Πατριώτες και προδότες: Η αυταπάτη που τρέφει την εξουσία και σκοτώνει το μυαλό

Γράφει ο Ηλίας Παναγιωτακάκος

Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα μοιάζουμε παγιδευμένοι σε ένα παιχνίδι που δεν τελειώνει ποτέ: ποιος είναι πατριώτης και ποιος προδότης. Δεν είναι φρέσκο, δεν είναι έξυπνο, δεν είναι καν χρήσιμο. Είναι όμως ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία εξουσίας. Και γι’ αυτό παραμένει.

Η πολιτική σκηνή, η δημόσια συζήτηση, ακόμη και τα κοινωνικά δίκτυα λειτουργούν σαν να ζούμε σε μια μόνιμη κατάσταση εμφυλίου. Όχι με όπλα – με ταμπέλες. Με βαρύγδουπες ανακοινώσεις, «αποκαλύψεις», «εθνικούς κινδύνους» και κατευθυνόμενη οργή.

Ο διχασμός δεν είναι λάθος. Είναι στρατηγική.

Ας είμαστε ειλικρινείς: η Διχόνοια δεν έρχεται από μόνη της. Τη φέρνουν αυτοί που έχουν συμφέρον να μην κοιτάμε ποτέ την ουσία. Όταν ένα σύστημα δεν μπορεί να προσφέρει σταθερότητα, προοπτική, αξιοκρατία, διαφάνεια, τότε προσφέρει… εχθρούς. Και τους παράγει με ταχύτητα.

Ο διχασμός κρατά τον πολίτη χωρίς προσανατολισμό και στόχους.

Τον κρατά θυμωμένο.

Τον κρατά πρόθυμο να στηρίζει «στρατόπεδα» αντί για λύσεις.

Γιατί είμαστε τόσο εύκολα χειραγωγήσιμοι; Επειδή είμαστε κουρασμένοι. Επειδή φοβόμαστε. Επειδή δυσκολευόμαστε να διαχειριστούμε ένα περιβάλλον που αλλάζει πιο γρήγορα από τη δημόσια διοίκηση, τα σχολεία μας, τα κόμματά μας και τα αντανακλαστικά μας. Και τότε το εύκολο δίπολο —πατριώτης ή προδότης— μοιάζει… βολικό. Καθαρίζει το μυαλό από τη δυσάρεστη ανάγκη της σκέψης. Προσφέρει ταυτότητα, χωρίς ευθύνη.

Όμως ο πατριωτισμός δεν είναι ρόλος. Είναι κόστος. Δεν είναι φωτογραφία στην παρέλαση. Δεν είναι hashtag. Δεν είναι κομματική πίστη. Και σίγουρα δεν είναι κραυγή στα τηλεπαράθυρα. Πατριωτισμός είναι να προστατεύεις το δημόσιο συμφέρον όταν δεν σε βλέπει κανείς.

Να απαιτείς θεσμούς που λειτουργούν, όχι «σωτήρες». Να λες την αλήθεια όταν σε συμφέρει να σωπαίνεις. Να βλέπεις το μέλλον της χώρας όχι με συναίσθημα, αλλά με σχέδιο. Αυτό είναι δύσκολο. Και γι’ αυτό δεν γίνεται τάση. Δεν γίνεται trending.

Οι προδότες;

Η ιστορία διδάσκει κάτι απλό:

Οι πραγματικοί προδότες δεν φαίνονται ποτέ στην αρχή. Και ποτέ δεν αυτοαποκαλούνται έτσι, αλλά επικαλούνται την Δημοκρατία. Συχνά μιλούν στο όνομα της πατρίδας, της θρησκείας και της οικογένειας πιο δυνατά από όλους. Η κοινωνία όμως σπάνια έχει την ψυχραιμία να τους αναγνωρίσει εγκαίρως, γιατί την έχει ήδη κατακλύσει η λάσπη της καχυποψίας. Όταν όλοι θεωρούνται εν δυνάμει προδότες, τότε κανείς δεν λογοδοτεί. Και αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο σε όσους θέλουν να είναι ανεξέλεγκτοι.

Η μεγάλη απάτη της εποχής μας

Ζούμε σε μια περίοδο όπου η διεθνής γεωπολιτική αλλάζει με ρυθμούς ιστορικούς: πολεμικές συγκρούσεις, νέες συμμαχίες, ενεργειακές μετατοπίσεις, τεχνολογική παντοδυναμία. Την ίδια στιγμή, εμείς ανακυκλώνουμε ανούσια διλήμματα που μας μικραίνουν.

Η μονομαχία «πατριώτες – προδότες» λειτουργεί ως αποπροσανατολισμός.

Κλέβει χρόνο από τις πραγματικές συζητήσεις που χρειαζόμαστε:

• Ποιο παραγωγικό μοντέλο θέλουμε;
• Πώς εξελίσσουμε την παιδεία;
• Πώς θωρακίζουμε θεσμούς και δημοκρατία;
• Πώς στεκόμαστε στον κόσμο που αλλάζει χωρίς να γινόμαστε κομπάρσοι;

Όσο δεν απαντάμε σε αυτά, θα είμαστε έρμαιο της επόμενης «εθνικής κρίσης» που κάποιος θα φτιάξει για εμάς. Σε μια χώρα που πλήρωσε ακριβά τους διχασμούς της —από τον Εθνικό Διχασμό μέχρι τον εμφύλιο, από τις εξορίες μέχρι τα ξερονήσια— το να επιστρέφουμε με ευκολία σε τέτοια δίπολα δεν δείχνει πάθος για την πατρίδα. Δείχνει αμνησία.

Και εδώ αρχίζει το επικίνδυνο παιχνίδι: όσοι σήμερα ονειρεύονται εξορίες, φίμωση, ποινικοποίηση της διαφωνίας, όσοι σηκώνουν ξανά τη σημαία του «εμείς πατριώτες – εσείς προδότες», δεν υπερασπίζονται τη Δημοκρατία. Την υπονομεύουν. Και το κάνουν στο όνομα ακριβώς αυτού που ισχυρίζονται ότι προστατεύουν.

Μόνο που η δημοκρατία δεν θα τους κάνει τη χάρη. Η δημοκρατία έχει μέσα της μια φιλοσοφική αλήθεια που όσοι λατρεύουν τον διχασμό αρνούνται να δεχτούν: Κανείς δεν δικαιούται το μονοπώλιο της πατρίδας. Ούτε ο πιο παθιασμένος υποστηρικτής, ούτε ο πιο φανατικός επικριτής. Η πατρίδα δεν είναι ιδιοκτησία. Είναι συμβόλαιο. Κοινό. Δυναμικό. Και κυρίως: αδιαπραγμάτευτα πλουραλιστικό.

Και τώρα;

Ίσως ήρθε η ώρα να αντιστρέψουμε το παιχνίδι. Αντί να ρωτάμε ποιος είναι πατριώτης και ποιος προδότης, να ρωτάμε: Ποιος ωφελείται από το να μένουμε διχασμένοι; Ποιος κερδίζει όταν η κοινωνία τσακώνεται αντί να σκέφτεται; Ποιος κυβερνά όταν ο λαός ασχολείται με φαντάσματα;

Αν δεν απαντήσουμε σε αυτά, θα ζούμε για πάντα σε μια χώρα όπου οι ταμπέλες είναι πιο βαριές από τα προβλήματα. Και αυτό, αν κάτι είναι, δεν είναι προδοσία. Είναι αυτοχειρία.