Πώς θα βρούμε την ευτυχία (χωρίς να την ψάχνουμε);

Κείμενο: Σίμος Καβαλιεράτος

Ακόμα και να είχα hangover από ξενύχτι, ακόμα και αν η διάλεξη ήταν στις εννιά το πρωί, είμαι σίγουρος ότι δεν θα έχανα με τίποτα ένα μάθημα για το πώς να βρεις την ευτυχία. Αν μη τι άλλο, ίσως είναι το πιο χρήσιμο μάθημα που μπορείς να διδαχθείς – ειδικά σε μια εποχή γεμάτη αβεβαιότητα. Τι φέρνει πραγματικά την ευτυχία; Έχουμε λανθασμένες αντιλήψεις; Μπορεί η επιστήμη να μας καθοδηγήσει; Τέτοια ερωτήματα απαντώνται στο σεμινάριο του Πανεπιστημίου Yale The Science of Wellbeing, που ξεκίνησε με πρωτοβουλία της ψυχολόγου και καθηγήτριας του πανεπιστημίου, Λόρι Σάντος – η «δίψα» των φοιτητών να μάθουν για την ευτυχία ανέδειξε το σεμινάριο ως το πιο δημοφιλές στα 319 χρόνια της ιστορίας του, ωθώντας τελικά το πανεπιστήμιο να επιστρατεύσει καθηγητές από άλλες σχολές για να το στελεχώσουν. Δεν χρειάζεται όμως να μετακομίσετε στην άλλη άκρη του Ατλαντικού για να μάθετε πώς θα γίνετε ευτυχισμένοι. Το σεμινάριο είναι διαθέσιμο και διαδικτυακά από την πλατφόρμα Coursera και μπορείτε να το παρακολουθήσετε εντελώς δωρεάν (εκτός κι αν θέλετε πιστοποιητικό παρακολούθησης). Έως σήμερα το έχουν παρακολουθήσει σχεδόν 3,8 εκατ. άνθρωποι. Μια άνοδος που οφείλεται εν μέρει και στην πανδημία. Βρήκαμε την κ. Σάντος στις… ώρες γραφείου της και κάναμε μια συζήτηση για το τι σημαίνει πραγματική ευτυχία.

Για ποιον λόγο θεωρείτε ότι το σεμινάριο είναι τόσο δημοφιλές;
Η ευτυχία είναι ένα θέμα που απασχολεί την ανθρωπότητα από πάντα. Ακόμα από την αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι αναρωτιούνταν για το πώς θα καταφέρουν να νιώσουν ευδαιμονία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο έγγραφο της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας υπάρχει η εξής φράση: «Στα δικαιώματα [κάθε πολίτη] περιλαμβάνονται η ζωή, η ελευθερία και η αναζήτηση της ευτυχίας». Αποτελεί κυριολεκτικά μέρος του ιδρυτικού εγγράφου της χώρας! Όμως, η ανησυχία για την ψυχική μας υγεία αυξήθηκε κατά την πανδημία. Δόθηκαν αρκετές οδηγίες για το πώς θα προφυλάξουμε τη σωματική μας υγεία φορώντας μάσκες ή κρατώντας αποστάσεις, αλλά οι απαντήσεις για την ψυχική μας υγεία ήταν λειψές. Είναι σύνηθες να μην υπάρχει καθοδήγηση από τους φορείς της δημόσιας υγείας και αυτός, νομίζω, είναι και ο λόγος που το σεμινάριο είναι τόσο δημοφιλές. Οι περισσότεροι το παρακολουθούν όχι μόνο για να βρουν απαντήσεις, αλλά και για να βρουν επιστημονικά τεκμηριωμένες στρατηγικές που θα τους οδηγήσουν στην ευτυχία.

Πώς θα ορίζατε την ευτυχία;
Οι κοινωνικοί επιστήμονες ορίζουν την ευτυχία «ως την κατάσταση του να είσαι ικανοποιημένος στη ζωή σου και να είσαι ικανοποιημένος με τη ζωή σου». Το πρώτο σκέλος αφορά το ποσοστό των θετικών συναισθημάτων που έχει κάποιος, όπως για παράδειγμα χαρά, απόλαυση, δέος. Δεν χρειάζεται να υπάρχει πλήρης απουσία αρνητικών συναισθημάτων. Στην πραγματικότητα υπάρχουν ενδείξεις ότι τα αρνητικά συναισθήματα συμβάλλουν σε μια πιο γεμάτη ζωή, αλλά σίγουρα η αναλογία των θετικών συναισθημάτων σε σχέση με τα αρνητικά πρέπει να είναι καλή. Το δεύτερο σκέλος αφορά το αν βρίσκετε νόημα και σκοπό ή αν αισθάνεστε ηθικά «καλός» άνθρωπος. Αν ικανοποιούνται και τα δύο σκέλη, τότε θα μπορούσαμε να σας κατατάξουμε στην κατηγορία των ευτυχισμένων.

Πιστεύετε ότι έχουμε εμμονή με τη δυστυχία;
Πολλές φορές το μυαλό μάς «λέει» ψέματα. Δεν έχουμε απαραίτητα την καλύτερη αίσθηση όταν πρόκειται για τα πράγματα που θεωρούμε ότι θα μας κάνουν ευτυχισμένους. Αναζητούμε χρήματα, φήμη ή την αγορά καινούργιων πραγμάτων. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτά τα πράγματα δεν θα μας κάνουν ευτυχισμένους ή τουλάχιστον δεν θα μας κάνουν ευτυχισμένους για πολύ καιρό. Πολλοί από εμάς καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια για να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι, αλλά το κάνουμε λάθος. Κυνηγάμε τα λάθος πράγματα. Το πρόβλημα είναι ότι είμαστε περισσότερο «χαμένοι» από ό,τι ήμασταν παλαιότερα. Υπήρχαν δομές γύρω μας, όπως πολιτιστικοί και θρησκευτικοί θεσμοί, που μας έδιναν μια κατευθυντήρια γραμμή, κάτι που τώρα φθίνει σε μεγάλο βαθμό. Η επιστήμη της ευτυχίας μπορεί πραγματικά να μας βοηθήσει να καταρρίψουμε κάποιους μύθους για το πώς μπορούμε να γίνουμε ευτυχισμένοι.

Λέγεται ότι το να αναζητούμε συνεχώς την ευτυχία μπορεί τελικά να μας εμποδίζει από το να αισθανθούμε πραγματικά ευτυχισμένοι. Τι γνώμη έχετε;
Όταν είσαι αφοσιωμένος στο κυνήγι της ευτυχίας, ενδέχεται να χάσεις μερικά από τα πράγματα που μπορεί να σε κάνουν ευτυχισμένο. Για παράδειγμα, το να είσαι παρών και να απολαμβάνεις τη στιγμή είναι κάποιοι από τους τρόπους για να βελτιώσετε την αίσθηση της ευημερίας σας, αλλά, αν εστιάζεστε στο «πώς μπορώ να γίνω ευτυχισμένος;», είναι δύσκολο να βρίσκεστε στο εδώ και τώρα. Πάρτε για παράδειγμα την ανθρώπινη επαφή – ένας άλλος μεγάλος παράγοντας που βελτιώνει σε μεγάλο βαθμό την αίσθηση της ευτυχίας. Σύμφωνα με έρευνες, η κοινωνική σύνδεση μπορεί πραγματικά να μας κάνει να νιώσουμε πιο ευτυχισμένοι απλώς και μόνο με το να βρισκόμαστε κοντά με άλλους ανθρώπους και να περνάμε χρόνο μαζί τους. Αυτή τη στιγμή γίνεται πολύς ντόρος για την αυτοφροντίδα, δηλαδή το να αφιερώνεις χρόνο στο να κάνεις πράγματα για τον εαυτό σου, αλλά οι έρευνες δείχνουν ότι δεν βοηθάει αρκετά. Αυτό που οδηγεί στην ευτυχία είναι η εστίαση στους άλλους. Οι άνθρωποι που κάνουν δωρεές είναι πιο ευτυχισμένοι από εκείνους που δεν κάνουν. Το να κάνετε αυθόρμητα κάτι καλό για κάποιον άλλο, όχι από υποχρέωση ή επειδή αισθάνεστε ότι πρέπει, αλλά επειδή το επιλέγετε, είναι ένας πραγματικός τρόπος για να ενισχύσετε την ευτυχία σας. Πολλές φορές βιώνουμε τον δρόμο προς την ευτυχία ως ένα μοναχικό μονοπάτι, αδιαφορώντας για τις κοινωνικές σχέσεις και τα οφέλη που μπορούν να μας δώσουν. Έτσι, το να έχετε εμμονή με την επιδίωξη της ευτυχίας σημαίνει ότι δεν μπορείτε να επικεντρωθείτε στα πράγματα που θα σας κάνουν πραγματικά ευτυχισμένο στο παρόν. Είναι πολύ ειρωνικό, αν το σκεφτείτε.

Ποιοι άλλοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την ευτυχία μας;
Η αντίληψη που οι κοινωνικοί επιστήμονες ονομάζουν αφθονία χρόνου. Το να αισθάνεται κάποιος ότι έχει χρόνο στη ζωή του να κάνει τα πράγματα που επιθυμεί, μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το αίσθημα ευτυχίας του. Η αίσθηση της έλλειψης χρόνου, από την άλλη πλευρά, συνδέεται με δυστυχία. Μερικές φορές, στον ίδιο βαθμό με το να είναι κανείς άνεργος.

Σήμερα, πολλοί νέοι άνθρωποι ταλαιπωρούνται από άγχος και παθαίνουν κρίσεις πανικού. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;
Αξίζει να αναγνωρίσουμε ότι τα αρνητικά συναισθήματα αποτελούν συχνά ένδειξη. Ακόμη και οι παθολογικές καταστάσεις άγχους είναι το αποτέλεσμα της ενεργοποίησης του συστήματος μάχης ή φυγής (fight or flight). Είμαστε εκτεθειμένοι σε πολλά περισσότερα ερεθίσματα και ερχόμαστε αντιμέτωποι με την πιθανότητα πολλών τρομακτικών πραγμάτων, καθώς οι ειδήσεις είναι γεμάτες με αρνητικές πληροφορίες. Μέχρι πριν από δύο δεκαετίες, ενημερωνόμασταν ως επί το πλείστον από μια εφημερίδα το πρωί ή ίσως από μια τηλεοπτική εκπομπή το βράδυ. Δεν είχαμε μια συσκευή να μας ενημερώνει όλο το εικοσιτετράωρο. Οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι βιώνουμε αυτά τα πράγματα. Αλλά για ποιον λόγο η κατάθλιψη και το άγχος αυξάνονται, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων ανθρώπων, νομίζω ότι είναι ένα ζήτημα ακόμα υπό συζήτηση. Θέλω να πω, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αυτά τα είδη κλινικών συνδρόμων αυξάνονται, αλλά ο λόγος που αυξάνονται εξακολουθεί να είναι ακόμα ένα ανοιχτό ερώτημα. Υπάρχουν κάποιες μελέτες από τον ψυχολόγο του Στάνφορντ, Τζέιμς Γκρος, στις οποίες οι συμμετέχοντες έχουν λάβει την οδηγία να μη νιώσουν λύπη κατά τη διάρκεια παρακολούθησης μιας θλιβερής ταινίας. Αυτά τα άτομα εμφανίζουν καρδιακό στρες και έχουν χαμηλή επίδοση σε δοκιμασίες μνήμης και λήψης αποφάσεων. Συνεπώς, η καταπίεση των συναισθημάτων επηρεάζει αρνητικά το σώμα μας και τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να μεταβολίσει τα αρνητικά συναισθήματα, καθώς μας επικοινωνούν ότι κάτι δεν πάει καλά. Δυστυχώς, τις περισσότερες φορές τα αγνοούμε, προκαλώντας κακό στον εαυτό μας.

Θα περίμενε κανείς ότι εξελικτικά θα είχαμε καταφέρει να βρούμε την ευτυχία. Ισχύει αυτό;
Η φυσική επιλογή δεν νοιάζεται για την ευτυχία μας. Αυτό που τη νοιάζει είναι να αναπαραχθούμε και να επιβιώσουμε. Δεν ενδιαφέρεται για το αν θα απολαύσουμε τον καφέ μας, αλλά για το αν παραμονεύει κάποιος λύκος που είναι έτοιμος να μας επιτεθεί. Η φυσική επιλογή θέλει να είμαστε συνέχεια σε επαγρύπνηση, να μην επαναπαυόμαστε στις δάφνες μας. Είναι ένας μηχανισμός που στην πραγματικότητα μας ωθεί να νιώθουμε ανικανοποίητοι, ώστε να κινητοποιηθούμε και να βρούμε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, που θα διευκολύνουν την επιβίωση και την αναπαραγωγή μας. Δεν είναι απαραίτητα συνυφασμένες έννοιες, όπως μπορεί να περίμενε κανείς.

Υπάρχει κάποια έρευνα που να πηγαίνει κόντρα σε αυτό που μπορεί να πιστεύουμε για την ευτυχία;
Μια ερώτηση που δέχομαι αρκετά συχνά είναι: «Είμαστε όλοι ευτυχισμένοι με τη ζωή μας, το πιο πιθανό είναι ότι κανένας δεν θα νοιάζεται να παλέψει για ένα καλύτερο μέλλον. Σωστά;». Το λογικό είναι πως οι ευτυχισμένοι άνθρωποι θα είναι πιο εφησυχασμένοι. Αλλά συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε πως οι άνθρωποι με μεγαλύτερο αίσθημα ευτυχίας είναι αυτοί που διεκδικούν και παλεύουν για προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή και οι κοινωνικές ανισότητες. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα πως οι άνθρωποι που αισθάνονται ευτυχισμένοι είχαν το συναισθηματικό σθένος να παλέψουν για τα προβλήματα του κόσμου. Σε αντίθεση, οι δυστυχισμένοι άνθρωποι μπορεί να αγχώνονταν, π.χ., για την κλιματική αλλαγή, αλλά δεν είχαν την ενέργεια να διαμαρτυρηθούν, να γράψουν επιστολές ή να αναλάβουν δράση με κάποιον τρόπο.

Φέρνουν τα χρήματα την ευτυχία;
Εξαρτάται από το πόσα χρήματα έχει κάποιος. Αν δεν έχει καθόλου χρήματα, ζει κάτω από το όριο της φτώχειας και δεν μπορεί να καλύψει βασικές ανάγκες, τότε τα χρήματα μπορούν να επηρεάσουν το αίσθημα της ευτυχίας μας. Αλλά για τους περισσότερους από εμάς τα χρήματα δεν αγοράζουν την ευτυχία. Μόλις φτάσει κάποιος σε ένα σημείο που μπορεί να καλύψει τις βασικές του ανάγκες, σύμφωνα με έρευνες, τα χρήματα δεν φαίνεται να έχουν τη σημασία που νομίζουμε. Ο διπλασιασμός ή ο τριπλασιασμός του μισθού δεν βοηθάει και πολύ. Πολλές φορές πιστεύουμε ότι, για να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι, πρέπει να αλλάξουμε τις συνθήκες μας, αλλά συχνά δεν είναι οι συνθήκες μας που έχουν σημασία. Είναι η νοοτροπία μας, οι συμπεριφορές μας και οι επιλογές μας.

Και τι γίνεται με τον έρωτα;
Η αίσθηση της κοινωνικής σύνδεσης, είτε αυτό είναι μια φιλική είτε μια ερωτική σχέση, φαίνεται να παίζει μεγάλο ρόλο για την ευτυχία μας. Πολλοί από τους φοιτητές μου συχνά σκέφτονται: «Θα είμαι πιο ευτυχισμένος μόλις παντρευτώ και βρω το άλλο μου μισό». Είναι μια σκέψη που παραπέμπει στη φράση «ευτυχισμένοι για πάντα», που βλέπουμε στις ταινίες της Ντίσνεϊ. Αυτό που είναι πιο ωφέλιμο, είναι να επιδιώκουμε την αληθινή σύνδεση. Δεν είναι ο γάμος ή ένα συγκεκριμένο είδος σχέσης που θα μας κάνει ευτυχισμένους. Νομίζω ότι αυτή είναι μια μεγαλύτερη παρανόηση όσον αφορά την ευτυχία, ότι είναι προορισμός. Ότι φτάνεις εκεί και τελείωσες. Όχι, η ευτυχία είναι ένα ταξίδι. Ένας συνάδελφός μου στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, ο Νικ Έπλεϊ, έχει μια καλύτερη αναλογία, την οποία ονομάζει «θεωρία των ελαστικών της ευτυχίας». Πιστεύει ότι η ευτυχία είναι σαν ένα λάστιχο αυτοκινήτου που έχει διαρροή. Όταν χρειάζεται αέρα, το γεμίζεις, για να το διατηρήσεις σε ένα λειτουργικό επίπεδο. Όταν χάσει ξανά αέρα, το ξαναγεμίζεις. Είναι μια συνεχής προσπάθεια.

Και πώς διαφοροποιείται το αίσθημα της ευτυχίας από την εκπλήρωση των κοινωνικών προσδοκιών;
Ένας λόγος που δεν λειτουργεί το να προσπαθεί κανείς να φανεί αντάξιος απέναντι στις προσδοκίες της κοινωνίας όσον αφορά την ευτυχία, είναι ότι πάντα θα υπάρχει κάτι καλύτερο. Είσαι συνεχώς στο κυνήγι. Ενώ όσα πραγματικά έχουν σημασία είναι πράγματα που σε ευχαριστούν από μόνα τους. Αυτά τα πράγματα δεν αθροίζονται με την πάροδο του χρόνου. Απλώς τα ζεις. Είναι πολύτιμα από μόνα τους.

Ευτυχία σε απλά βήματα

→ Η ενσυνειδητότητα έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την ψυχολογική και κοινωνική ευημερία, καθώς και τη σωματική υγεία: Βάλτε μια ειδοποίηση στο κινητό σας που θα σας υπενθυμίζει να πάρετε μερικές αναπνοές. Δεν χρειάζονται υπερβολές. Ακόμα και ένα λεπτό είναι αρκετό.
→ Ξεκινήστε τη μέρα σας σημειώνοντας μερικά πράγματα για τα οποία είστε ευγνώμονες ή που προσμένετε να συμβούν. Αν αυτό σας φαίνεται κουραστικό, μπορείτε απλώς να σκεφτείτε νοερά προς αυτή την κατεύθυνση πριν αποκοιμηθείτε. Οι έρευνες δείχνουν ότι το συναίσθημα της ευγνωμοσύνης βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου και μειώνει την αρτηριακή πίεση.
→ Οι έρευνες δείχνουν πως η σωματική άσκηση επηρεάζει και το πώς νιώθουμε. Ας μην αγχωνόμαστε οι λιγότερο αθλητικοί, νέες έρευνες (ευτυχώς!) δείχνουν ότι ακόμα και πέντε λεπτά αερόβιας άσκησης είναι αρκετά για να κάνουν τη διαφορά στη διάθεσή μας.
→ Το να βοηθάμε τους άλλους συμβάλλει στην ευτυχία μας με διάφορους τρόπους, π.χ. με την αύξηση της αίσθησης του νοήματος και της ικανοποίησης από τη ζωή, την ενίσχυση της αυτοπεποίθησής μας. Μπορεί επίσης να μειώσει το άγχος. Δοκιμάστε να συμμετέχετε σε εθελοντικές οργανώσεις ή να κάνετε κάποια δωρεά.
→ Οι κοινωνικές επαφές αυξάνουν το αίσθημα του ανήκειν, βοηθούν στην αντιμετώπιση πιθανών ανθυγιεινών συνηθειών ή τραυμάτων. Μετά τη δουλειά, αντί να καθίσετε να δείτε τηλεόραση, δοκιμάστε ακόμα και το πιο απλό, π.χ. να κουβεντιάσετε στο τηλέφωνο με κάποιον φίλο.

Πηγή: kathimerini.gr

Ακολουθήστε το notospress.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις