Σαν σήμερα έγινε η Διάσκεψη της Βάνζεε λεγόμενη και «τελική λύση»

ΚΟΣΜΟΣ. Εξοντώστε τους Εβραίους! Αυτό ήταν το σαφέστατο μήνυμα που δόθηκε στη γραφειοκρατία της Ναζιστικής Γερμανίας από τον αρχι-Ναζί Ράινχαρντ Χάιντριχ, που προήδρευσε διάσκεψης στο προάστιο Βάνζεε (Wannsee) του Βερολίνου, σχετικά με την τελική λύση που έπρεπε να δοθεί στο Εβραϊκό ζήτημα, δηλαδή για την οργανωμένη εξόντωση του Εβραϊκού πληθυσμού της Ευρώπης. Η Διάσκεψη της Βάνζεε, όπως έμεινε στην ιστορία, έγινε στις 20 Ιανουαρίου 1942 και πολλά από αυτά που συζητήθηκαν έγιναν γνωστά μετά την κατάρρευση του Τρίτου Ράιχ.

Ένα από τα μείζονα προβλήματα για τον Χίτλερ το καλοκαίρι του 1941 ήταν το πρακτέο για τα εκατομμύρια Εβραίων που ζούσαν στις γερμανοκρατούμενες χώρες της Ευρώπης. Η αναμενόμενη για τους Γερμανούς κατάληψη της Σοβιετικής Ένωσης μεγέθυνε το πρόβλημα. Σε μια συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου στις 16 Ιουλίου 1941 ο Φύρερ ανακοίνωσε ότι η Σοβιετική Ένωση δυτικά των Ουραλίων θα γίνει ο «γερμανικός κήπος της Εδέμ» και ότι η αχανής αυτή περιοχή θα πρέπει να ειρηνεύσει το ταχύτερο δυνατό. «Αυτό θα επιτευχθεί ταχύτερα αν ξεπαστρέψουμε όποιον μας πάει κόντρα» είπε στους υπουργούς του.

Ο στρατάρχης Χέρμαν Γκέριγκ και ο αρχηγός των SS Χάνριχ Χίμλερ ερμήνευσαν τα λόγια του αρχηγού ως πράσινο φως για να προχωρήσουν με πιο γοργά βήματα προς την τελική λύση του εβραϊκού προβλήματος, που συνίστατο στην εκδίωξη όλων των Εβραίων από τα γερμανικά εδάφη. Στις 31 Ιουλίου 1941 ο Γκέρινγκ έγραψε στον Ράινχαρντ Χάιντριχ, αρχηγό των υπηρεσιών ασφαλείας του Τρίτου Ράιχ, «να αναλάβει όλες εκείνες τις πρωτοβουλίες για την ολοκληρωτική λύση του Εβραϊκού Ζητήματος σε όλα τα εδάφη με γερμανική επιρροή». Τον διέταζε να «συντονίσει όλες τις εμπλεκόμενες κυβερνητικές υπηρεσίες» και «να του υποβάλει ένα προσχέδιο για την τελική λύση του Εβραϊκού προβλήματος». Ο Χάιντριχ γνώριζε πολύ καλά ότι ο Γκέρινγκ ήταν η φωνή του Χίτλερ.

Τους επόμενους μήνες ο Χάιντριχ και οι επιτελείς του επεξεργάστηκαν τις προτάσεις που θα υπέβαλαν στον Γκέρινγκ, που περιλάμβαναν την εκδίωξη όλων των Εβραίων από τη Γερμανία και τις κατεχόμενες χώρες και την εγκατάστασή τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, είτε στην Πολωνία, είτε σε περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης. Το φθινόπωρο του 1941 η ευφορία για τη γρήγορη κατάληψη της Σοβιετικής Ένωσης είχε δώσει τη θέση της στον σκεπτικισμό. Οι επιχειρήσεις είχαν βαλτώσει και οι επιτελείς του Χίτλερ ανέμεναν έναν μακράς διάρκειας πόλεμο.

Τα τρόφιμα δεν έφθαναν για να θρέψουν τον πληθυσμό και το μυαλό του Χίτλερ πήγε κατευθείαν στους παρίες του Τρίτου Ράιχ, στους Εβραίους: «Μου λένε να μην τους στείλω στο βούρκο. Ποιος νοιάζεται για τον λαό μας; Είναι ωραίο να κυριαρχεί ο τρόμος, όταν εξοντώνουμε τους Εβραίους. Γράφουμε ιστορία από φυλετική άποψη». Ο Χίμλερ και ο Χάιντριχ, που άκουγαν τα λόγια αυτά του αρχηγού τους, δεν είχαν καμία αμφιβολία για τις προθέσεις του Φύρερ.

Στις 29 Νοεμβρίου 1941, ο Χάιντριχ έστειλε προσκλήσεις σε αξιωματούχους του καθεστώτος για τη σύσκεψη που είχε προγραμματίσει για τις 9 Δεκεμβρίου στο θέρετρο του Βερολίνου Βάνζεε. Θα τους εξέθετε τις απόψεις του για την «τελική λύση» και θα άκουγε τις δικές τους. Στην πρόσκληση βρισκόταν εσώκλειστη και η επιστολή του Γκέρινγκ για να μην υπάρξει η παραμικρή αμφισβήτηση για τη σοβαρότητα της σύσκεψης. Τα κακά μαντάτα από το ανατολικό μέτωπο, η επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ και η έξοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο δημιούργησαν εκρηκτικό κλίμα στο Βερολίνο και οδήγησαν στην αναβολή της σύσκεψης.

Πραγματοποιήθηκε, τελικά, στις 20 Ιανουαρίου του 1942 σε μία βίλα της Βανζέε, που ήταν κέντρο αναψυχής των Ναζί. Στη σύσκεψη συμμετείχαν 14 ανώτατοι αξιωματούχοι του Τρίτου Ράιχ υπό την προεδρία του Χάινριχ. Στην αρχή τους μοίρασε δύο λίστες με τις χώρες της Ευρώπης και τον προς εξόντωση αριθμό των Εβραίων καθεμιάς. Στη λίστα Α, που αφορούσε τις κατακτημένες χώρες, αναφέρεται και η Ελλάδα με σύνολο Εβραίων 69.600. Τους καταλόγους είχε συντάξει ο συνεργάτης του, ο διαβόητος Άντολφ Άιχμαν.

Ο Χάιντριχ μίλησε για μία ώρα. Πρώτα έκανε έναν απολογισμό για τα μέτρα που έχει πάρει το καθεστώς κατά των Εβραίων από το 1933 που ήλθε στη εξουσία. Ανέφερε ότι έως το 1941, 530.000 Εβραίοι είχαν μεταναστεύσει εκτός Γερμανίας και Αυστρίας και απέμεναν μόλις 170.000. Ο Χάιντριχ συνέχισε, λέγοντας ότι οι συνθήκες είναι δύσκολες για τη μετανάστευση των υπολοίπων και έριξε στο τραπέζι ιδέες για τη μεταφορά τους στην Ανατολή και για την παροχή καταναγκαστικής εργασίας, «που θα προκαλούσε τον θάνατό τους από φυσικές αιτίες».

Για όσους επιζήσουν, και αυτοί θα είναι οι πιο σκληροτράχηλοι, θα πρέπει να τους συμπεριφερθούμε ανάλογα, επειδή αν τους αφήσεις ελεύθερους θα αποτελέσουν τον σπόρο για την «Εβραϊκή Αναγέννηση». Όλοι οι παριστάμενοι κατάλαβαν επακριβώς το τι εννοούσε ο Χάιντριχ. Άλλωστε, οι 8 από τους 15 προσφωνούνταν «δόκτωρ», δηλαδή είχαν διδακτορικό.

Ο Χάιντριχ τους είπε, ακόμη, ότι για να αποφύγουν νομικές και πολιτικές περιπλοκές θα πρέπει να γνωρίζουν ποιοι Εβραίοι είναι ικανοί για «εκτόπιση». Εξαιρούνται οι άνω των 65 ετών γερμανοεβραίοι, όσοι έχουν τραυματισθεί πολεμώντας για τη Γερμανία και έχουν τιμηθεί με ανώτατα παράσημα και οι Εβραίοι, που έχουν παντρευτεί Γερμανίδες και αντιστρόφως, και τα τέκνα που προέρχονται από ένα τέτοιο γάμο.

Την ομιλία του Χάιντριχ ακολούθησαν διευκρινιστικές ερωτήσεις και τοποθετήσεις από τους συμμετέχοντες στη σύσκεψη, οι οποίοι στη συνέχεια γεύτηκαν τον πλούσιο μπουφέ και ανάμεσα σε γερές δόσεις κονιάκ μίλησαν για σκοτωμούς και εκκαθαρίσεις με τον πιο φυσικό τρόπο, όπως ανέφερε ο Άιχμαν στη δίκη του το 1961. Στη συνέχεια γνωρίζουμε το τι επακολούθησε. 5.500.000 Εβραίοι εξολοθρεύτηκαν μέχρι το 1945 από τους Ναζί στη μεγαλύτερη γενοκτονία της παγκόσμιας ιστορίας («Ολοκαύτωμα»).

Οργανώνοντας την ασύλληπτη φρίκη με θέα τη λίμνη

82 χρόνια μετά τη Διάσκεψη της Βάνζεε φαντάζει ακόμη ασύλληπτο πώς άνθρωποι, και μάλιστα μορφωμένοι, συνέλαβαν αυτό το φρικτό σχέδιο, αυτή τη γενοκτονία μέσα σε μια «πολιτισμένη ατμόσφαιρα». Ήδη από τα μέσα του 1941 ο Χάιντριχ είχε λάβει εντολή από τον Στρατάρχη του Τρίτου Ράιχ Χέρμαν Γκέρινγκ να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο για την «Τελική Λύση».

Ο Αδόλφος Χίτλερ είχε άλλωστε απειλήσει δημόσια για τον «πλήρη αφανισμό της εβραϊκής φυλής».Η πολιτική απόφαση είχε ληφθεί καιρό πριν, ο μηχανισμός αφανισμού είχε ήδη ξεκινήσει με δολοφονίες χιλιάδων Εβραίων στην υπό γερμανική κατοχή ανατολική Ευρώπη.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Ματίας Χάας, επικεφαλής του εκπαιδευτικού ιδρύματος που σήμερα στεγάζεται στον ίδιο χώρο, θα ήταν ανακριβές να πει κανείς ότι το Ολοκαύτωμα ξεκίνησε μόνο από τη Διάσκεψη της Βάνζεε. «Όσοι βρέθηκαν εκεί δεν ανήκαν στο επίπεδο εκείνο που λάμβανε πολιτικές αποφάσεις. Έπρεπε να εφαρμοστεί κάτι που προϋπήρχε», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Οι δεκαπέντε ναζί στρατιωτικοί και υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι που συνεδρίασαν με θέα τη Βάνζεε στην ουσία «βελτιστοποίησαν» τον μηχανισμό θανάτου. Μεταξύ αυτών ο νομικός Ρόλαντ Φράισλερ, μετέπειτα πρόεδρος του Λαϊκού Δικαστηρίου αλλά και ο Άντολφ Άιχμαν, επικεφαλής του τμήματος Εβραϊκών Υποθέσεων στο Κεντρικό Γραφείο Ασφάλειας του Τρίτου Ράιχ.

Γραφειοκρατική γλώσσα, διαβολική ακρίβεια

Όπως παρατηρεί ο Χάας, με τη Διάσκεψη της Βάνζεε ο Χάιντριχ ήθελε να επιδείξει ηγετικό ρόλο, διαβεβαιώνοντας την ενότητα δράσης ως προς την «Τελική Λύση» όλων των διοικητικών μονάδων του κράτους. Ο Χάας σημειώνει ότι ο στόχος δεν ήταν νέος για όσους συμμετείχαν στη Διάσκεψη, αλλά ίσως η πραγματική του διάσταση.

Μέρος του πρωτοκόλλου της Διάσκεψης ήταν και η λίστα θανάτου, βάσει της οποίας θα «καθάριζε» ο γερμανικός ζωτικός χώρος από τους Εβραίους. Η γλώσσα των πρακτικών, δια χειρός Άιχμαν, είναι στείρα, γραφειοκρατική, τετριμμένη. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του ίδιου του Άιχμαν η Διάσκεψη της Βάνζεε «μιλούσε ωμά για μαζική δολοφονία», αναφέρει ο ιστορικός Πέτερ Κλάιν από το Koλλέγιο Τούρο του Βερολίνου.

Κανείς δεν είχε επί της ουσίας ενστάσεις ή προβληματισμούς. Επρόκειτο περισσότερο για διαμοιρασμό αρμοδιοτήτων και «πρακτικά θέματα», όπως μεθόδους δολοφονίας με δηλητηριώδη αέρια όπως το Zyklon B ή εκτελέσεις. Σε 90 λεπτά όλα είχαν τακτοποιηθεί με διαβολική ακρίβεια. «Την ώρα της Διάσκεψης της Βάνζεε το 80% των θυμάτων ήταν ακόμη ζωντανοί. Ενάμιση χρόνο αργότερα, το φθινόπωρο του 1943, το 80% ήταν νεκροί», αναφέρει ο Χάας.