Ερωτήματα, επιμονή και αναμονή για τα αρχαία Πελλάνας Λακωνίας

Γράφει ο Χρήστος Τσίχλης*

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του τουρισμού στην χώρα μας και παράταση της τουριστικής περιόδου, σε σχέση με το παρελθόν. Βασικό πόλο έλξης για τους τουρίστες και επισκέπτες στην Ελλάδα, αποτελούν οι αρχαιολογικοί χώροι. Παρόλα αυτά, ο αρχαιολογικός χώρος Πελλάνας Λακωνίας, παραμένει ουσιαστικά αναξιοποίητος και κλειστός, αναγκάζοντας τους επισκέπτες να γυρίσουν πίσω δυσαρεστημένοι. Αρχαιολογικοί χώροι ελκύουν και τους φιλότεχνους, οι οποίοι μεταβαίνουν σε αυτά με κάθε ευκαιρία, όπως παρατηρούμε από τα αποτελέσματα της έρευνας κίνησης μουσείων και αρχαιολογικών χώρων της ΕΛΣΤΑΤ τα οποία δημοσιεύονται κάθε μήνα καταγράφοντας –μέχρι στιγμής– αύξηση της επισκεψιμότητας.

Αρχαιολογικοί χώροι που θα έπρεπε να αποτελούν έναν από τους βασικούς άξονες της αειφόρου ανάπτυξης του τόπου, βρίσκονται χωρίς προστασία και στις περισσότερες περιπτώσεις χωρίς περίφραξη και σήμανση. Έτσι αφημένα στην λήθη καταστρέφονται και ρημάζουν. Μαζί τους, καταστρέφεται και η ιστορία. Διαχρονικό το ερώτημα γιατί παραμένει ουσιαστικά αναξιοποίητη μία σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψη όπως της Πελλάνας Λακωνίας και αντίθετα αξιοποιούνται κάποια αρχαιολογικά ευρήματα ήσσονος σημασίας ανά την επικράτεια. Γιατί κάποιοι υπεύθυνοι διαχρονικά εμποδίζουν την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής, την προσέλκυση τουριστών και την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας μέσω της ουσιαστικής αξιοποίησης των αρχαιολογικών ευρημάτων στην Πελλάνα; Γιατί κάποιοι αφήνουν να διαγραφεί η ιστορία της χώρας μας; Γιατί το υπουργείο πολιτισμού διαχρονικά δεν εξασφαλίζει την στοχευμένη χρηματοδότηση της ανάδειξης και αξιοποίησης της Αρχαίας Πελλάνας, σε αντίθεση με άλλες περιοχές;

Ο αρχαιολογικός χώρος Πελλάνας Λακωνίας, πλησίον του αυτοκινητόδρομου Λεύκτρο - Σπάρτη, παραμένει αναξιοποίητος, παρά την σπουδαιότητα του, τις αλλεπάλληλες έρευνες ειδικών και τα διαχρονικά δημοσιεύματα. Κάποιοι μιλούν για διαφορετικές επιστημονικές προσεγγίσεις μεταξύ αρχαιολόγων, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί την εγκατάλειψη και μελλοντική καταστροφή μίας σπουδαίας ανακάλυψης. Η διαχρονική στασιμότητα- εγκατάλειψη, η έλλειψη χρηματοδότησης και αναγνώρισης από το υπουργείο πολιτισμού , στερεί από όλους τους "Βόρειους Δήμους" Λακωνίας, τουρίστες και επισκέπτες (αναγκαίους για την τοπική οικονομία των Βορείων δήμων) και από την Ελλάδα έναν θησαυρό πολιτισμού.

Δυστυχώς, σήμερα η έλλειψη πόρων και η αδιαφορία ή αδυναμία της Πολιτείας και του αρμόδιου υπουργείου Πολιτισμού να αναδείξουν, να συντηρούν και να κρατούν ανοιχτούς αρχαιολογικούς χώρους με ιδιαίτερη σημασία για τις περιοχές που τους φιλοξενούν, οδηγεί ουσιαστικά στην απαξίωσή τους, στην διαγραφή της ιστορίας της χώρας μας και στην απογοήτευση των λιγοστών επισκεπτών. Η αξιοποίηση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου Πελλάνας, θα συμβάλει στην ανάπτυξη της εγκαταλελειμμένης περιοχής των βορείων δήμων, στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, στην προβολή και στην σημαντική αύξηση επισκεπτών - τουριστών .

Πρώτα απ' όλα, απαιτείται η έγκριση στοχευμένης γενναίας πίστωσης- χρηματοδότησης από το υπουργείο πολιτισμού για την Αρχαία Πελλάνα και η αναγνώριση της αρχαιολογικής ανακάλυψης. Πολλοί ζητούν την τοποθέτηση υπαλλήλου μία ημέρα την εβδομάδα, ο οποίος θα ανοίγει και θα κλείνει τον αρχαιολογικό χώρο της Πελλάνας, σε συγκεκριμένες ώρες και το διάστημα αυτό, θα μπορούν να διενεργούνται επισκέψεις και εκδρομές. Θα πρέπει να ξεκινήσουν οι απαλλοτριώσεις από το υπουργείο πολιτισμού, με σκοπό την συνέχιση των ανασκαφών.

Μείζονος σημασίας είναι η παρουσία πινακίδων για την ιστορία του αρχαιολογικού χώρου στον οποίο βρισκόμαστε. Οι πινακίδες αυτές περιγράφουν την ιστορία και την πορεία, ανά τις εποχές, κάθε αρχαιολογικού συγκροτήματος, μνημείου ή αρχαιολογικού ευρήματος. Μαθαίνουμε το πότε ανακαλύφθηκε, πότε δημιουργήθηκε, από ποιον , υπό ποιες συνθήκες, και άλλα πολλά. Δε θα μπορούσε κανείς να παραβλέψει, σύμφωνα με τα δεδομένα της σημερινής κοινωνίας, την ανάγκη για την πρόβλεψη κατάλληλων υποδομών, ώστε να γίνεται εφικτή η πρόσβαση ΑΜΕΑ στους αρχαιολογικούς χώρους. Απαραίτητο είναι φυσικά στους αρχαιολογικούς χώρους, να υπάρχουν παγκάκια κάτω από σκιερά σημεία, ώστε να δροσίζονται τα παιδιά, καθώς και όλων των ηλικιών οι επισκέπτες, όταν κουράζονται ύστερα από πολύωρο περπάτημα κάτω από την υψηλή θερμοκρασία του ήλιου, την οποία η χώρα μας δε στερείται καθόλου, σε συνδυασμό με χημικές τουαλέτες.

Ποιος δε θα συμφωνούσε στην άμεση αναγκαιότητα της ύπαρξης ουσιαστικών πινακίδων (σε πολλά σημεία και σε απόσταση) που καταδεικνύουν το σημείο από όπου εισέρχονται και εξέρχονται οι επισκέπτες από τον αρχαιολογικό χώρο. Το έτος 2002 η επίσημη πολιτεία κατεχωσε με 200 τόνους χαλίκι και όχι άμμου, Βασιλικό τάφο μεγάλης αρχαιολογικής αξίας, που είχε ανακαλυφθεί στην Πελλάνα Λακωνίας, από τον αρχαιολόγο Θεόδωρο Σπυρόπουλο. Κατά πολλούς, η ποσότητα χαλικιού, προκάλεσε ρήγματα στα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Ο επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων Θεόδωρος Σπυρόπουλος, ξεκίνησε ανασκαφές σ’ έναν αρκετά καλοδιατηρημένο βασιλικό τάφο δίπλα από τους άλλους, που είχε ανακαλύψει πριν αρκετά χρόνια, στη θέση «Πελεκυτή» στην ανατολική πλευρά του Μυκηναϊκού νεκροταφείου. Όταν έφθασε στην είσοδο του τάφου, διαπίστωσε έκπληκτος πως αριστερά και δεξιά των τειχών του μεγάλου διαδρόμου υπήρχαν άλλοι δυο τεράστιοι τάφοι, οι οποίοι ήταν προφανώς ασύλητοι, διότι καλύπτονταν από τις πλάκες που τους είχαν σκεπάσει.

Από τότε, οι κάτοικοι των Βορείων Δήμων, οι τοπικοί φορείς, ο αρχαιολόγος Θεόδωρος Σπυρόπουλος, ο καθηγητής Σταύρος Μαχαίρας, βουλευτές με ερωτήσεις και ο ιδιοκτήτης του ακινήτου- ακτιβιστής Νικόλαος Μπακής, αγωνίζονται διαχρονικά για την ανάδειξη της ιστορικής αλήθειας και την γενναία κρατική χρηματοδότηση για την στοχευμένη συνέχιση των ανασκαφών. Το διοικητικό συμβούλιο του Συνδέσμου των εν Αττική Γεωργιτσιάνων Λακεδαίμονος, έχει υποβάλει συνολικά οκτώ (8) αναφορές για το ζήτημα της μη αξιοποίησης του αρχαιολογικού χώρου.

Πέρα των άλλων προσπαθειών, τον Αύγουστο του 2017, το Δ.Σ. του Συνδέσμου των εν Αττική Γεωργιτσιανων Λακεδαίμονος, διοργάνωσε μία εκδήλωση στην επάνω πλατεία Γεωργιτσιου (με θέα την Πελλάνα), με ομιλητή τον αρχαιολόγο Θεόδωρο Σπυρόπουλο, την αρχαιολόγο Λιάνα Σουβαλτζή, συντονιστή τον δημοσιογράφο Ηλία Μπόνο εκ μητρός Καστανιώτη, συνδιοργανωτή τον ακτιβιστή Νικόλαο Μπακή, με τοπικούς φορείς και πλήθος κόσμου. Το ίδιο έτος, καταθέσαμε μηνυτήρια αναφορά ενώπιον του εισαγγελέα του Αρείου πάγου. Επειδή παρακολουθούμε εδώ και δεκαετίες, ο σημαντικός αυτός αρχαιολογικός χώρος της περιοχής μας, να παραμένει ουσιαστικά Αναξιοποίητος. Επειδή, οι πολίτες δικαιούνται να ενημερωθούν για την ιστορική αλήθεια, σχετικά με τον Μενέλαο, την Ωραία Ελένη κ.α..

Επειδή, ο σημαντικός αυτός αρχαιολογικός χώρος, βρίσκεται κοντά στον νέο αυτοκινητόδρομο Λεύκτρο- Σπάρτη και θα συμβάλει στην προσέλκυση τουριστών- επισκεπτών γενικότερα στην Λακωνία, προς όφελος της τοπικής κοινωνίας. Επειδή, το κράτος διαχρονικά, σπαταλά κρατικά χρήματα και σε κάποια ασήμαντα πράγματα και όχι στην αρχαία Πελλάνα, που αφορά την διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Θα πρέπει:

• Να συνεχιστούν οι ανασκαφές και οι απαλλοτριώσεις ακινήτων με σκοπό τις στοχευμένες ανασκαφές.
• Να είναι ανοικτός ο χώρος τα πρωινά Σαββατοκύριακου, κατόπιν συνεννόησης των αρμόδιων φορέων και προσπέρασης της κλασικής γραφειοκρατίας.
• Να κατασκευαστούν ενημερωτικές Πινακίδες διαφόρων μεγεθών σε συνεργασία και με την καθοδήγηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, που θα τοποθετηθούν εκτός και εντός του Αρχαιολογικού χώρου. Οι πινακίδες αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές τόσο για την Τοπική κοινωνία, όσο και για τους επισκέπτες, με σκοπό να προβληθεί ο ιστορικός πλούτος της περιοχής, να τονωθεί το ενδιαφέρον γι’ αυτήν και να αναδειχθεί ο Χώρος.
• Να τοποθετηθεί σωστή περίφραξη για την προστασία του σημαντικού αυτού χώρου.
• Να δημιουργηθεί ένας χώρος στην Πελλάνα, τοποθέτησης προτομής του Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης και τοποθέτηση τυχόν ευρημάτων, που θα είναι εύκολα προσβάσιμος και επισκέψιμος. Η προσπάθεια αυτή αποτελεί ένα μεγάλο βήμα στον μακροχρόνιο αγώνα, που διεξάγεται για τη μελέτη και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου.

Το Κεντρικό αρχαιολογικό συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα ότι αρχαιολογικοί χώροι, μπορούν να παραχωρούνται κάποιες ώρες, για την διενέργεια συγκεκριμένων τοπικών εκδηλώσεων, προώθησης της τοπικής γαστρονομίας. Σύμφωνα με τους όρους παραχώρησης που προτείνονται από τον ΟΔΑΠ, οι εκδηλώσεις αποσκοπούν στην προαγωγή και προώθηση της τοπικής γαστρονομίας της περιοχής και πρέπει να συνάδουν με τη φυσιογνωμία του αρχαιολογικού χώρου, ιστορικού τόπου, μνημείου ή μουσείου.

Ενδεικτικά, οι εκδηλώσεις μπορεί να αφορούν, διεξαγωγή γευσιγνωσίας συνδυαστικά με επίσκεψη στον χώρο, μαθήματα – masterclasses, παρουσίαση γαστρονομικών προϊόντων που σχετίζονται με την παραδοσιακή ελληνική παραγωγή του πρωτογενούς τομέα, όπως π.χ. ελιά / λάδι και παράγωγά τους, γαλακτοκομικά προϊόντα, φρούτα και παράγωγά τους, αλιευτική παραγωγή, κτηνοτροφική παραγωγή κ.λπ. Σημειώνεται ότι απαγορεύεται η πώληση προϊόντων εντός των παραχωρούμενων χώρων.

Ο καθηγητής Αρχαιολογίας Θεόδωρος Σπυρόπουλος είναι βέβαιος ότι η μυκηναϊκή Σπάρτη ήταν ακριβώς στη θέση της Πελλάνας και όχι στη θέση της σημερινής Σπάρτης και ότι εκεί φιλοξενήθηκαν ο Τηλέμαχος και ο γιος του Νέστορα, ο Πεισίστρατος, όταν πήγαν στη Σπάρτη για να μάθουν τι απέγινε ο Οδυσσέας. Τη βεβαιότητα αυτή στηρίζει στο γεγονός ότι στη θέση αυτή υπάρχουν τα τέσσερα στοιχεία που, κατά τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής Τζέρεμι Ράτερ (Jeremy Rutter), πρέπει να συντρέχουν απαραιτήτως για να χαρακτηρισθεί μια περιοχή κέντρο μυκηναϊκού πολιτισμού:

1) Ακρόπολη επί υψώματος προστατευμένη με κυκλώπειο τείχος.

2) Βασιλικό νεκροταφείο με βασιλικούς τάφους παρόμοιους με τους θολωτούς τάφους των Μυκηνών και της Πύλου, αλλά και άλλους κυβωτιόσχημους τάφους.

3) Υπόγειο υδραγωγείο που να εφοδιάζει την ακρόπολη με νερό σε περίπτωση πολιορκίας

4) Μέγαρο όπως αυτό που περιγράφεται από τον Ομηρο και άλλες εγκαταστάσεις για να λειτουργεί το όλο συγκρότημα ως διοικητικό κέντρο.

Κατά τον κ. Σπυρόπουλο, και τα τέσσερα αυτά στοιχεία υπάρχουν στον αρχαιολογικό χώρο της Πελλάνας, δεδομένου δε ότι πουθενά αλλού στη Λακωνία δεν υπάρχουν παρόμοιοι τάφοι, δεν μπορεί να ήταν αλλού η πρωτεύουσα του μυκηναϊκού βασιλείου της Λακωνίας. Εκτός από τα στοιχεία αυτά, υπάρχουν και επιπλέον άλλα από τα οποία αποδεικνύεται ότι, χίλια χρόνια πριν από την εγκατάσταση των Αχαιών Μυκηναίων, είχε αναπτυχθεί εκεί ο πολιτισμός των Μινύων, οι εγκαταστάσεις του οποίου προσείλκυσαν την εγκατάσταση και των Αχαιών.

Όπως αναφέρει σε παλαιότερο άρθρο του, ο Λάκωνας πρώην υπουργός Ιωάννης Βαρβιτσιώτης: «Η ανακάλυψη αυτή έχει αποσπάσει θετικά σχόλια από τη διεθνή κοινότητα. Και γνωρίζω ακόμη ότι στην Ελλάδα ανθούν οι αντιζηλίες και οι μικροανταγωνισμοί. Ετσι άλλωστε δεν συνέβη με τον Μανόλη Ανδρόνικο με την ανακάλυψή του για τον τάφο του Φιλίππου; Εγινε αντικείμενο έντονης αμφισβήτησης και χρειάστηκε πολύς χρόνος και μεγάλη προσωπική προσπάθεια για να αρθούν οι επιφυλάξεις - και όχι μόνον - που είχε διατυπώσει η πλειονότητα των ομοτέχνων του.

Είναι όμως ιστορικά βεβαιωμένο ότι ο Μενέλαος ήταν υπαρκτό πρόσωπο, υπήρξε βασιλιάς, και είχε κατά συνέπεια ανάκτορο αντάξιό του. Είναι ακόμη προφανές ότι το ανάκτορο θα έπρεπε να ήταν χτισμένο στην πρωτεύουσα του κράτους. Ποια ήταν όμως η πρωτεύουσα του κράτους του Μενελάου;».

Ο νυν Υπουργός Υγείας και αντιπρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας κ. Άδωνις Γεωργιάδης, δήλωσε σε πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή: ''Έχω ξεναγηθεί πολλές φορές στην Πελλάνα από τον κ . Σπυρόπουλο και έχω διοργανώσει ο ίδιος εκδρομές με αρκετό κόσμο. Η Πελλάνα είναι μία πολύ σπουδαία αρχαιολογικη ανακάλυψη μεγάλης ιστορικής αξίας, που αξίζει να διασωθεί και να αναδειχθεί. Τα έως τώρα ευρήματα, πιστοποιούν ότι αυτός είναι ένας πολύ σημαντικός χώρος''.

Ο όρος ''πολιτιστική κληρονομιά'' χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Σύμβαση της Χάγης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην Περίπτωση Ένοπλων Συρράξεων (1954). Θεμελιώδη νομικά κείμενα αποτελούν επίσης τα Αρχεία της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, 17η Σύνοδος, Παρίσι 17 Οκτωβρίου έως 21 Νοεμβρίου 1972, τόμος 1: Ψηφίσματα, Συστάσεις [17 C/Resolutions + CORR. (Eng & Spa)], γνωστή ως Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, και η Σύμβαση για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Παρίσι, 17 Οκτωβρίου 2003) [LA/DEP/2013/040]. Σε ελληνικό επίπεδο ιδιαίτερης σημασίας φέρει ο ν. 3028/2002 για την Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς [ΦΕΚ A 153/28-06-2002], ο οποίος πέρα από τη γενική προστασία ορίζει τα σχετικά με την πρόσβαση, την αναπαραγωγή και τη διάθεση (προς απλή ή περαιτέρω χρήση) αναπαραγωγών πολιτιστικών μνημείων.

Ανεξάρτητα από το εάν ένας αρχαιολόγος έχει δίκιο ή άδικο, πρόκειται για ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα κοντά στον νέο αυτοκινητόδρομο Λεύκτρο- Σπάρτη, το οποίο η πολιτεία οφείλει να προστατέψει με την συνέχιση των ανασκαφών, την γενναία χρηματοδότηση για την διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και την ανάδειξη της ιστορικής αλήθειας.

(*)Δικηγόρος Αθηνών - Συνταγματολόγος