Τεχνολαϊκισμός: Η Σιωπηλή Υπονόμευση της Δημοκρατίας μέσα από τον Θαυμασμό της Τεχνολογίας

Όταν ο αλγόριθμος ψηφίζει στη θέση μας!

Γράφει ο Ηλίας Παναγιωτακάκος

Πίσω από την πρόοδο και την καινοτομία, καραδοκεί ένας νέος λαϊκισμός — ένας ψηφιακός μανδύας που αποκοιμίζει τη σκέψη και αφαιρεί από τον πολίτη τη φωνή του.

Ο τεχνολαϊκισμός είναι ένας σχετικά νέος όρος που συνδυάζει δύο έννοιες: Αναφέρεται σε ένα πολιτικο-κοινωνικό φαινόμενο όπου η τεχνολογία (ειδικά η ψηφιακή) χρησιμοποιείται με λαϊκιστικό τρόπο, είτε στη ρητορική είτε στην πρακτική εφαρμογή. Δηλαδή, πρόκειται για τη χρήση της τεχνολογίας ως μέσο ενίσχυσης λαϊκιστικών αφηγημάτων, υποσχέσεων ή πολιτικών επιλογών που συχνά είναι απλοϊκές, παραπλανητικές ή υπερβολικά αισιόδοξες.

*******

Από την εποχή του Σωκράτη και του Αριστοτέλη, της Αναγέννησης και της Διαφώτισης, μέχρι τις μεγάλες κοινωνικές επαναστάσεις του 20ού αιώνα, οι μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας ήταν στιγμές ρωγμών και αμφισβήτησης. Στιγμές που οι άνθρωποι παραβίασαν τα όρια που η κοινωνία και η εξουσία είχαν ορίσει και τόλμησαν να διαλύσουν το παλιό για να οικοδομήσουν το νέο.

Αλλά τι συμβαίνει όταν οι επαναστάσεις μεταλλάσσονται; Όταν ο κόσμος δεν χρειάζεται πια εξεγέρσεις με διεκδικήσεις στους δρόμους, αλλά μια σιωπηλή επανάσταση στην καθημερινότητά μας; Όταν το σύστημα, αντί να φοβάται την επανάσταση, την αγκαλιάζει και την εκμεταλλεύεται;

***

Η Τεχνολογία: Εργαλείο ή «Ιερό Δισκοπότηρο»;

Σήμερα, η τεχνολογία φαίνεται να έχει γίνει ο νέος θεός που καθορίζει τη ζωή μας. Από τα smartphones και τα κοινωνικά δίκτυα μέχρι τις τεχνητές νοημοσύνες και τους αλγόριθμους που ρυθμίζουν τον κόσμο μας, όλα γύρω μας «βελτιώνονται» από την τεχνολογία. Αλλά αυτή η ευκολία, αυτό το «άνοιγμα» στον ψηφιακό κόσμο, δεν έρχεται χωρίς κόστος.

Στην ουσία, είμαστε μάρτυρες μιας εξέλιξης που φαίνεται να εξετάζει την ανθρώπινη συνείδηση όχι ως αντίσταση ή αμφισβήτηση, αλλά ως μέσο χειραγώγησης.

***

Η «ψηφιακή εποχή» συχνά προσποιείται ότι είναι το απάνεμο λιμάνι του μέλλοντος, ενώ στην πραγματικότητα είναι η ησυχία πριν την καταιγίδα. Ενώ οι μεγάλοι τεχνολογικοί κολοσσοί προσπαθούν να μας πείσουν πως τα πάντα γίνονται πιο «έξυπνα», πιο «ευέλικτα» και πιο «αποτελεσματικά», στην πραγματικότητα χάνουμε την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε με ανθρώπινο τρόπο.

Είναι η τεχνολογία το εργαλείο για τη δημοκρατία ή ένα πολιτικό εργαλείο για τον έλεγχο των μαζών;

***

Η Ιδεολογία της Αποδοχής: Ένα Υποκείμενο της Εξουσίας

Η μεγάλη πρόκληση του τεχνολαϊκισμού είναι η ψευδαίσθηση της ουδετερότητας. Η τεχνολογία υποτίθεται πως είναι ουδέτερη, αντικειμενική, σχεδιασμένη για το καλό του ανθρώπου. Κι όμως, ποιος αποφασίζει ποια δεδομένα είναι αξιόπιστα;

Ποιος προγραμματίζει τον αλγόριθμο που «επιλέγει» ποιο είναι το «σωστό» και το «λάθος»; Όταν αφήνουμε τα συστήματα να ελέγχουν τη γνώση, τη σκέψη και την επικοινωνία μας, αφαιρούμε από τον εαυτό μας το δικαίωμα της επανεξέτασης, της αμφισβήτησης και της κρίσης.

Αυτή η φαινομενική «ευκολία» μετατρέπει τον πολίτη σε παθητικό χρήστη. Όταν δεν συμμετέχουμε στην διαμόρφωση του ψηφιακού περιβάλλοντος, παραχωρούμε την εξουσία σε άλλους.

***

Η Ανάγκη για Ρωγμές – Μια Νέα Επανάσταση

Η επανάσταση που χρειαζόμαστε σήμερα είναι η επανάσταση της σκέψης. Δεν αρκεί να καταναλώνουμε τεχνολογία χωρίς να την αμφισβητούμε. Δεν αρκεί να υποκλινόμαστε στους αλγόριθμους ως «τέλειες» λύσεις. Χρειαζόμαστε μια νέα συνείδηση που θα ξέρει να κριτικάρει, να αμφισβητεί, να ρωτάει. Χρειαζόμαστε ανθρώπους που θα είναι εμπνευστές, όχι μόνο «χρήστες» και «καταναλωτές».

Αυτή η νέα επανάσταση πρέπει να είναι επαναστατική σκέψης και λόγου, όχι απλώς πράξεων. Δεν είναι οι δρόμοι και οι συγκρούσεις που θα φέρουν την αλλαγή, αλλά η ικανότητα των ανθρώπων να δουν πέρα από την επιφάνεια και να αναζητήσουν την ανθρωπιά και την ελευθερία μέσα από τον θρόισμα των ρωγμών που ανοίγονται στις υποδομές του κόσμου μας.

***

Για μια Νέα Εποχή της Ανθρώπινης Δημοκρατίας

Στην εποχή των «έξυπνων» τεχνολογιών και των «αυτοματοποιημένων» αποφάσεων, δεν πρέπει να επιτρέψουμε στην τεχνολογία να αντικαταστήσει τη δημοκρατία του διαλόγου, την ανθρωπιά της αμφισβήτησης, και την επανάσταση της συνείδησης. Οι επαναστάσεις του παρελθόντος σμίλεψαν τις βάσεις του πολιτισμού, όχι επειδή οι άνθρωποι απλώς «ακολούθησαν», αλλά επειδή άκουσαν τη φωνή της αμφισβήτησης και επικράτησαν με τη δύναμη της ελευθερίας.

***

Και αν σήμερα η τεχνολογία διαβρώνει τα θεμέλια της κοινωνίας μας, τότε είναι καιρός για νέες ρωγμές, για μια νέα επαναστατική σκέψη, που θα αποκαλύψει ξανά το ανθρώπινο δυναμικό και την πολιτική μας ελευθερία. Δεν είμαστε χρήστες των κολοσσών — είμαστε πολίτες του κόσμου.

Η δημοκρατία χρειάζεται τον πολίτη ξύπνιο, όχι μόνο συνδεδεμένο. Αλλιώς, σύντομα θα έχουμε τέλειες διαδικασίες χωρίς ερωτήματα. Και τότε, δεν θα φταίει η τεχνολογία,θα φταίμε εμείς που τη λατρέψαμε σαν θεό.

Στο χέρι μας είναι να δημιουργήσουμε μια νέα εποχή επανάστασης: μια επανάσταση της σκέψης, της συνείδησης, της κριτικής. Μια επανάσταση για τη δημοκρατία στην τεχνολογία. Εδώ και τώρα. Ξεκινάμε μαζί.