Η μονιμότητα στο Δημόσιο

Η μονιμότητα στο Δημόσιο: Από θεμέλιο του κράτους δικαίου, στο στόχαστρο μιας νεοφιλελεύθερης αποδόμησης

Γράφει ο Ηλίας Παναγιωτακάκος

Η «μπάλα στην εξέδρα» μπροστά σε αδιέξοδα: από τα Τέμπη στην ακρίβεια και την κατεδάφιση της διοίκησης… Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ελάχιστα χρόνια μετά το «success story» των διαθεσιμοτήτων και απολύσεων δημοσίων υπαλλήλων επί υπουργίας του στη Διοικητική Μεταρρύθμιση, φέρνει ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα της κατάργησης της μονιμότητας.

Εισαγωγικό πλαίσιο

Η πρόταση του Πρωθυπουργού για κατάργηση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων – μέσω συνταγματικής αναθεώρησης– έρχεται σαν από μηχανής θεός. Όχι για να λύσει προβλήματα, αλλά για να τα μεταθέσει. Την ίδια στιγμή που η κυβέρνηση ασφυκτιά κάτω από το βάρος του εγκλήματος των Τεμπών, της ανεξέλεγκτης ακρίβειας και των κοινωνικών ανισοτήτων, ξανανοίγει ένα θεσμικά βαριά φορτισμένο ζήτημα. Όχι γιατί προέκυψε κάποιο λειτουργικό κενό, αλλά γιατί το απαιτεί η συγκυρία και η δημοσκοπική στρατηγική.

Η Ιστορική και Θεσμική Βαρύτητα της Μονιμότητας

Η μονιμότητα κατοχυρώθηκε συνταγματικά για πρώτη φορά το 1911 από την κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Στόχος της: η προστασία του δημοσίου συμφέροντος από κομματικές παρεμβάσεις και πελατειακές σχέσεις. Από την εποχή της Πλατείας Κλαυθμώνος –όπου οι απολυμένοι ζητούσαν δουλειά κάθε φορά που άλλαζε η κυβέρνηση– μέχρι τη σημερινή ανάγκη για μια διοίκηση ανεξάρτητη, η μονιμότητα υπήρξε θεμέλιο.

• Τεκμήριο: Σύμφωνα με το άρθρο 103 του Συντάγματος, «οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι μόνιμοι εφόσον η θέση τους είναι οργανική». Δεν πρόκειται για "προνόμιο", αλλά για ασπίδα της κοινωνίας από την αυθαιρεσία».

Ο Λοιδορούμενος Δημόσιος Τομέας και οι Εκχωρήσεις στους Ιδιώτες

Ενώ ο δημόσιος τομέας γίνεται στόχος απαξίωσης, ταυτόχρονα ο πυρήνας του κράτους εκχωρείται:

• Τα λιμάνια και τα τρένα στον ιδιωτικό τομέα,
• Η ενέργεια, το νερό και οι συγκοινωνίες υπό ιδιωτική «εποπτεία»,
• Η Παιδεία και η Υγεία σε καθεστώς διαρκούς υπονόμευσης.

Τα στοιχεία δείχνουν την αλήθεια

• Eurostat 2024: Οι Έλληνες δημόσιοι υπάλληλοι είναι οι χειρότερα αμειβόμενοι στην Ε.Ε.
• Μελέτη ΟΟΣΑ (2023): Ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα έχει από τους χαμηλότερους δείκτες διαφθοράς όταν οι υπάλληλοι έχουν σταθερή εργασιακή σχέση.
• Υπουργείο Εσωτερικών: Από το 2010 ως το 2020, οι αποχωρήσεις από το Δημόσιο ξεπέρασαν τις προσλήψεις κατά 120.000.

Η Πολιτική Υποκρισία και η Ψηφοθηρία

Δεν μπορεί να αγνοείται το γεγονός ότι τα ίδια τα κόμματα χρησιμοποίησαν για δεκαετίες τους διορισμούς ως εργαλείο ψηφοθηρίας. Δημιούργησαν ένα πελατειακό κράτος και σήμερα εμφανίζονται ως τιμητές του προβλήματος. Όμως, δεν μπορεί να λοιδορείται ολόκληρος ο δημόσιος τομέας επειδή η πολιτική τάξη απέτυχε να τον διαχειριστεί με αξιοκρατία.

• Αντίθετα, αξίζει να υπογραμμιστεί ότι ο δημόσιος τομέας αποτελεί κρίσιμο πυλώνα προώθησης και ανάπτυξης του ιδιωτικού τομέα, ιδίως στον τομέα των επενδύσεων, των υποδομών, της έρευνας, της υγείας και της εκπαίδευσης. Καμία ιδιωτική πρωτοβουλία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει σε περιβάλλον διοικητικής αστάθειας ή κρατικής αδυναμίας.

Το Επιχείρημα της Αδράνειας

Οι επικριτές της μονιμότητας επικαλούνται αργές διαδικασίες, έλλειψη λογοδοσίας και χαμηλή αποδοτικότητα. Όμως το πρόβλημα δεν είναι η μονιμότητα αυτή καθαυτή, αλλά η έλλειψη αξιολόγησης, επιμόρφωσης και θεσμικής πειθαρχίας. Αντί να καταργηθεί η μονιμότητα, πρέπει να ανανεωθεί με όρους ευθύνης και απόδοσης.

Ο Δημόσιος Υπάλληλος ως Εγγυητής

Σε μια εποχή απορρύθμισης, ο δημόσιος υπάλληλος δεν είναι εμπόδιο –είναι εγγυητής. Η μονιμότητα δεν είναι κάλυμμα αδράνειας, αλλά ασπίδα ενάντια στην αυθαιρεσία και εργαλείο διατήρησης της συνέχειας του κράτους, όταν όλα γύρω αλλάζουν. Χάρη σε αυτήν, η δημόσια διοίκηση στέκεται όρθια σε περιόδους πολιτικής ρευστότητας και κοινωνικής κρίσης.

• Αξίζει να αναφερθεί πως την ίδια στιγμή που η κυβέρνηση διακηρύσσει μεταρρυθμίσεις για διαφάνεια και αξιολόγηση στο Δημόσιο, έχει αυξήσει κατά 32% τους μετακλητούς και τους συμβούλους μέσα σε 18 μήνες, με επιβάρυνση δεκάδων εκατομμυρίων στον κρατικό προϋπολογισμό – χωρίς κανένα σύστημα αξιολόγησης.

Αξιολόγηση: Από ποιον και για ποιον;

Το αφήγημα συνοδεύεται από μια συνεχώς επαναλαμβανόμενη φράση: «Χρειαζόμαστε αξιολόγηση». Όλοι συμφωνούμε. Αλλά αξιολόγηση από ποιους και με ποια κριτήρια; Όταν η αξιολόγηση γίνεται χωρίς αντικειμενικά εργαλεία, χωρίς ανεξαρτησία, χωρίς εκπαιδευμένα στελέχη, τότε μετατρέπεται σε εργαλείο πολιτικών διώξεων ή διοικητικών εκκαθαρίσεων. Αντί για βελτίωση, παράγει φόβο, σιωπή και παρακμή.

• Το πραγματικό ζητούμενο δεν είναι η κατάργηση της μονιμότητας αλλά η ενίσχυση του δημόσιου τομέα με προσωπικό, πόρους, εκπαίδευση και διαφάνεια. Η αποδυνάμωσή του δεν εξυπηρετεί την κοινωνία – εξυπηρετεί συμφέροντα.

Το στοίχημα της ανασυγκρότησης – Προτάσεις

Η χώρα δεν χρειάζεται λιγότερο, αλλά καλύτερο Δημόσιο: εκπαιδευμένο, θωρακισμένο από κομματικές παρεμβάσεις και ικανό να εγγυηθεί τη συνέχεια του κράτους. Η συζήτηση πρέπει να περάσει από τη στείρα απαξίωση στη θεσμική ανασυγκρότηση.

• Διατήρηση και συνταγματική θωράκιση της μονιμότητας ως εγγύηση ανεξαρτησίας και αμεροληψίας του Δημοσίου.
• Εκσυγχρονισμός της Δημόσιας Διοίκησης με νέα τεχνολογία, διαρκή επιμόρφωση και ψηφιακή διαφάνεια.
• Αντικειμενική και συμμετοχική αξιολόγηση των υπαλλήλων με θεσμική εποπτεία και κοινωνική λογοδοσία.
• Ανάσχεση της ιδιωτικοποίησης των βασικών δημόσιων αγαθών και έλεγχος στις παραχωρήσεις κοινής ωφέλειας.
• Ενίσχυση του ΑΣΕΠ και πλήρης αποσύνδεση της διοίκησης από την εκτελεστική εξουσία.
• Επανεξέταση της πολιτικής για τους μισθούς στο Δημόσιο, με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Η Συνταγματική Αναθεώρηση δεν είναι καύσιμη ύλη για πολιτική αντιπερισπασμό. Είναι ζήτημα θεσμικής επιβίωσης. Και η μονιμότητα, όσο και αν λοιδορείται, παραμένει θεμέλιο της δημοκρατίας και όχι τροχοπέδη της προόδου.

Η μονιμότητα δεν είναι προνόμιο. Είναι θεσμική ευθύνη. Αντί να την υπονομεύουμε, οφείλουμε να τη μεταρρυθμίσουμε – όχι να την καταργήσουμε. Γιατί χωρίς ισχυρή δημόσια διοίκηση, ούτε το κράτος ούτε η κοινωνία μπορούν να προχωρήσουν.