοντες που βοήθησαν στο να γίνει η πατάτα μέρος της καθημερινής διατροφής.
Τρανό παράδειγμα η Νέα Ζηλανδία, όπου οι Μαορί υιοθέτησαν άμεσα τη καλλιέργεια της, τη δεκαετία του 1770, όταν την έφεραν οι Ευρωπαίοι. Στην αρχή την έβαλαν συμπληρωματικά στο τραπέζι τους με τις γλυκοπατάτες που ήταν το βασικό τους τρόφιμο.
Όμως οι γλυκοπατάτες αποτελούσαν μέρος ενός δικτύου ιεροτελεστιών και είχαν κάποιους περιορισμούς ως προς την καλλιέργεια τους. Η πατάτα από την άλλη δεν είχε κανέναν περιορισμό. Ακόμα χρησιμοποιούσαν οι Μαορί την πατάτα ως ανταλλάγματα για όπλα.
Φίλοι και εχθροί της πατάτας
Σε αντίθεση με τους Μαορί και την γρήγορη αποδοχή της πατάτας, στην Ιρλανδία τον 17ο αιώνα τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Οι αποικιοκράτες θεωρήσαν ότι παραγωγή της πατάτας και η επιτυχία της, είχε ως αποτέλεσμα να τεμπελιάζουν οι κάτοικοι και να μη δουλεύουν σκληρά.
Τον επόμενο αιώνα και κυρίως τη Βικτωριανή εποχή, άρχισε η αμφισβήτηση της πατάτας και το πόσο μπορεί να συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη.
Λόγω των αυξημένων υποχρεώσεων των εργατών στα εργοστάσια, χρειάζονταν μεγάλη ποσότητα πρωτεΐνης, για να παραμείνουν αποδοτικοί. Οι τότε διατροφολόγοι δεν είχαν σε εκτίμηση τις ιδιότητες της πατάτας, αφού θεωρούσαν ότι προκαλεί νωθρότητα.
Έρευνες της εποχής αναφέρουν ότι εάν υπήρχε κατανάλωση πατάτας 14 συνεχόμενες ημέρες, μπορούσε η διατροφική αυτή συνήθεια να καταστήσει κάποιον ανίκανο να εργαστεί.
Κάπως έτσι φτάσαμε το 1845 έως το 1849 στην λιμοκτονία για τους κατοίκους της Ιρλανδίας λόγω έλλειψης της πατάτας. Ακόμα και έτσι οι Βρετανοί αποικιοκράτες θεώρησαν την λιμοκτονία ως μια ευκαιρία να απαλλαχθούν στην Ιρλανδία οι κάτοικοι της, από τον αρχαϊκό τρόπο ζωής.
Το Ευρωπαϊκό ταξίδι της πατάτας
Στο Βέλγιο τον 17ο αιώνα, θα κάνουν την εμφάνιση τους οι τηγανιτές πατάτες. Θα αντικαταστήσουν τα ψάρια όταν τα ποτάμια ήταν παγωμένα και δεν μπορούσαν να ψαρέψουν.
Στη Γαλλία στο τέλος του 18ου αιώνα, η πατάτα θα γίνει αρκετά δημοφιλής. Ο Αντουάν-Ογκιστέν Παρμαντιέ, αυλικός του Βασιλιά Λουδοβίκου του 15ου, θα την φέρει στο παλάτι ως είδος διατροφής. Οι Γάλλοι θα την ονομάσουν pomme de terre δηλαδή «το μήλο της γης». Μάλιστα ο Λουδοβίκος ο 16ος φορούσε άνθος πατάτας στο πέτο του, για να βοηθήσει στη διάδοση της.
Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι πατάτες θα έρθουν από την Ολλανδία στη Ρωσία. Θα δοθεί εντολή να σταλούν στις επαρχίες. Οι αγρότες όμως ήταν επιφυλακτικοί και αρνήθηκαν να την καλλιεργήσουν στα χωράφια.
Οι Ρώσοι θα την αποκαλέσουν «το μήλο του διαβόλου». Γρήγορα όμως θα αλλάξουν γνώμη. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Νικολάου Α’ το 1839, υπήρχε λιμός στη χώρα.
Θα δώσει εντολή να καλλιεργούν πατάτες σε όλες τις επαρχίες. Στην επαρχία της Μόσχας, έπρεπε να εργαστούν δωρεάν και στο Κρασνογιάρσκ, όλοι όσοι αρνήθηκαν, η τιμωρία τους ήταν η σκληρή εργασία.
Σε ολόκληρη τη χώρα ξέσπασαν οι “ταραχές της πατάτας”. Παρά την σκληρή πολιτική που ακολούθησε ο Τσάρος, η πατάτα έγινε το «δεύτερο ψωμί». Εκτός από θρεπτική τροφή κατάλαβαν στη Ρωσία ότι χρησιμεύει και στην παρασκευή της βότκας.
Στη Λευκορωσία η πατάτα μέχρι τον 20ο αιώνα δεν έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διατροφή. Η επανάσταση της πατάτας στη Λευκορωσία συνέβη κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Έπειτα άρχισαν να τρώγονται οι πατάτες λόγω ανεπάρκειας σιτηρών. Σήμερα μάλιστα η χώρα κατατάσσεται 9η στον κόσμο στην καλλιέργεια πατάτας..
Η πατάτα στις Η.Π.Α.
Ο πρόεδρος Thomas Jefferson θα σερβίρει τηγανιτές πατάτες σε επίσημο δείπνο και θα βοηθήσει να γίνουν δημοφιλείς στην χώρα του.
Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στις Η.Π.Α., πίστευαν ότι η αύξηση στην κατανάλωση της πατάτας θα αντιστάθμιζε τις εξαγωγές περίπου 500 εκατομμυρίων τόνων σιταριού προς τους Συμμάχους στην Ευρώπη. Το σύνθημα να τρώνε πατάτες για να εξοικονομήσουν αλεύρι κυριαρχούσε παντού στην χώρα εκείνη τη περίοδο.
Μετά το 1945, η πατάτα ήταν μη συναφής με την παγκόσμια διατροφική ασφάλεια. Έτσι απουσίαζε σε μεγάλο βαθμό από τα περίφημα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης.
Η πατάτα στην Ελλάδα
Στην χώρα μας, πασίγνωστο είναι το τέχνασμα του Ιωάννη Καποδίστρια για την αποδοχή της πατάτας από τον πληθυσμό. Η περιφρόνηση από όλους όταν τις έδινε δωρεάν έδωσε τη σκυτάλη στην περιέργεια.
Έβαλε περίφραξη και φρουρούς γύρω από τις πατάτες για να νομίζουν οι κάτοικοι του Ναυπλίου ότι ήταν κάτι πολύτιμο. Σε μια εβδομάδα οι πατάτες έγιναν ανάρπαστες.
Για την Ελλάδα υπάρχουν μαρτυρίες ότι η πατάτα θα φτάσει το 1800 στα Επτάνησα, ενώ το 1817 εκδίδεται στην Κέρκυρα φυλλάδιο με τίτλο «Καλλιέργεια των γεωμήλων».
Το νησί της Νάξου ήταν αυτό που κατάφερε να ξεχωρίσει στην καλλιέργεια της πατάτας. Από το 1830 έγινε ένα από τα βασικά είδη διατροφής και συνέβαλλε στην οικονομική ανάπτυξη. Μάλιστα το μυστικό ήταν ότι παρατήρησαν στα χωράφια που ζούσαν τα βόδια, οι πατάτες ήταν πιο γευστικές και μεγαλύτερες.
Έτσι αυξήσαν τα βόδια και την κοπριά που λειτουργούσε ως φυσικό λίπασμα. Φυσικά και οι γεωλογικές συνθήκες και το κλίμα του νησιού έπαιξαν σημαντικό ρόλο.
Η πατάτα σε πίνακες ζωγραφικής
Στον κόσμο της τέχνης, ο πίνακας του Vincent Van Gogh «Οι πατατοφάγοι» απεικονίζει μια οικογένεια που τρώει πατάτες.
Ο Jean-Francois Millet με τον πίνακα του «Η συγκομιδή της πατάτας» απεικονίζει αγρότες που εργάζονται στις πεδιάδες μεταξύ Barbizon και Chailly.
Bonus Fact
Η Βασιλική Ισπανική Ακαδημία ισχυρίζεται, ότι η ισπανική λέξη είναι ένα υβρίδιο του Taíno batata («γλυκοπατάτα») και του Quechua papa («πατάτα»). Το όνομα αρχικά αναφερόταν στη γλυκοπατάτα αν και τα δύο φυτά δεν συνδέονται στενά.
Ο Άγγλος βοτανολόγος του 16ου αιώνα, John Gerard, αναφέρθηκε στις γλυκοπατάτες ως κοινές πατάτες και χρησιμοποίησε τους όρους bastard και Virginia, για το είδος που τώρα ονομάζουμε πατάτα.
Τις τρεις πρώτες θέσεις στην καλλιέργεια πατάτας καταλαμβάνουν η Κίνα (88,99 εκατομμύρια τόνους ετησίως), η Ινδία (45,34 εκατομμύρια τόνους ετησίως) και η Ρωσία (30,20 εκατομμύρια τόνους ετησίως). Στην Ευρώπη επίσης ακολουθούν, η Γερμανία και η Πολωνία όπου έχουν τη μεγαλύτερη παραγωγή πατάτας.
Πηγή: geografikoi.gr
Ακολουθήστε το notospress.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
